Þjóðviljinn - 30.05.1976, Blaðsíða 20

utan þetta er frábær aðstaöa til
viðgerða á bókum, kortum og
öðrum gögnum sem þarna hvila.
Stór vinnuborö — margir fer-
metrar — fyrir kort og herbergin
svo stór að minnir á flugskýli.
Að lokum
Ég spyr Hilmar hvað biði hans
að námi loknu. Hann segist ekki
vita það glöggt, en allténd fari
hann aftur heim til tslands. Hann
fór út i námið án þess að hafa
nokkra tryggingu fyrir að geta
notað þessa menntun þegar heim
kæmi, en vitaskuld vonast hann
til að geta unnið þar sem brýn
þörf er á kröftum hans.
— Hvað er námið langt?
— Það hefur enga ákveðna
lengd. Það er enginn „skóli” til i
þessu fagi og eina leiðin að læra
það er hjá fagmönnum sem
stunda það. Fyrst ætlaöi ég að
vera eitt ár, en þar sem mér likar
vel hér og forráðamönnum safns-
ins likar nógu vel við mig til að
bjóða mér áframhaldandi vinnu
eftir að umsömdu námsári er lok-
ið, þá verð ég að minnsta kosti
eitt ár i viðbót. Lika hefur verið
séð um að ég fái að sækja alla
mögulega fyrirlestra um efnið og
fara i kynnisferðir. Eins og ég
sagði áðan verður maður aldrei
fullnuma i þessu og þvi hef ég gott
af viðbótarþjálfun og meiri kynn-
um af minu fagi á öðrum söfnum i
Sviþjóð. Það mun koma sér vel
þegar heim kemur og ég verð að
treysta á sjálfan mig.
íslendingur
lærir
bókaviðgerðir á
Konunglega
bókasafninu í
Stokkhólmi
Hilmar Einarsson úti fyrir Konunglega bókasafninu I Stokkhóimi.
ing fæst viö vinnu
Hilmar Einarsson leggur stund á viðgerðir
gamaila bóka i Konungiega bókasafninu i Stokk-
hólmi. Lárus Ýmir óskarsson tók meðfylgjandi
viðtal við Hilmar og sendi Þjóðviljanum.
Uppi á annari hæð Konunglega
bókasafnsins (KB) i Stokkhólmi
stendur islendingur einn alla
virka daga og lærir um útviði
bóka. Það er ekki nýtt að islenskt
fólk auki fróðieik sinn á þessu
ágæta safni, en alla jafna hefur
það gerst i sitjandi stellingú og af
innmeti bókanna.
Maðurinn heitir Hilmar
Einarsson. Hann er bókbindari að
mennt.
Ég er raunar einn þeirra, sem
meira hef fengist við innihald
bóka en umbúnað, en þó þótti mér
forvitnilegir hagir Hilmars og átti
þvi við hann það viðtal, sem hér
fer á eftir.
Fyrst bið ég Hilmar að gera i
stuttu máli grein fyrir iðju sinni.
— Ég reyni eftir bestu getu að
læra viðgerðir á bókbandi og
pappir. Lærdóminn fæ ég mest
með vinnu, en hef þó ætið hjá mér
fólk, sem hefur fengist við starfið
lengi og kann sitt fag. Þetta verð-
ur þó seint lært til algerrar hlitar
þvi ný vandamál mæta manni við
hvert nýtt verkefni
Hilmar hefur verið með fram-
haldsnám i huga frá þvi að hann
lauk við iðnnámið heima á ís-
landi.
— 1 fyrra tók ég svo ákvörðun
um að skella mér úti þetta. Það
var annaðhvort að hrökkva eða
stökkva.
Aldurinn skal sjást
1 bakka fullum af einhverjum
vökva liggur pappirsörk. Hilmar
lyftir örkinni uppúr með grisju
svo að hún rifni ekki. Blaðið er
snjóhvitt, en með fornlegu letri.
Hilmar skýrirfyrir mér að fundn-
ar hafi verið efnablöndur, sem
hreinsi allt af pappirnum nema
sjálfa prentunina.
— Við viljum þó helst sleppa við
að hreinsa blöö á þennan hátt,
nema blek eða annað hylji sjálft
lesmálið. Bækurnar missa sinn
„karakter” ef pappirinn er mjall-
hvitur. Það heyrir til gömlum
bókum að þær séu gular af elli.
Hilmar getur þess i leiðinni að
yfirmaður hans og aðalkennari,
Sven Wiklander, hafi verið
kvaddur niður til Þýskalands til
að gefa góð ráð i sambandi við
ráðgerð kaup KB á eldgömlu og
frægu landakorti. Hætt var við að
kaupa kortið af þvi að það var
fullkomlega hreinþvegið. Að visu
eru til aðferðir til að gera pappir
gulan aftur, en minna er gaman
að sliku falsi.
— Eru bækurnar I mjög slæmu
ástandi þegar þú færð þær i hend-
ur?
— Það er ákaflega mismun-
andi, þó geta þær verið svo illa
farnar að ekki tjói að gera við
þær. Þá verður að binda þær inn
upp á nýtt. Þó er að þvi leyti
hægara að vinna þetta verk hér á
landi, en væri t.d. á tslandi, þvi að
hér eru gamlar bækur oft nánast
ólesnar. Skemmdirnar eru þvi oft
aðeins af völdum „timans tann-
ar”. Erfiðast er að eiga við
gamlar viðgerðir. Núorðið eru
eingöngu notuð lim sem eru
leysanleg i vatni, en áður var gert
við með illleysanlegum limum,
sem þarf mikla þolinmæði og sér-
stök efni til að leysa upp. Stund-
um hafa þau jafnvel étið sundur
pappirinn. Vond eru lika lim-
böndin, þessi glæru. A KB fylla
slik iimbönd flokk með sigarett-
um sem bannvara.
Gömul reynsla
Hilmar gengur að vinnuborði
sinu og tekur upp tvær bækur.
aðra viðgerða, hina ekki.
— Þetta mætti hafa sem sýni-
kennslu, segir hann, líkt og þegar
feitt fólk er sýnt „fyrir og eftir”
megrun.
Það eru orð að sönnu. önnur
bókin er öll rifin og skorpin,
kjöiurinn hálfur farinn af og hinn
helmungurinn laus frá. Þrjú
hornanna farin af. Þegar ég siðan
skoða viðgerðu bókina er mér
ómögulegt að imynda mér hvern-
ig hægt sé að fá hitt hræiö til að
lita svona út: það er likast og nýja
skinnið hafi gróið saman við það
gamla. Hilmar útskýrir hvernig
hann þynnti bæði gamla og nýja
skinnið, sfðan hafi hann lagt það
nýja undir hitt og limt saman.
— Það er siður en svo aðalatrið-
ið aö bækurnar séu fallegar eftir
viðgerð. Aðaláherslan er lögð á
að bækurnar séu eftir viðgerðina
sem likastar sinni upprunalegu
mynd.
Þeir sem gera við bækur nú á
dögum eru að þvi leyti vel settir
að gamla bókbandið — og þá á ég
við nokkurra alda gamalt band —
er það einfaldasta sem nokkurn
tima hefur verið iðkað. Það bygg-
ist einungis á saumaskap. Ef við
fáum óinnbundið handrit eða ef
bandið er fullkomlega ónnýtt, þá
notum við þessa gömlu aðferð.
Svona vinnubrögð þróuðust mikið
fyrir nokkrum árum, þegar bók-
bindarar viða að úr heiminum
hjálpuðust við að lagfæra mikinn
skaða, sem varð af flóðum i Flór-
ens.
Fyrir utan skinn er mikið notað
pergament i bókbandið, en til við-
gerða á pappir er mest notaður
svokallaður japanpappir, sem er
mjög þunnur og vel fallinn til að
„græða saman” rifnar papplrs-
arkir.
— Krefst starfið mikiilar þekk-
ingar á efnum allskonar?
— Nja... það eru aðallega efnin
sem höfð eru til leiðréttingar á
sýrustigi pappirs og svo til að
hreinsa hann.
Hilmar sýnir mér lika band á
pappirskiljum og gömlum bókum
sem hann hefur bundið inn „að
gamni sfnu”. Hann hefur ákveðn-
ar skoðanir á hvernig búa eigi um
nýjar bækur. Smekkur hans ein-
kennist af áhuga fyrir hinu ein-
falda. Ekkert flúr og tildur. í
framhaldi af þessu spyr ég hann
hvort bókaviðgerðafólkið fái
sjálft að ráða hvernig það geri við
gömlu bækurnar. Hann segir svo
vera aðeins f fáum tilfellum. Sér-
stök bókvörsludeild (bokvardsav-
deling) er á safninu, þar sem
saman er komið fólk með sér-
þekkingu á aldri og verðmæti
bóka: einnig öllum mögulegum
geröum bókbands. Þetta fólk tek-
ur ákvörðun um hverja bók, hvað
gera skuli við hana og útbýr
vinnuskýrslu fyrir bókbindarana.
Ef bækur eru ekki verðmætar eða
ef litlar likur eru taldar á að
margir vilji lesa þær, er oft látið
nægja að „klæðskerasauma”
öskjur utan um þær. Hilmar segir
að höfuðáhersla sé lögð á að
stöðva skemmdir sem eru i upp-
siglingu vegna ástands bókanna.
Réttar geymsluaö-
stæður.
— óhjákvæmilegt er að gæta
vel raka- og hitastigs á geymslu-
stað. Ef ekki er gáð aö þvi og að
sýrustig pappfrsins sé rétt,
grotna bækurnar niður eða
skrælna með timanum.
Hvernig er aðstaðan fyrir bóka-
geymslu og viðgerðir á tslandi?
— Ég er nú ekki besti maðurinn
til að fræða um það. Mér gafst að
visu kostur á að skoða Þjóð-
skjalasafnið á hiaupum áður en
ég fór utan. Þar er til aðstaða og
kunnáttumanneskja (Vigdis
Björnsdóttir) til að gera við hand-
rit og pappir. Þar mun aftur á
móti engin aðstaða til bókbands-
viðgerða. Verkefnin á þvi sviði
virtust mér þó óþrjótandi — sjálf-
sagt áratuga- eða aldaverk — ef
mikið af þvi eyðileggst ekki áður
en timi gefst til að gera við þaö.
Grun hef ég lika um að ekki sé
hægt að hafa nákvæma gát á hita-
og rakastigi þar sem þetta er
geymt núna. En sem sagt: aðrir
vita betur hversu háttar til á
Þjóðskjalasafninu og Landsbóka-
safninu, og á ekki að fara aö
by§Sja nýja þjóðarbókhlöðu?
Þá ættu málin að komast I betra
horf.
Þjóðarbókhlaða svia (Riks-
arkivet) er mikið furðuverk, tjáir
Hilmar mér. Hún er á þrettán
hæðum, þar af sex neðanjarðar.
Mun þessi byggingamáti hafður á
til að forða gegn skemmdarverk-
um og eyðileggingarhættu, ef'til
styrjaldar kemur. Það að auki er
svo um búið, að útfrá hverri hæð
eru grafnir langir gangar sem má
innrétta þegar á meira húsrými
þarf að halda i framtiðinni. Fyrir
Myndir af
Hilmari
viö störf tók
Lárus
Vmir Óskarsson
lOÐVHJM
Sunnudagur 30. mal 1976.