Þjóðviljinn - 21.03.1976, Side 6

6 SIÐA — ÞJOÐVILJINN Sunnudagur 21. mars 1976
RAGNAR ARNALDS
ÚTTEKT á störfum
Fra m kvæmdastofn u na r
I lögum um Framkvæmda-
stofnun rikisins (hér á eftir nefnd
FKSR) sem sett voru haustið
1971, fólust ýmis nýmæli, sem
telja má til framfara i isl. stjórn-
kerfi. Aður en ég sný mér að þvi
aðalmarkmiöi þessarar greinar,
að gera nokkra úttekt á störfum
FKSR, verö ég fyrst að minnast
hér á nokkur athyglisverð forms-
atriði i fyrrnefndum lögum.
1 fyrsta lagi var stofnuninni
gert að skyldu að birta opinber-
lega á hverju ári skrá um allar
Lánveitingar úr Byggðasjóöi og
Framkvæmdasjóði, og hefur það
siöan verið gert. Væri sannarlega
betur,aðhið sama gilti um aörar
Iánastofnanir.
1 öðru lagi var rikisstjórninni
gert að skyldu, að gefa Alþingi
árlega skýrslu um starfsemi
stofnunarinnar.
1 þriðja lagi var ákveðið, að
framkvæmdastjóra stofnunar-
innar mætti leysa frá störfum
meö aðeins mánaðar fyrirvara.
Nú gildirsú regla um helstu rikis-
stofnanir,aðforstjórar þeirra eru
skipaðir ævilangt. Fram-
kvæmdastofnunin er að sjálf-
sögöu eitt helsta,'verkfæri rikis-
valdsins i efnahags- og atvinnu-
málum, og þar sem stjómar-
stefnan hlýtur að vera breyting-
um háð, er mjög nauðsynlegt, að
hver ný rikisstjórn geti skipt um
stjórnendur stofnunarinnar
tafarlaust og sett þangað fram-
kvæmdastjóra, sem hún treystir.
Hið sama ætti raunar að gilda um
æðstu yfirmenn ýmissa annarra
rikisstofnanna, en hvergi er þetta
jafn nauðsynlegt og I FKSR. Nú-
verandi rikisstjórn var lika fljót
að hagnýta sér þessa heimild i
lögunum — svo sem vera ber.
þarna væri sjálfur heims-
kommúnisminn á ferð holdi
klæddur, og þvi til samræmis
voru framkvæmdastjórarnir
ne&idir komissarar. Þegar Sjálf-
stæðisflokkurinn komst svo aftur
i stjóm, var ekki að undra, að I
stefnuyfirlýsingu stjórnarinnar
væri ákvæöi um endurskoðun lag-
anna um FKSR.
En siðan er liðið eitt og hálft ár,
og ekkert bólar á niðurstöðunni.
Gætnari menn innan Sjálfstæðis-
flokksins virðast telja óráð að
láta gömui og yfirborðsleg slag-
orö frá þeim tima, þegar flokkur-
inn var i stjórnarandstöðu, ráða
skoðun innan stjórnarflokkanna,
að taka yrði fjárfestingarmál
landsmanna fastari tökum I þvi
skyni, að einbeita kröftum og
fjármunum þjóöarinnar að þeim
verkefnum, sem hafa þyrftu for-
gang. Þess vegna var ákveðið að
hefja áætlunargerði miklu rikari
mæli en áður hafði verið hér á
landi, einmitt til þess að geta rað-
að nauðsynlegum framkvæmdum
isamræmi við þarfirnar, og jafn-
framt var Framkvæmdasjóður,
sem annast hefur úthlutun láns-
fjár til fjárfestingasjóðanna, tek-
inn úr vörslu Seðlabankans og
settur undir stjórn FKSR, enda
nauðsynlegt að koma i veg fyrir,
þróunarmál yrði að taka miklu
fastari tökum en áður. Aður
heyrðu byggðaáætlanir undir
Efnahagsstofnun en lánveitingar
til byggðamála undir Atvinnu-
jöfnunarsjóð, og var það sjálfsögð
og mikilvæg hagræðing að sam-
eina þessa starfsemi ieinni stofn-
un, um leið og fjármagn til þess-
ara mála var verulega aukið.
Fengin reynsla
Ef við litum yfir þessi verkefni,
sem FKSR var falið, er rétt að
viðurkenna hreinskilnislega, að
stofnunin náði ekki tilgangi sinum
Hús Framkvæmdastofnunar við Rauðararstig.
Þráhyggja Gylfa
Þ. Gíslasonar
Hér er á þetta minnst, þvi að i
þingbyrjun i haust urðu miklar
umræður um FKSR i neðri deild
Alþingis. A þvi erekki vanþörf að
ræða á Alþingi um störf þessarar
stofnunar, enda hafa umræöur
um lögbundna skýrslu ríkis-
stjórnarinnar um FKSR farið
fram á seinustu dögum þingsins
undanfarna vetur og hefur þvi
enginn timi gefist til málefna-
legra umræöna. Þvi miður urðu
þó þessar umræöur i haust með
afbrigðum ófrjóar og innihalds-
litlar. Astæðan var sú, að upp-
hafsmaður umræðnanna, Gylfi Þ.
Gislason, lagði á það aðaláherslu
i málatilbúnaöi sinum, að ekki
yrði heimilað að leysa fram-
kvæmdastjóra stofnunarinnar frá
störfum, þegar ný rikisstjóm tæki
við, heldur yrðu þeir skipaðir
ævilangt til starfa eins og aðrir
æðstu embættismenn rikisins.
Jafnvel þótt Gylfi sé þessarar
skoðunar, er það óneitanlega
nokkuð einkennileg þráhyggja að
gera þessa margþvældu áróðurs-
lummu að aöalefni málsins. Slikt
getur hentað málefnasnauöum
heimdellingum, sem hvort eð er
eru á móti þessari stofnun og
verkefnum hennar, en sæmir
tæpast forystumanni i Alþýðu-
flokknum, sem átti þrátt fyrir allt
að heita meömæltur stofnun
FKSR.
Þessar yfirborðslegu umræður
um FKSR eiga hins vegar rætur
sinar að rekja til þess, að þegar
lögin um stofnunina voru sam-
þykkt á Alþingi, gerðu sjálf-
stæðismenn allt sem þeir gátu til
að gera stofnunina tortryggilega
og setja á hana austrænan svip.
Látið var lita svo út, eins og
gerðum sinum, en sumir hinna
yngri heimta, aö flokkurinn
standi viö stóru orðin, hversu vit-
laus sem þau voru. Það er fyrst
og fremst i þessu gruggi, sem
Gylfi Þ. Gislason er að fiska,
hann er á atkvæðaveiðum I fylgi
Sjálfstæðismanna — eins og fyrri
daginn.
Hvert er
markmiðið?
Næst er rétt að hugleiða, hverj-
ar voru ástæðurnar fyrir þvi, aö
Framkvæmdastofnunin varð til.
1 isl. stjórnkerfi hefur ekki ver-
ið gert ráð fyrir sérstöku efna-
hagsmálaráðuneyti, og hvorki
fjármála eða viðskiptaráðuneyti
hafa sérfræðinga i þjónustu sinni,
sem fjalla um heildarstjórn efna-
hagsmála. 1 tið viðreisnar-
stjómarinnar voru ráðgjafar og
sérfræðistörf i efnahagsmálum
fyrst og fremst unnin i Efnahags-
stofnuninni og Seðlabankanum.
En þar sem forystulið i báðum
þessum stofnunum var óhjá-
kvæmilega nokkuð mótað og
markað af 12 ára samstjórn Sjálf-
stæðis- og Alþýðuflokksins, var
talið sjálfsagt, þegar nýr
stjómarmeirihluti kom til sög-
unnar 1971, að ráögjafaþjónusta
rlkisstjórnarinnar I efnahags-
málum yrði endurskipulögð og
færðist i nýja miðstöð, Fram-
kvæmdastofnunina, en Efnahags-
stofnunin yrði lögð niður, svo og
Hagráð, sem að visu var litið ann-
að en nafnið tómt.
1 öðru lagi var það rikjandi
að áætlunargerðin svifi i lausu
lofti án tengsla við ráðstöfun
framkvæmdafjár.
Við gerð frumvarps um FKSR
var á timabili áformað, að koma
á fót eins konar stofnlánamiðstöð
atvinnuveganna meö þvl að færa
starfsemi hinna fjölmörgu fjár-
festingarsjóða á einn stað og
samræma starfsemi þeirra en
sameina einhverja þeirra. Af þvi
varð þó ekki, og var látið nægja,
að sjóður sjóðanna, Fram-
kvæmdasjóður, væri settur undir
stjórn stofnunarinnar.
Einn helsti tilgangur FKSR var
að örva uppbyggingu atvinnullfs-
ins með ýmis konar stuðningi við
nýjungar 1 atvinnullfi og jafnvel
með beinni þátttöku i stofnun og
rekstri fyrirtækja, ef nauðsyn
bæri til. Aö þessu leyti minnti
stofnunin mjög á umdeilda stofn-
un, sem breska verkamanna-
flokksstjórnin hefur sett á fót og
nefnist National Enterprice
Board. Þessari bresku stofnun er
ætlað að stofna ný iðnfyrirtæki,
vinná að endurskipulagningu í
iðnaði, stuðla að atvinnulýðræði
og sjá um stjórn iönfyrirtækja,
sem þegar eru i eigu rikisins. Lög
þessi, sem sett voru fyrir rúmu
ári, hafa sætt hörðum árásum af
hálfu ihaldsmanna, en frumvarp-
ið var lagt fram af þáverandi
iðnaðarmálaráðherra Antony
Benn. Frumkvæði rikisins i at-
vinnumálum hlýtur að sjálfsögðu
oft að koma frá viðkomandi ráðu-
neyti, en með þessu ákvæði i
lögunum um FKSR var stefnt að
þvi,að auka og magna frumkvæði
rlkisins i atvinnumálum.
Það var sameiginleg skoðun
stjórnarflokkanna, að byggða-
nema aö takmörkuðu leyti á
tveggja og hálfs árs löngum
starfstima undir vinstristjórn.
Mestum árangri hefur FKSR
náð sem byggöaþróunarstofnun.
Stofnunin hefur fjallað um vanda-
mál fjölmargra staða, sem átt
hafa I erfiöleikum af ýmsu tagi og
enginn vafi er á þvi, að stóraukið
fjármagn til byggöamála, m.a. til
skuttogarakaupa, átti mikinn
þátt I þeim augljósu umskiptum i
atvinnumálum.sem uröu vlða um
land I tíð vinstristjórnar.
Enginn getur heldur neitaö þvi,
að meö tilkomu FKSR var
áætlanagerö stóraukin, enda er
áætlunarstarfsemin einmitt
kjarninn I starfi þessarar stofn-
unar, eins og hún var hugsuð.
Hinu er þó ekki að leyna, að hæg-
ar hefur gengið að byggja upp
margþætta áætlunargerðen vonir
stóðu til. Það er rétt sem sagt hef-
ur verið, að áætlunardeildin hefur
verið fjarri þvi að sjá fram úr öll-
um þeim verkefnum, sem ætlast
hefur verið til, að hún leysti af
hendi. Þvi veldur hvoru tveggja,
skortur á fjármagni og skortur á
sérmenntuðum mönnum. Þó er
hér aðeins átt við undirstöðu-
áætlanir á sviði einstakra at-
vinnugreina og landshluta. Að
sjálfsögðu var heiidaráætlun um
þróun efnahags- og atvinnulifs,
sem hlýtur að byggjast á fjöl-
mörgum smærri áætlunarverk-
um enn fjær þvi að geta komist á
dagskrá.
Eitt af mörgúm vandamálum
áætlunargerðar er kapphlaupið
við timann. Menn vilja vanda
verk sin, en áætlunargerðin má
þó ekki verða svo þunglamaleg og
seinvirk, að niðurstaðan sé rétt að
verða úrelt vegna breyttra að-
stæðna, þegar loksins kemur til
framkvæmdanna.
Hins vegar er ekki sanngjarnt
að gera lítið úr störfum áætlunar-
deildar FKSR. Frystihúsaáætlun-
in er dæmi um mjög gott og
árangursrikt starf deildarinnar.
Reynslan sem fengist hefur af
áætlunarstarfi stofnunarinnar er
mjög dýrmæt og visar veginn til
stærri átaka.
StarfsemiFKSR sem ráðgjafa I
efnahagsmálum var i lögum
bundin við hagrannsóknadeild
sem siðar varð að sérstakri stofn-
un, Þjóðhagsstofnun. Sú þróun
mála var umdeild meðal stuðn-
ingsmanna vinstristjórnarinnar,
þar sem hún lamaði frumkvæði
FKSR I efnahagsmálum og
möguleika hennar til að aöstoða
stjórnina við framkvæmd efna-
hagsstefnu hennar, enda þótt
starfsmenn hagrannsóknardeild-
ar nytu hins vegar óskipts trausts
og álits sem einstaklingar.
Afskipti FKSR af stjórn fjár-
festingarmála urðu minni en ráð-
gert var i lögum um stofnunina.
Aætlun Framkvæmdasjóðs um
útvegun lánsfjár til annarra
stofnlánasjóða hafði að visu tals-
vert gildi sem stjórntæki I fjár-
festingarmálum, en stofnunin
gerði aldrei neina tilraun til að
skapa sér heildarmynd af láns-
fjármarkaði og fjárfestingar-
starfsemi og enn siður var reynt
að hafa áhrif á streymi lánsfjár-
magns úr bankakerfinu með al-
mennum reglum, eins og heimild
er til i 12. gr. laganna.
Vafalaust voru það mistök, aö
FKSR skyldi ekki beitt i rikari
mæli en gert var til aö ná betri
tökum á þróun efnahagslifsins,
bæði til að stemma stigu við óhóf-
legri útlánaaukningu banka-
kerfisins, sem var nánast stjórn-
laus á seinasta ári vinstrist jórnar
og hægja á fjárfestingu, sem tal-
ist getur þjóöhagslega óaröbær.
En þvi miður var ekki nægur
skiiningur á nauðsyn þess háttar
ráðstafana.
Stofnunin sinnti nokkuð þvi
hlutverki sinu að örva uppbygg-
ingu atvinnulifsins með stuðningi
við nýjungar I atvinnullfi og veitti
allmargastyrki vegna ýmiss kon-
ar tilrauna i atvinnulifi. Þessi
þáttur i starfi FKSR hefur þó alls
ekki verið ræktur sem skyldi og
ég tel, að stofnunin þyrfti að hafa
miklu meira frumkvæði i at-
vinnulífi en verið hefur.
Nokkrar ályktanir
Þessi lauslega úttekt á störfum
FKSR leiðir tvimælalaust til já-
kvæðrar niðurstöðu, stofnunin
var I grófum dráttum rétt skipu-
lögö og hefur gert mikið gagn.
Hins vegar táknar þetta ekki, að
breytinga sé ekki þörf I FKSR.
Sennilega verðá litlar breyting-
ar geröar á stofnuninni meðan
núverandi stjórnarflokkar eru við
völd, til þess skortir þá samstöðu.
En þegar við AB-menn fáum næst
tækifæri til áhrifa, sýnist mér
einkum koma til greina, að
stofnunin verði efld sem byggða-
þróunarstofnun og miðstöö
áætlunargerðar.
Sérhver rikisstjórn þarf að
styöjast við ákveðinn kjarna sér-
fræðinga, sem fást við mótun
efnahagsstefnu i samræmi við
þann pólitiska meiri hluta, sem
fyrir hendi er. Mér virðist tlmi til
kominn að stofna sérstakt efna-
hagsmálaráðuneyti, sem tæki þá
að nokkru leyti við upphaflegu
hlutverki FKSR og starfaði i
samvinnu við Þjóðhagsstofnun.
Hlutverk FKSR i fjárfestingar-
málum yrði þá fremur á sviði
beinna framkvæmda en hag-
stjórnar og ekki væri fráleitt að
FKSR tæki að sér yfirstjórn rikis-
fyrirtækja, sem nú eru mörg
homrekur i viðkomandi ráöu-
neytum.
En sérstaklega er ástæða til að^
stuðia að þvi, að áætlunargerðin
verði verulega efld og vinna við
livert áætlunarverk taki miklu
skemmri tiina en verið hefur.
Þrátt fyrir allt cr Framkvæmda-
stofnunin merkasti visirinn að
áætlunarbúskap, sem til er hér á
landi.