Þjóðviljinn - 14.03.1976, Blaðsíða 13

12 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 14. marz 1976
Sunnudagur 14. marz 1976 ÞJÓDVILJINN — SÍDA 13
iþróttir nýjar í sögunni
íþróttamennska einsog hún
tíökast nú með öllum sinum
regluboðum og föstu skipulagn-
ingu er i rauninni mjög nýtt fyrir-
brigði. Hvaö iþróttirnar eru ung-
ar á tslandi er augljóst hverjum
þeim sem rennir huganum aftur
til siðustu aldamóta, en iþróttir i
nútiðarmerkingu eru reyndar
ekki nema nokkrum áratugum
eldri i forystulöndum þeirra.
Þetta gaman byrjaði i Englandi
eftir að iðnbyltingin hafði umbylt
öllu þjóðlifinu á siðustu öld. Aður
hafði það veriö þannig þegar
menn tóku uppá einhverju til að
hressa sig andlega og likamlega,
þá var það leikur og skemmtun
án skipulagsbundinna forma,
menn notuðu tækifærið og brutust
útúr aga hversdagsins.
Afkastaregla og
vinnuagi
Nú er öldin önnur. Iþrótta-
mennska er komin gifurlega
langt frá frjálsum leik. Þetta
tvennt hefur svo að segja enga
snertifleti. Allt er bundið i form
þar sem afkastareglan situr i
fyrirrúmi, niðurstaðan er mælan-
leg og verður i tölum tjáð. Hver
grein iþrótta er að jafnaði bundin
i þannig formviðjar að iðkun
hennar fer fram með svipuðum
hætti og vinna i nútima iðjuveri:
allt er metið, mælt og vegiö, —
og: agi verður að vera!
Er ekki augljóstað iþróttaiðkun
unglingsins er góður undirbún-
ingur undir launavinnu fullorð-
insáranna? Heppilegur undirbún-
ingur ekki aðeins i þannig merk-
ingu að skrokkurinn muni þola
stritið betur (það er nú stundum
vafasamt!), heldur — og ekki sið-
ur — þannig að skilja að andinn
beygi sig auðmjúkar undir vinnu-
Eru íþróttir menningarþáttur
æm gagnrýnin vinstri stefna
hefur ekki sinnt sem skyldi?
Alltof oft sést vinstri
mönnum yfir þá staðreynd
að íþróttir eru sú grein
menningar eða þáttur sem
höfðar til einna flestra.
Iþróttahreyf ingin er lif-
andi fjöldahreyfing með
meiri skírskotun til al-
mennings af öllum stigum
en nokkur önnur tóm-
stundaiðkun hef ur upp á að
bjóða. Það skiptir þvi máli
hvers eðlis þau félagslegu
viðhorf eru sem ráða ríkj-
um i íþróttahreyfingunni,
— hvert er samfélagslegt
eðli íþrótta yfirleitt og
hverskonar manngerð
mótast í andrúmslofti
keppnisíþróttanna. Einnig
þurfa menn að velta því
fyrir sér í alvöru hvort það
sé æskilegt að fólk yfir 25
ára aldri skuli varla sjást
nálægt neinni iþróttastarf-
semi nema þá sem óvirkir
agann. Og verður maðurinn allur
þá ekki þeim mun auðsveipari
þegn i þvi samfélagi sem auð-
magnið stýrir. Svei þvi! Þá er nú
Lyftingamaður. Oftar en ekki eru þessi „vöövabúnt” ávöxtur
markvissrar þjálfunar. Ella væru þetta einungis vörpulcgir
menn, ekki afbrigðilegir. Heilbrigð sál I hraustum llkama?
áhorfendur, siðari árin
reyndar aðallega við sjón-
varpstækin sín. Og hvaða
afstöðu vilja menn taka til
innrásar auðmagnsins í
íþróttaheiminn, með aug-
lýsingastarfsemi, umboðs-
mennsku og gyllandi
framboði af íþróttavörum,
en þar hefur myndast al-
veg sérstakur eftirsóttur
markaður.
betra að lesa góðar bækur og
byggja þannig upp sanna menn-
ingu.
Veruleikafirrð
vinstri manna
Ýmsar kenningar eru uppi i
þessa átt, en þeim er það sameig-
inlegt að vera til þess fallnar að
fylla róttæka menntamenn óbeit
gagnvart iþróttum, — hversu
margir lita þeir ekki niður á
iþróttirnar og iðkendur þeirra?
En hvað er þetta annaö en
veruleikafirrð? Menn eru að af-
sala sér snertingu við veigamik-
inn hluta þjóðlifsins. Hroki gagn-
vart áhugamálum almennings
kemur hinum hrokafullu fremur i
koll en hinum.
Látum nú hugsjónafulla kenn-
ingasmiði háskólanna lönd og
leið, og vikjum ögn að pólitiskum
og ópólitiskum fjöldahreyfingum.
Hvernig lita fjöldaflokkar hinnar
sósialisku hreyfingar á iþróttirn-
ar? Hvað gera verkalýðsfélögin i
iþróttamálum, þessi breiðu hags-
munasamtök hins vinnandi
fjölda? Ekki geta þau leyft sér
það sama og vinstri villingar há-
skólanna að umgangast iþróttirn-
ar með upphöfnu kæruleysi, köldu
afskiptaleysi?
Uppdráttarsýki ung-
mennafélaganna
Við skulum fyrir það fyrsta
gera okkur ljóst að iþróttastarf-
semi fer yfirleitt ekki fram nema
innan vébanda einstakra iþrótta-
félaga, sem ekki hafa annað á
starfsskrá sinni en iðkun iþrótt-
anna. Undantekning eru islensku
ungmennafélögin, en var ekki sú
undantekning sterkari i fortiðinni
en hún er i nútiðinni? Ungmenna-
félögin hafa nefnilega ekki haslað
sér völl i bæjunum svo nokkru
nemi, og með breyttri búsetu i
landinu ná þau þvi til æ minni
hluta þjóðarinnar. I annan stað
virðist svo sem iþróttaiökun hafi
að miklu leyti skilist frá öðru
starfi ungmennafélaganna og
starfsemi þeirra að þessu leyti
dragi mjög dám af þvi sem tiðk-
ast i „hreinum" iþróttafélögum.
Það verður þvi haft fýrir satt að
sú tenging iþrótta og þjóðmálaá-
huga sem ungmennafélögin stóðu
að á fyrstu áratugum aldarinnar,
sé nú tæpast lengur til i starfi
þeirra.

íþróttafélög og pólitík
Fyrsta ávirðing iþróttafélag-
anna er semsé sú að þau einangra
iðkun iþrótta frá annarri uppeld-
is-, tómstunda-, menningar- og
þjóðmálastarfsemi. Þetta tengist
áreiðanlega hinum ströngu reglu-
boðum iþróttamennskunnar sem
félögin leggja alla áhersiu á að
halda og efla. Þessar aðstæður
gera tómstundir þeirra unglinga,
sem iþróttafélögin soga að sér,
einhæfari en þær þyrftu að vera.
Þetta leggst svo býsna þungt á
tvo eiginleika sem blunda i eðli
allra manna: frumleika og frum-
kvæði.
t orði kveðnu eru iþróttir hlut-
lausar i stjórnmálum. lþróttafé-
lögin gera þetta að hálfgerðu trú-
aratriði. Þegar bent er á einstök
dæmi um það að iþróttafélögin
standi frammi fyrir ákveðnu póli-
tisku vali, er venjulega reynt að
visa þvi á bug með reglunni:
sannur iþróttamaður hugsar bara
um iþrótt sina og keppir við hvern
sem er, hvaðan sem hann er.
Vissulega hefur áminnst regla á-
kveðið pólitiskt gildi þegar her-
foringjastjórnin i Chile sendir
iþróttamenn sina, tennisleikara
eða aðra, til þátttöku i kappleikj-
um eriendis. Hefur ekki stundum
þurft þrýsting frá vinstri sinnum
og frjálslyndu fólki til að knýja
forystumenn iþróttahreyfingar-
innar til afstöðu i heimspólitisk-
um málum: maður hunsar fasist-
iska valdaræningja eða skal
hundur heita sjálfurj
Sættir menn við kerfið
Innan allra venjulegra Iþrótta-
félaga fer semsé fram stórkost-
lega umfangsmikil uppeldisstarf-
semi að þvi marki að svipta ung-
linga allri pólitiskri vitund. Þetta
sættir þá uppreisnargjörnu við
þjóöfélagið einsog það er. tþrótt-
irnar sjálfar eru sagðar efla með
fólki þá eiginleika sem eru póli-
tiskt hlutlausir: viljastyrk, bar-
áttuþrek og aga. Að þessu sé
keppt, i þessum tilgangi séu sett
met á met ofan. Lærðu að stjórna
sjálfum þér og vertu ekki að
hugsa um þjóðfélagið, þá verður
lif þitt farsælt!
Hverjum kemur það vel að upp-
vaxandi æskulýður nái ekki átt-
um i samfélaginu? Vitanlega
auðvaldinu og forsjármönnum
þess. t þessu ljósi skoðað er það
ugglaust engin tilviljun að ráð-
andi menn i æ fleiri iþróttafélög-
um eru yfirlýstir ihaldsmenn i
skoðunum og reynast tilbúnir til
að veita ihaldinu brautargengi á
opinberum vettvangi. Stundum er
einsog þeir noti iþróttahreyfing-
una sem stökkpall. Hvar er þá
pólitiska hlutleysið?
Uppsker hver sem
hann sáir?
Er eðli iþróttanna slikt að
vinstri menn geti ekki annað en
sætt sig við þetta ástand?
Það er mikið vafamál. Margt er
hægt að segja, bæði með og móti.
Litum aðeins á keppnisiþrótt-
irnar, þetta hvimleiða fyrirbæri
sem er svo einfalt að gagnrýna og
fordæma, en áreiðanlega ekki
jafn auðveltað kveða niður þvi að
þær búa yfir sterku aðdráttarafli.
Auðskilin rök mæla gegn
keppnisiþróttunum: þær leggja
áherslu á samkeppnisanda i stað
samstöðu og samhjálpar, þær ýta
undir óeölilega einstaklings-
hyggju og gera menn frábitna fé-
lagshyggju. Það verður i augum
iðkendanna, keppendanna, að
náttúrulögmáli að einn sé framar
öðrum, verðlaun og verðleikar
haldist i hendur. Ef lagskipting er
ófrávikjanleg' regla i iþróttum,
hvi skyldi hún ekki vera rikjandi
regla i þjóðlifinu að öðru leyti?
Varalið löggæslunnar
Fleira er i dæminu á hina nei-
kvæðu hlið: tþróttirnar verða
einskonar uppbót á hina firrtu
vinnu mannsins við framleiðslu-
störfin. Þar finna menn ekki
sjálfa sig, hafa ekki ánægju af
störfunum (t.d. við færibandið),
vinnan skapar vonbrigði og leiða.
Hve gott er þá ekki að geta lagt
sig fram við eitthvað sem likist
vinnu en er þó utan hennar, og fá
þar einhverja þá fyllingu sem
vantaði. Og minni hætta á að
menn krefjist þeirra breytinga á
vinnuferlinu sem gætu þá gefið
slika fyllingu. tþróttirnar verða
þá að tæki til að veita mönnum út-
rás fyrir allt það sem þeir fara á
mis við ella. Þær verða einskonar
öryggisventill eða eldingarvari.
I öllum þessum skilningi eru
hinar skipulögðu iþróttir hluti af
„hugmyndafræðilegri yfirbygg-
ingu” auðvaldsþjóðfélagsins, til
þess ætlaðar að halda fólki i
skefjum. A svipaðan hátt og
skólakerfi, fjölskyldan, fjölmiðl-
ar.
Þetta sýnist eftilvill dálitið
flókið, en þó er ástæða til að
staldra hér við og segja: málið er
ekki svona einfalt, það eru fleiri
fletir á þvi.
Sjálfsskynjun hins
snauða
Hvaða ástæða er til þess fyrir
vinstri menn að una þvi að það
þrek og sá viljastyrkur sem menn
geta áunnið sér við rétta og hæfi-
lega iðkun iþrótta komi auðvald-
inu einu að gagni? Auðvitað engin
— nema þá sökum aumingja-
skapar i félagsmálum. Eða þarf
sósialisk hreyfing ekki á þvi að
halda að fylgismenn hennar séu
áræðnir og þolnir? Ég trúi að Maó
formaður hafi sagt ýmislegt já-
kvætt um iþróttir fyrir fólkið.
Minna má á það að iþróttir —
einmitt hinar örgustu keppnis-
iþróttir — hafa verið liður i þjóð-
legri endurvakningu á ýmsum
stöðum og timum. Þær hafa kennt
minnihlutahópum, t.d. svörtum i
Ameriku, að finna til máttar sins.
Þegar Múhameð Ali slær and-
stæðinga sina i rot, slær örar
margt hjartað undir svörtu skinni
og skynjar að dagur frelsisins
getur verið i nánd. Meö Ali i hópn-
um erum við sterk!
Iþróttahreyfing
verkalýðsins
Sú var tiðin að verkalýðshreyf-
ingin átti sér sin eigin iþróttafélög
i Þýskalandi, á Norðurlöndum og
sjálfsagt viðar. tþróttahreyfing
verkalýðsins hafði sérstaka
stefnuskrá og þar var nú ekki
veriðað fara i launkofa með þjóð-
félagslegan og pólitiskan tilgang
iþróttanna. Þessi hreyfing leið
undir lok i fasisma 4. áratugarins
og vegna sáttfýsi jafnaðarmanna
við kerfið.
t stefnuyfirlýsingu Iþrótta-
hreyfingar verkalýðsins i Dan-
mörkusagði: „Við viljum þroska
likamann alhliða og til fulls jafn-
vægis, gagnstætt einhliða þjálfun
við eftirsókn eftir metum. Með
iðkun iþrótta viljum við gefa unga
fólkinu likamlegt þrek svo að það
geti barist til sigurs i andlegri, fé-
lagslegri og stjórnmálalegri
frelsisbaráttu alþýðunnar”.
Burt með einokun
borgaranna
Væri nú ekki nær fyrir stjórn-
málaflokka verkalýðsins á okkar
dögum að endurvekja þessa
gömlu hugmynd um iþróttahreyf-
ingu i tengslum við verkalýðsfé-
lög og vinstri stefnu i stað þess að
setja i stefnuyfirlýsingar mark-
litil ákvæði á borð við þetta:
„Tryggja ber öllum unglingum
tækifæri til likamsþjálfunar með
iðkun iþrótta” (dæmi frá Dan-
mörku). Reyndar er þetta ekki
alveg innihaldslaus klásúla, þvi
að slik stefna sættir sig við einok-
un hinna borgaralegu iþróttafé-
laga á skipulagðri iþrótta-
mennsku. Svona eru vinstri menn
miklir fangar kerfisins.
Það efni sem hér hefur verið
borið á borð er sniðið eftir hug-
leiðingum sem danskur hnefa-
leikari hefur birt á prenti. Hann
ersvoáræðinnaðkoma fram með
ákveðnar tillögur tii úrbóta, það
mætti kannski nefna það drög aö
stefnu vinstri manna i iþrótta-
málum.
Vinstri stefna í íþróttum
tþróttir eru fyrst og fremst til
að taka þátt i þeim. ekki til að
horfa á þær, og er þetta ekki sagt i
þeim tilgangi að neita fólki um
góða ánægju.
Breyta þarf þjálfunaraðferðum
þannig að minna sé lagt uppúr
fastri reglu en meira gert að þvi
að glæða frumkvæði og sjálfstæði.
Alltaf þarf að gæta þess að iðkun
iþrótta sé skemmtileg og sem
leikur væri, og er þá um leið haft i
huga að einhver æðsta nautn
manna er að ná settu marki.
tþróttamaðurinn á alltaf að hafa
gagnrýna afstöðu til iþróttar
sinnar og þannig sé unnið gegn
einhæfni. t hverjum leik er skap-
andi þáttur, hann má ekki hverfa
i iþróttum heldur.
Þegar við keppum i iþróttum
skulum við gæta þess að keppnin
leiði okkur ekki út i andféiagslegt
atferli og aðrar öfgar.
iþróttir sem menningar-
starfsemi
Gera þarf öllum kleift að iðka
iþróttir, báðum kynjum jafnt, öll-
um aldursflokkum, einnig þeim
sem eru yfir hálfþritugu. Al-
menningsiþróttir skal setja hærra
en kappleiki með völdum hetjum
og haga fjárveitingum til iþrótta-
starfsemi i samræmi við það.
Spyrna ber gegn fjárfestingu
auðmagnsins i iþróttúm, hvort
sem hún birtist i auglýsingafarg-
ani eða i kaupmennsku sem gerir
iþróttagreinar að féþúfu sinni.
Við hönnun og byggingu
iþróttamannvirkja skal þess gætt
að iþróttir eru menningarþáttur
sem vel á heima með ýmsum öðr-
um þáttum menningar. (Má
minna á rómversku böðin og allt
það sem þar fór fram af tagi
iþrótta, leikja, uppbyggingar,
hvildar, hressingar að ýmsu öðru
ónefndu).
Spurning án svars
Að lokum má svo velta þvi fyrir
sér hvort þessi vinstri markmið
náist frekar með stofnun sérfé-
laga eða með starfi „rauðra liða"
innan núverandi „hvitra” félaga.
t þvi sambandi mætti margt
segja um skrifræðisstjórn
iþróttafélaganna og um það
hvernig unglingarnir — alla vega
i stóru félögunum — eru afskornir
frá þroskandi félagsmálaþátt-
töku. Hvernig verður sigrast á
skrifræðinu?
(Þýtt og endursagt — hj)
Fjölbragðaglima minnir meir á kappleiki rómverja
en á reglusport englendinga.
Knattleikir gefa læri á býsna alhliða hreyfingum.
Samspil, flétta, uppbygging leiks og úrvinnsla
byggist á fjölþættum hæfileikum, einkum hjá
þjálfaranum, og þetta er gagnlegt fyrir væntanlega
atvinnuhermenn.
iþróttamaöurinn leikur sér. Einnig hann þarf að
,,slappa af” frá iðkun sinni.