Þjóðviljinn - 28.04.1976, Qupperneq 9

Wi*vifcn#agur 28. af»rH ÞJÖWVH.JINN — 9t«A 9
rithöfundur
Arnór
og Theódór
i
Ráðstefna iðnnema um iðnskóla
lönskólar
veröi
ríkisreknir
25 miljónir af ríkisfé liggur
ónotað vegna þess að
sveitarfélög hafa ekki innt sinn
Haustið 1945 birtust þær full-
yrðingar á prenti að Theódór
Friðriksson væri ekki að hálfu
leyti höfundur að sjálfsævisögu
sinni f VERUM og framhaldi
hennar OFAN JARÐAR OG
NEÐAN. Það væri Arnór Sigur-
jónsson sem ætti „geypimikinn
þátt” i ritun bókanna og þvi væri
rangt að eigna Theódór ýmsa þá
eiginleika, sem gerðu þær að
merkilegum og skemmtilegum
ritum.
Þessu svaraði Arnór Sigur-
jónsson m.a. svo:
„Eins og kunnugt er, og opin-
bert hefur verið látið, hef ég búið
þessar tvær bækur Theódórs
undir prentun. Ég get lika
hispurslaust sagt það, að staf-
setningu Theódórs er svo mikið
áfáttog jafnvel málfarsgallar svo
margir, að mér þótti borga sig aö
endurrita handrit hans og eins
kom okkur Theódóri saman um
að fella talsvert úr handriti hans
að bók hans, I verum, til stytt-
ingar textans. En um þá bók vil
ég sérstaklega taka það fram, að
inn i hana hef ég engu bætt nema
nokkrum fyrirsögnum, er við höf-
undur urðum ásáttir um, en ég
mun hafa átt tillögu um. Allt efni
bókarinnar, allar frásagnir og
lýsingar af mönnum, atvinnulifi,
atburðum og stöðum eru Theó-
dórs eins.
Það er kunnugt öllum, sem
þekkja Theódór, að hann lagði út
á rithöfundarleið sina með mjög
litla kunnáttu á þvi, sem flestir
rithöfundar læra fyrst af öllu.
Hann hefur aldrei lært staf-
setningu og greinarmerkja-
setningu, svo að hann geti
aðstoðarlaust skilað frambæri-
legum handritum til prentunar,
og málfar hans er meðal gott
talað alþýðumál. En af þeim
mönnum sem ég þekki, er hann
skýrast dæmi þess, að það er ekki
aðeins sitt hvað að kunna staf-
setningu, málvisindi og stilleikni
og vera rithöfundur, heldur geta
menn verið rithöfundar án þess
að kunna stafsetningu, málvisindi
og stilleikni. Hann er gæddur þvi-
likri athyglisgáfu og tilfinningu
fyrir þvi, hvað frásagnarvert er,
og svo frábærum áhuga á rit-
störfum, að það hefur tryggt
honum sess meðal rithöfunda
þjóðarinnar, þrátt fyrir algeran
skort á skólalærðri kunnáttu.”
Arnór Sigurjónsson lýkur grein
sinni með þeim orðum, að jafnan
muni hægt að fá úr þvi skorið,
hvernig háttað hafi verið sam-
starfi þeirra Theódórs um undir-
búning bókarinnar t verum til
prentunar, þar sem handrit
Theódórs sé i vörslu og eigu
Sigurðar Nordals.
hlut af hendi
Einsog fram kom i Þjóð-
viljanum á laugardaginn
gekkst Iðnnemasamband
íslands fyrir ráðstefnu um
stöðu iðnskóla á islandi um
siðustu helgi og fór hún
fram í Neskaupstað. Hana
sóttu 60—70 rnanns, þar af
hátt i 50 manns úr Reykja-
vík.
Aö setningarræðu og ávörpum
heimamanna loknum voru flutt
þrjú framsöguerindi en að öðru
leyti starfaði ráðstefnan að mestu
leyti i nefndum. Eftir hádegi á
sunnudag hófst svo sameigin-
legur fundur þar sem álit nefnda
voru lögð fram til umræðu.
Fyrsta nefnd fjallaði um skóla-
húsnæði og fjármögnun þess.
Lagði hún til að nú þegar verði
ákveðið að leggja niður þá smá-
skóla sem dreifðir eru um allt
land en i staðinn verði lögð
áhersla á að stofna kjarna af
skólum þar sem yrði fullkomin
iveruaðstaða fyrir nemendur.
Þessa skóla verður að miða við
aðra þróun framhaldsskóla-
kerfisins þannig að þeir falli eðli-
lega að þvi. Nefndin telur það
vera frumforsendu fyrir framför-
um á iðnfræðslukerfinu að iðn-
skólar verði rikisreknir. 1 þvi
sambandi vekur hún athygli á
frumvarpi þvi sem nú liggur fyrir
alþingi um að allir iðnskólar verði
rikisreknir og hvetur til algerrar
samstöðu um það.
Onnur nefnd fjallaði um tækja-
kost og komst að þeirri niður-
stöðu að mikill skortur rikti á
tækjum við flesta eða alla iðn-
skóla. Gera þyrfti könnun á
ástandinu með þvi að senda skól-
um um allt land lög um það sem
þar á að vera svo þeir geti borið
þau saman við það sem er. Einnig
taldi nefndin rétt að komið verði á
Frjálsíþrótta-
vika í skólum
tþróttafulltrúi rikisins hefur
óskað eftir þvi við iþrótta-
kennara I barna- og
gagnfræðaskólum, að þeir
kynni frjálsar iþróttir sérstak-
lega i iþróttatimum skóianna
vikuna 26.-30. aprU. Er þetta
gert samkvæmt beiðni
útbreiðslunefndar frjáls-
iþróttanefndar frjálsiþrótta-
sambandsins.
Þessa sömu daga fer einnig
fram keppni i hástökki með
atrennu og langstökki án
atrennu I skólunum og er
keppt i 3 aldursflokkum
Krjálsiþróttasambandið
veitir sigurvegurum i hverj-
um aldursflokki sérstök verð-
laun.
fót sérstakri námsbókaútgáfu
fvrir framhaldsskólastigiö, hlið-
stæðri Rikisútgáfu námsbóka.
Þriðja nefnd fjallaði um
kennslufyrirkomulag og manninn
innan veggja skólans. Þar var
rætt um núverandi bekkjaskipu-
lag og talið rétt að þvi verði
breytt i frjálsara form. Einnig að
skortur á námsskrám gerði
skipulag kennslufyrirkomulags
erfitt. Bæta þarf verkefnaval i
verklegri kennslu og gera það
raunhæfara, td. að iðnskólar
tækju að sér húsbyggingar og
önnur verkefni úti i bæ. Nefndin
var sammála um að aðlaga þurfi
sveinspróf i flestum iðngreinum
nútimanum. Þá var rætt hve erf
itt er að halda uppi verk
legri kennslu i fámennum
landsbyggðarskólum sem sjaldn-
ast hafa bolmagn til að kaupa
nauðsynleg tæki. Benti nefndin á
þann möguleika að skólarnir taki
upp samstarf við fyrirtæki eða
meistara sem veittu þeim aðgang
að tækjakosti. Loks telur nefndin
að algjörlega vanti inn i námið
félagsmálafræðslu og ýmsa
fræðslu um öryggis- og vinnumál.
Það kom fram á ráðstefnunni
að það fyrirkomulag að sveitar-
félög leggi fram helming stofn-
kostnaðar við iðnskóla sé starfi
þeirra mikill fjötur um fót. Það
hefur ma. leitt til þess að 25 mil-
jónir af rikisframlagi til iðnskóla
fyrir árið 1975 liggur ónotað
vegna þess að sveitarfélög hafa
ekki bolmagn til að reiða fram sin
framlög.
A ráðstefnunni voru lagðar
fram úttektir sem iðnnemafélög i
nokkrum skólum á lands-
byggðinni hafa gert á aðstöðu
skóla sinna hvað varðar húsnæði
og tækjakost. Er þar að finna
ýmsar dapurlegar lýsingar. Til
dæmis hefur iðnskóli Selfoss verið
i sama húsnæöinu frá 1943 og er
það mjög úr sér gengið. öll að-
staða kennara og skólastjóra er
ein smákytra og ef skólastjóri vill
ræða einslega við nemendur
verður hann að fara með þá fram
á gang eða inn á salerni. Engin
séraðstaða er fyrir neina iðngrein
og tækjakostur skólans er raf-
magnsritvél, gamall fjölritari og
reiknistokkur. Verkleg kennsla er
engin. Þessi skóli á að sjá öllu
Suðurlandi fyrir iðnaðarmönn-
um.
Einnig kom fram að á Austur-
landi starfar iðnskóli i þremur
deildum, i Neskaupstað, á Seyðis-
firði og Egilsstöðum. Allar
deildirnar eru mjög illa haldnar
hvað snertir húsnæði og aðra að-
stöðu. Deildin á Egilsstöðum var
stofnuð áriö 1973 og átti einungis
að starfa i eitt ár. Siðan var
rekstrarleyfi skólans framlengt
og enn starfar hann. Var það mál
manna að nær væri að sameina
þessa deild skólanum i Nes-
kaupstaö þvi þannig nýttust
kraftar og fjármagn betur. _j>h
Þórbergur Þóröarson:
Brot úr
ritdómi
„Höfundurinn er fæddur i af-
skekktri annesjasveit á Norður-
landi og elst upp á flötum eyjar-
hólma norður i Ishafi. Einu
heimsgæðin, sem lifið hefur
þarna uppá að bjóða, eru
óframúrráðanleg fátækt, i 11
húsakynni, lélegur klæðnaður,
vond veður og afléttulaust strit
fyrir einfaldasta mat og óbrotn-
asta drykk. 1 sliku umhverfi
skýtur engu uppúr jarðvegi
sálarinnar, sem heilbrigður
maður gæti kennt við
menningarlif. Þar eru fáar
bækur, engir skólar, engin
menningarsamtök, engin heila-
brot um lifsgátuna. Aðeins strit
og lifsstrið: sjóróðrar og sela-
dráp á opnum byttum, iðulausar
norðanhriðar, drukknanir, yfir-
vofandi hungursneyð og hafisar,
sem stundum geta þó litið út
einsog „fannhvitar álfaborgir”.
Og svo koma fárra vikna sumur
með þokum og regnbrækjum og
nokkrum heiöum sólskins-
dögum á milli. Þannig blasa við
lesandanum æskuár Theódórs
Friðrikssonar.
Úr þessum skóla leggur hann
af stað úti stóru lifsbaráttuna.
Hann fer i ver, og hann fer i
annað ver. Það er leit hans eftir
hamingjunni. Hann verður
skáldlegaforlyftur i ungri vinnu-
konu vestanúr Skagafirði. Ein
yndisleg sumarnótt á Leirdals-
heiði. Lóan söng og spóinn vall,
og það var ilmur úr grasi. Svo
giftast þau, og þá hætta öll fiól
náttúrunnar að syngja. llann
reisir bú á afdalakoti, en verður
að hrökklast burtu þaðan og
velkist siðan hér og þar. Þá
flytur hann burt úr fæðingar-
héraði sinu og sestað með konu
og börn i viðbjóðslegasta eyði-
greni uppiá fjöllum i Skagafirði.
Bærinn er litið annað en yfir-
gefin moldarhrúga. Engar
þiljur á veggjum, engar fjalir i
gólfi, engin súð á þaki, rúm-
stæðin hlaðnir moldarbálkar,
dordinglar og mygluvefir úr
rjéfri, kindarleggur i klinku,
frosthörku byljir, fannfergi,
burður á baki, — strit, strit,
strit.
Úr þessu helviti flýr hann ári
siðar niðuri mannabyggðir og
hlotnast um skeið skárri vistar-
vera i gömlum torfbæ. En þaðan
verður hann að flæmast með
fjölskyldu sina i ömurlegt skita-
kot i grennd við höfuðborg
Skagfirðinga. Þaðan flytur fjöl-
skyldan i lasinn sjóbúðarhjall
fastvið sjálfa höfuðborgina. Úr
sjóbúðarhjallinum kemst hann
loksins i hús inni borginni. En
þaðan hverfur hann aftur til
heimkynna hinna útskúfuðu
uppá hanabjálkaloft einhvers-
staðar i húsaþyrpingunni.
Hann heldur áfram að fara
ver úr veri til þess að leita sér
viðunandi lifskjara, þvi að
hungursneyðin þrumir sifellt
einsog umsátursher á næstu
grösum við heimili hans. Hann
getur aldrei notið þeirra lifs-
þæginda að dveljast heima hjá
konu og börnum lengur en
nokkrar vikur á ári. Hann sækir
verstöðvar i Skagafirði, við
Húnaflóa, vesturi Bolungarvik,
austurá Siglufirði, suðurá Garð-
skaga, innii Njarðvikum og útii
VeStmannaeyjum. Hann
stundar sjó á árafleytum,
mótorbátum, hákarlaskipum og
fiskiskútum, beitir lóðir, fletur
fisk, dregur lifrarvagna, og
þegar upp léttir i ver-
stöðvunum, fer hann i kaupa-
vinnu, þrælar á eyrinni eða
sullar i sláturverkum. Hann á
aldrei fri. Lif hans er þindar-
laust strit árið út og árið inn.
Hann neitar sér um allar lifs-
nautnir, getur aldrei séð af
grænum 'eyri sér til upplyft-
ingar, hefur aldrei efni á að
gera sér glaðan dag, getur
aldrei keypt sér bók, aldrei lagt
i þann kostnað að hafa neitt i
kringúm sig, sem má á máli
siðaðra manna kallast hibýla-
prýði, ferðast i lest einsog
markaöshross milli verstöðv-
anna og hefst við á Her, þegar
hann staldrar við i höfuðstað
landsins á verferðum sinum. En
þrátt fyrir þennan hvildarlausa
þrældóm, þessa menningar-
drepandi s jálfsafneitun og
niðurlægingu er hann alla æfi
svo örsnauður, að tæplega
munar hársbreidd, að hann
lendi þá og þegar á sveitinni
með fjölskyldu sina, verður
meira að segja að litillækka sig
á náðir hennar einn hungur-
veturinn og fær kaldar viðtökur.
En nú kemur það, sem les-
andanum finnst eitt af þvi
óskiljanlegasta, sem hann hefur
nokkurntima heyrt. Niðrii þessu
sólarlausa diki þrældóms og fá-
tæktar kviknar i höfundinum
ómótstæðileg ástriða til að fara
að skrifa bækur.”