Þjóðviljinn - 21.03.1976, Blaðsíða 24

/
AÐ GAGNI?
sjónarmiði að ég tel ávinning
nemenda að núverandi námsmati
mjög hæpinn, einkum vegna þess
að hve miklu leyti er um saman-
burðarmat, niðurröðun nemenda
að ræða.
Foreldrar og
kennarar
Það er sagt, og með réttu, að
foreldrareigi heimtingu á að vita
hverju fram vindur i skólunum,
einkum i grunnskóla. En ég held
að það mat á nemendum sem
skólinn matreiðir komi foreldrum
i raun að mjög litlu haldi. Ef að
barn þeirra kemur heim t.d. með
einkunnina sjö, þá er þar með lit-
ið annað vitað en það, hvernig
staða barnsinser i bekknum. Ein-
kunnin segir næsta litið um það,
hvaða markmið voru lögð til
grundvallar einkunninni. Og for-
eldrar átta sig heldur ekki á þvi,
að einkunnin sjö þýðir ekki það
sama i tveim skólum, og ekki það
sama i tveim mismunandi náms-
greinum.
En þurfa þá ekki kennarar á
einkunnum að halda, ekki sist til
að vita hvar þeir sjálfir standa,
hvort þeir þurfi að breyta um
kennsluaðferðir, námsefni? Auð-
vitað er það æskilegt að námsmat
sé notað til slikrar endurskoðun-
ar. En raunin er þvi miður sú, að
það er miklu nærtækara fyrir
kennara að kenna öðrum þáttum
um lélegan árangur en einmitt
sinum eigin kennsluháttum. Það
er svo miklu auðveldara að skjóta
sér á bak við hefðbundnar hug-
myndir um heimsku og greind
nemenda, iélegan aga á heimili
eða i samfélagi o.s.frv. Við skul-
um heldur ekki gleyma þvi i
þessu samhengi, að oft er i raun
ákveðið fyrirfram hver meðalút-
koma verði. Tii dæmis i sam-
ræmdum prófum. Menn verða
furðu naskir á það að semja
mátulega þung próf og fá nokk-
gera miklu meira af þvi að meta
sjálft starf skólans, en draga úr
vægi þess að skoða lokaárangur
nemenda. Við höfum hagað okkur
svipað og gert er i verksmiðju — i
mati á framleiðni er aö þvi spurt
hve margir og góðir bilar komi út
úr sliku fyrirtæki á klukkustund.
En ég lit ekki á skólann sem slíka
maskinu, ég vil heidur meta
hvernig fólki liður innan hans og
þá leita sérstaklega að þeim þátt-
um, sem hamla alhliða þroska
nemenda.
Öskmynd {
Þvi ætti að stefna frá þvi að
meta alla nemendur með sömu
aðferðum, sama prófi, fráaðferð-
um sem byggja á þvi að öllum
hæfi jafnt, eitt og hið sama. Miklu
heldur þurfum við að meta náms-
tækifærihvers nemanda i skólan-
um. Og þetta gerir þá ráð fyrir
þvi, að skólar séu opnari og siður
staðlaðir en nú. Bæði þvi, að Jói
fái að glima við annað en Siggi,
við það sem næst fer áhuga- og
þroskastigi hvors um sig og svo
þvi, að litill skóli fái að vera öðru-
visi en stór, skóli á Ströndum fái
að vera öðruvisi en skóli i Hafnarr
firði.
Það er auðvitað ljóst, að þetta
er hægara sagt en gert. Fái nem-
endur og skólar að þróast miklu
meir eftir eigin forsendum, þá
v.erður það út i hött að reyna að
beita á þá einu og sama mælitæki.
Enda eru þær hugmyndir sem ég
er að reifa einskonar óskmynd af
ástandi, sem kannski tæki hálfa
eða heila öld að koma á.
Ég er alls ekki að tala um að
leggja niður allt námsmat. Spurt
er að þvi, i hvaða átt beri að
stefna. Mér finnst að nú þegar
mætti stefna að þvi, að námsmat
verði meira i formi persónulegrar
umsagnar, sem byggði á sam-
komulagi kennara. Við getum
lika hugsað okkur að nemandinn
taki þátt i að meta sjálfan sig, ár-
angur sinn, með kennurum sinum
— rétt eins og hann taki þátt i að
velja sér verkefni. Vissulega er á
þessum brautum mikil hætta á
huglægni — en við skulum muna
að huglægni er einnig mjög á
kreiki i þeim aöferðum sem nú
eru notaðar. Fyrst er að ákveða,
hvaðþað er sem maður ætlar að
meta, siðan að velja aðferðina.
Og reyna þá að velja skástu, hlut-
lægustu aðferðina sem völ er á —
en óttast ekki heldur að velja ó-
venjulega, litt viðurkennda að-
ferð, sé ekki á annarri betri völ.
Ég veit að það er þungur róður
að koma á breytingum i þessa átt.
Þjóðfélagið allt byggir á saman-
burðarviðmiðun, allir hafa alist
upp við hana. Það væri slæmt ef
öllum breytingum væri neitað, en
jafnvitlaust ef ráðamenn ætluðu
að skipa fyrir um snarlega alls-
herjarbreytingu á þvi námsmati
sem við nú þekkjum. Menn verða
að fá að reka sig á — rétt eins og
nemendur verða að fá aö gera sin
mistök sjálfir, ef þeir velja sér
námsbraut sem er litt við þeirra
hæfi. _áb
KOMA
PRÓF
ólafur Proppé: Próf eru litið ann-
að en niðurröðun (Ljósm. S.dór).
urnveginn gefna flokkun á nem-
endum. Meðal annars með þvi að
byggja á eldri prófum.
Góöir og slæmir
Skólayfirvöld eru fjórði aðili
þessa máls. Þau hafa talið sig
þurfa á hinu hefðbundna náms-
mati aö halda til að flokka nem-
endur i góða, sæmilega, slæma
o.s.frv. T.d. til að skipta þeim i
bekki eftir getu eins og hér tiðk-
aðist um tima. Eða til að ákveða
við iok skólastigs, hverjir eigi að
halda áfram á framhaldsbraut-
um.
Þessi not á prófakerfi til flokk-
unar eru þvi aðeins réttlætanleg,
að maður vilji viðurkenna að
flokkunar sé yfirleitt þörf. Ég
persónulega efast mjög um þessi
not. Vegna þess, að þau tæki sem
■notuð eru við mælinguna eru
mjög óviss. Og svo þess að mæld-
ir eru aðeins nokkrir þættir af
þeim sem ráða möguleikum per-
sónu til að tileinka sér vissa þekk-
ingu eða hæfni. Til dæmis ræður
árangur í samræmdum prófum i
islensku, stærðfræði, dönsku og
ensku miklu um möguleika á á-
framhaldandi námi. Og við skul-
um hafa i huga, að þessar grein-
ar allar eru meðal þess sem mest
afstrakt eru af námsefni. Að visu
er nýlega farið að draga úr vægi
þessara samræmdu prófa og
kemur þar til helminga á móti
mat skólans sjálfs á frammistöðu
nemenda. En engu að siður tel ég
mjög vafasamt og ólýðræðislegt,
að skólayfirvöld taki mjög veiga-
miklar ákvarðanir um framtið
einstaklinga á grundvelli svo ó-
vissra þátta. Þvi matið, sem við
þekkjum, tekur svo litið tillit til
þess hve mismunandi hæfni er
spurt eftir til iðnnáms, mennta-
skólanáms, fósturnáms o.s.frv.
Mér finnst það séu nemendur
sjálfir sem eigi að taka ákvörðun
um framhald náms, eftir að þeir
hafa kynnst hvaða nám er á boð-
stólum og hverskonar áhuga það
krefst.
Metum námstæki-
færi
En hvað ætti þá að taka við, að
hverju er rétt að stefna?
Ég setti það i byrjun fram sem
markmið, að námsmat hefði
þjónustuhlutverki að gegna, að
gera skólann að betri skóla fyrir
hvern einstakling, sem i honum
er. Til þessa þarf að breyta mats-
aðferðum og finna nýjar. Og eink-
um og sérilagi þarf að taka fleiri
þætti i skólastarfi tíl mats.
Ég á þá við það, að það þarf að
DIOÐVIUINN
Sunnudagur 21. mars 1976
Er hægt að meta náms-
árangur með skynsamleg-
um hætti? Hvers virði eru
próf i skólum? Er hægt að
meta skólastarf með öðr-
um hætti en nú er gert?
Allt eru þetta spurningar
sem hver og einn þarf að
glíma við í lengri eða
skemmri tíma. Sem nem-
andi/ eða foreldri/ eða þá
kennari.
Ólafur Proppé hefur um hrið
starfað að endurskoðun á náms-
matiá vegum skólarannsókna, og
verkefni hans til magistersprófs I
uppeldissálarfræðum viö Illinoi-
háskóla er um sömu efni. 1 eftir-
farandi viötali er Ólafur spurður
um núverandi ástand og hugsan-
legar breytingar á námsmati.
Það skal tekið fram, að endur-
sögn á samtali þessu er óhjá-
kvæmilega nokkuð einfölduð — á
kostnað fræðilegrar nákvæmni.
Þjónustustörf
Ég byggi hugmyndir minar á
þvi, sagði ólafur, — að námsmat
eigi að vera fyrst af öllu þjónustu-
starf. Matiö að veita upplýsingar
um það, hverju á helst að breyta.
Með það fyrir augum aö skólinn
verði betri staöur nemendum til
alhliða þroska. Og það kerfi sem
við og fjölmargar þjóðir aðrar
búum við nú er litt til þessa fallið.
Próf og einkunnir eins og við
þekkjum eru ekki nema að litlu
leyti mæling á þekkingu beinlinis.
En dæmi um slfkt „absolut” mat
gæti verið próf á lestrarhraða.
Prófin eru i reynd fyrst og fremst
samanburður á nemendum, og
einkunnir lýsa þvi miklu frekar
stöðu nemandans i stærri hópi en
þvi, hvernig honum hefur gengið
að ná ákveðnum markmiðum i
námi. Þetta skulum við hafa i
huga þegar reynt er að svara þvi,
að hvaða gagni námsmat nú komi
viðtakendum — þ.e. nemendum,
foreldrum, kennurum og skóla-
yfirvöldum.
Misholl vitneskja
I prófum ekki sist samræmdum
prófum, eins og hér tiðkast á
landamærum skólastiga, kemur
út normaldreifing sem svo má
nefna. A linuriti kemur prófár-
angur út sem bunga — flestir eru
sitt hvorum megin við meðalár-
angur, en þeim fækkar svo til
beggja enda. Það er augljóst, og
enda stutt rannsóknum, að það
kemur sér ekki jafnvel fyrir alla
nemendur að vita af stöðu sinni i
þessum samanburði. Það getur
virkað hvetjandi á þá sem eru
efstir eða ofarlega. En þeir sem
af margvislegustu ástæðum (þvi
námsgreind er mjög afstætt
fyrirbæri) lenda i þvi snemma i
skólakerfinu að sitja uppi meö
lakastar einkunnir, verða fyrir
allt öðrum áhrifum af þessu mati.
Venjulega lenda þeir i vitahring,
halda áfram að vera lakastir, og
þegar þeir hafa fengið endur-
tekna staðfestingu á þvi i prófum,
þá fer svo eftir nokkur ár, að þeir
missa trú á sjálfa sig, að þeir fái
nokkru áorkað. Það er frá þessu
OPPÉ