Þjóðviljinn - 12.03.1977, Side 15

Laugardagur 11. mars 1#77 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 15
Frd Vik I Mýrdal
ég hvorki vil né get ætlaö þeim
mönnum, sem tU slikra funda
koma sem gestir stjómarinnar,
a&þeirnoti sér þá aöstöðu til þess
aö niöast á trúnaöi sveitarstjórn-
armanna. Og jafnvel áköfustu
talsmenn stóriöju hljóta aö gera
sér ljóst, aö þaö yröi málstað
þeirra siöur en svo til framdrátt-
ar. Þvi svo geyst veröur ekki meö
þessi mál fariö, aö þannig vinnu-
brögö koma óhjákvæmilega fram
1 dagsljósiö.
Þaö hefur áöur komiö fram, aö
á Vlkurfundinum var ekki gerö
nein ályktun varöandi stóriöju né
neitt annaö, enda ekki ástæða til
eins og málin voru lögö þar fyrir.
Raunar impraði Unnar Stefáns-
son á þvi undir fundarlok, hvort
ekki væri rétt aö menn „settu
ályktun á blaö”, en sú hugmynd
fékk engar undirtektir, og má það
atri&i gjarnan koma fram lika.
En mér finnst viö nánari um-
hugsun harla ósennilegt, að
gestirnir, Unnar og Sveinbjörn,
hafi ekki gétaö gefiö fundar-
mönnum nokkru fyllri upplýsing-
ar, en þeir töldu sig færa um. Svo
miklir áhugamenn virtust þeir
um þaö aö greiöa götu Norsk
Hydro aö ég held að þeim hljóti aö
hafa verið kunnugt um þá álits-
gerð, sem fulltrúar þess fyrirtæk-
is hafa lagt fram um kannanir
sinar var&andi sta&arval fyrir ál-
ver á Noröur- og Austurlandi, en
þar voru athugaöir þrir sta&ir eft-
ir ábendingu viöræöunefndar um
orkufrekan iönaö.
Skýrsla
Norsk Hydro
Þessi álitsgerö er þeim mun
merkari fyrir þær sakir, aö þar
erekkieinhliöa rætt um jákvæ&ar
hliðar stóriöju, heldur einnig lögö
áhersla á byggöasjónarmiö i ljósi
þeirrar reynslu, sem norömenn
hafa fengiö af staösetningu stór-
iöju i fámennum byggöarlögum,
— stóriðju, sem einmittátti á sin-
um tima aö leysa svipuö vanda-
mál i Noregi og þau sem viö telj-
um okkur eiga viö a& glima hér á
landi. Niöurstööur fulltrúa Norsk
Hydro eru m.a. þessar varöandi
áhrif af slikri verksmiöju:
„Iöjuver af þeirri stærö, sem
hér um ræöir, mun hafa veruleg
áhrif á staöbundnar umhverfis-
og félagslegar aöstæöur, óháö þvl
hvaöa staöur yröi valinn. I Noregi
er aö finna allmarga staöi, sem
byggst hafa umhverfis iðnfyrir-
tæki eöa iönaöarsamsteypur.
Flestir þessara staöa hafa nú I tiö
2. eöa 3. kynslóöar veruleg
vandamál vegna stöönunar i
rekstri til aölögunar aö tækniþró-
un...”
Um þá þrjá staöi, sem fulltrúar
Norsk Hydro athugu&u segirsvo I
Skýrslunni:
1. Reyöarfjöröur: ...„Reyöar-
fjöröurhefur nánast enga reynslu
á sviöi iönaðar. Svæöiö hefur
mjög fáa ibúa i hlutfalli viö nýtt
fyrirt.æki meö um 600 starfsmenn.
Óski menn aö styrkja i&naðinn á
Austurlandi erum viö þeirrar
skoöunar, aö þaö eigi aö gerast
með stofnun minni eininga, áöur
en stærri eining er sett inn á
svæðiö... Hiö litla samfélag á
Reyðarfiröi mun veröa algerlega
á valdi verksmiðjunnar, andstætt
þvi sem yr&i i Eyjafiröi.”
2. Húsavlk Þar sko&u&u fulltrú-
ar Norsk Hydro tvo staöi sem til
greina kæmu til hafnargeröar, en
dæmdu þá báöa óhæfa vegna
„erfiðra hafnarskilyröa”.
3. Akureyri: „Akureyrarbær hef-
ur þegar ekki svo litinn bakgrunn
og reynslu á sviöi iðnaöar, sem
byggja má á áfram. Akureyri
ásamt nágrenni hefur þaö marga
ibúa, aö gera má ráö fyrir aö
staöurinn þoli álagiö sem fylgir
stofnun stóriöjufyrirtækis.”
Þetta plagg hefði átt
að kynna á
V íkurfundinum
I álitsgeröinni er hins vegar
hvergi rætt um mengunarhættu
frá álverum, enda vafalaust
gengiö út frá þvi, aö þau vanda-
mál séu viömælendum ljós. Þaö
er þó athyglisvert, aö bent er á
þaö, bæöi varöandi Eyjafjörö og
Akureyri, aö þar sé um aö ræöa
mjög góö landbúnaöarhéruö og
fiskveiöar séu stundaöar I Eyja-
firöi utanveröum, eöa nokkurn
veginn orörétt: ..„Svæöiö um-
hverfis Akureyri er talið vera
meö betri landbúnaöarsvæöum á
Islandi” („Omradet omkring
Akureyri er oppgitt á være ett af
de bedre jordbrusksomráder i Is-
land. Lenger ute I Eyjafjörður
drives fiske”) og um Húsavik:
..„Svæðiö nær yfir stóran hluta af
mikilvægu landbúnaöarhéraöi á
Noröurlandi allt suöur aö Mý-
vatni („Regionen utgjör en be-
tydelig del av et viktigt jord-
bruksomráde i Nord-Island som
strekker seg syd til Mývatn”).
Hvaö þessar hógværu athuga-
semdir gefa i skyn, — þær eru
settar fram án frekari skýringa i
álitsgeröinni, geta menn dæmt
um hver fyrir sig. En ekki viröist
mér viö fyrstu sýn, aö þar sé um
aö ræöa sérstök meðmæli meö
byggingu álvers á þessum stöö-
um. Fremur gæti maöur látiö sér
detta i hug algera „forundran”
yfir þvi, aö bent skuli einmitt á
slika staöi.
Af ofangreindum tilvitnunum
er ljóst, aö Dyrhólaeyjarsvæöiö,
hefur næsta fátt aö bjóöa af þvi,
sem þessir fulltrúar Norsk Hydro
telja nauösynlegar og skynsam-
legar forsendur fyrir staösetn-
ingu stóriöjufyrirtækis i fámenn-
um bygg&arlögum.
Ég fékk þessa skýrslu I hendur
fáum dögum eftir, aö ég baö
kunningja minn aö leita fyrir mig
aö haldgóöum upplýsingum varö-
andi þessi mál. Þaö heföi naum-
astspilltfyrir málstaö gestanna á
fundinum sjálfum, þótt þeirheföu
skýrt þar frá tilvist þessa plaggs,
sem eri alla sta&i hiö fró&legasta.
Ekki að undra þótt
mönnum brygði
í brún
Þaö var vissulega ekkert
undarlegt, þótt mörgum mannin-
um hér um slóöir brygöi ónotaleg.
viö, þegar fréttirnar bárust af
Vikurfundinum, á þann veg, sem
ég hef minnt á hér aö ofan. Og
óhjákvæmilega hlutu þær aö
bjóða upp á umræöu á þeim
grundvelli sem til var stofnaö —
upplýsingunum, sem fundarboö-
endur og gestir gáfu fjölmiölum.
Og þaö sýndi sig sem vænta
mátti, aö mýrdælingar tækju þvi
ekki þegjandi og hljóöalaust, aö
ákvaröanir um „bænaskrár”
væru teknar af sveitarstjórnar-
mönnum I máli sem þessu.án þess
aö þaö kæmi til kasta almennings
áöur a& láta i ljósi skoöun sina.
Enda aldrei ætlun þeirra sem
Vikurfundinn sóttu aö standa
þannig aö málum.
„Bænaskrár” sveitarstjóma I
Mýrdal hafa komiö fram i sam-
þykktum hreppsnefnda I Dyrhóla-
og Hvammshreppum. Þaö eru
einu samþykktimar, sem sveitar-
stjórnir hér hafa gert i þessu
máli, og sé hægt aö kalla þær
„bænaskrár”, þá fer þaö orö aö
verða allteygjanlegt aö minu viti.
Þessar samþykktir voru sendar
inn á öll heimili i vi&komandi
hreppsfélögum og einnig til rikis-
fjölmiöla og engu undan skotiö,
og þó aö f jölmiölar hafi sleppt úr
ýmsum atriöum sem miklu máli
skipta I ljósi þess sem á undan
var gengið, er þar viö fjölmi&l-
ana aö sakast en ekki sveitar-
stjórnir.
Mér finnst nauösynlegt a&
framanskráö atriöi varöandi
Vikurfundinn og umræöur um
hann komi fram. En hins vegar
.geta menn lika litiö þannig á mál-
iö, að stóriöja af þvi tagi, sem hér
hefur verið um rætt sé þess eölis
aö ekki megi einu sinni ljá máls á
umræðu um hana. Þaö sjónarmiö
á sama rétt á sér og önnur, sem
sett eru fram bæöi meö og móti,
en þaö kallar þó engu slöur á um-
ræðu. Stóri&ja á íslandi er staö-
reynd hvort sem mönnum Ilkar
betur eða ver. Þess vegna held
ég, aö þaö sé höfu&nauösyn, að
fram fari sem viötækust umræöa
um þau mál, svo aö fólk geti gert
sér sem gleggsta grein fyrir,
hvers konar atvinnurekstur þar
er á feröinni og hvaö hann hefur I
för meö sér.
Og þá verður aö skoöa allar
hliöar, meta bæöi kosti og galla
og draga siöan ályktanir af þvi.
Fréttirnar frá Ál-
verinu í Straumsvík
A þeim vikum, sem liönar eru
frá Vikurfundinum, hefi ég eftir
föngum reynt aö fylgjast meö
umræöu um þessi mál I fjölmiöl-
um og jafnframt reynt aö afla
mér þeirra upplýsinga, sem til-
tækar eru og telja má til öruggra
heimilda um ýmsar hliöar máls-
ins og draga nokkrar ályktanir af
þeim.
Meginforsenda allra
framkvæmda, stórra sem
smárra, og hvort sem þær eru á
vegum opinberra aöila eöa einka-
aöila, er aö sjálfsögöu sú, aö
framkvæmdir brjóti ekki I bága
viö aðra hagsmuni sem fyrir eru,
— jafnt almenna hagsmuni sem
hagsmuni einstaklinga, — og alla
vega ekki nema meö samþykkti
viökomandi aöila.
Sé atvinnurekstur og starfsemi
honum tengd þess eðlis, aö tjóni
valdi á umhverfi, hver jar sem or-
sakir þess eru er þvi engan veg-
inn fullnægjandi aö finna sliku
fyrirtæki einungis blett að standa
á, heldur verður aö taka meö til
athugunar áhrif þess og af-
leiðingar fyrir umhverfi. Valdi
þaö skaöa, beint eða óbeint, hlýt-
ur um leið aö veröa til ska&abóta-
skylda, annaö hvort á hendur
þeim, sem ákvarðanir taka um
staösetningu, eöa fyrirtækinu
sjálfu — e.t.v. báöum þessum
aöilum.
Afstaöa landeigenda I næsta
nágrenni viö stóriöju, er þvi
veigamikill þáttur, þegar þessi
mál eru skoöuö. Annar þáttur
snýr svo aö almenningi i viökom-
andi bygg&arlagi og afstööu hans,
og skiptir þá mestu máli aö fyrir
liggi aögengilegar upplýsingar,
svo a&fólk geti tekiö raunhæfa af-
stö&u til slikra mála.
Máltækiö segir, aö reynslan sé
ólygnust. Viö Isiendingar höfum
aö visu ekki mikla reynslu I stór-
iöjumálum, en nokkra þó. Og ekki
virðist þaö sérlega fýsilegt aö
hafa fyrirtæki á borö viö álver
mitt i landbúnaöarhéraöi. Frétt-
irnar, sem okkur hafa borist und-
anfariö frá umhverfi álversins i
Straumsvik og nágrannabyggö-
um allt til Kjalarness, segja sina
sögu.
En vitanlega yröi ekki fariö
jafn óvarlega núna, segjum við,
og hreinsitækjunum fleygir
stööugt fram. En þó ber þess aö
gæta, aö engar lfkur eru taldar i
fullkomnum hreinsibúnaði —
jafnvel ekki um langa framtiö, —
og þá er vert aö lita til reynslu
annarra þjóöa.
Reynslan irá Noregi
Frændurokkar norömenn vilja
nú ólmir miöla okkar af gæöum
álsins, en þaö er eins og þeim sé
að veröa nokkurt keppikefli a&
koma þessum „gæðum” fyrir
annars staöar en heima hjá sér,
hvernig sem á þvi stendur, —
hafa orðiö alllanga reynslu I þess-
um efnum.
1 Búnaöarblaöinu, nr. 1 1976 má
m.a. lesa þessa frétt frá Noregi:
„Eftirfarandi frétt birtist i
„Dagbladet” I Osló hinn 7. júni sl.
Nauðsynlegt er aö aðvara fólk
viö þvi aö neyta eingöngu græn-
metis, sem ræktaö er i grennd við
verksmiðjurnar i ODDA. (Þar er
málblendiverksmiöja). Astæ&an
er sú, aö i grænmeti, sem vex þar,
er magn eitraöra þungamálma i
jurtum svo mikið, aö þaö gefur
ástæöu til varúöar. Þetta gildir
einkum um blý og kadmium að
sögn prófessors Jul Lág viö Bún-
aöarháskólann I Asi.
Grunur um aö upptaka urta af
þessum efnum væri mikil vakn-
aöi, þegar jarövegssýni voru tek-
in á Odda-svæöinu, og sá grunur
hefur siöan veriö sta&festur, segir
prófessor J. Lág, en hann vekur
þó athygli á þvi,aö hér sé aöeins
um niöurstööur eins árs aö ræöa
og 'veröi þvi aö meta niöur-
stööurnar meö varúö.
Astæðan er þó fyrir hendi aö
vara viö þvi sem hér er á ferð. Aö
visu er vafasamt aö nokkur neyti
einhliöa grænmetis á svæöinu. En
mikiö magn af þungamálum I
garöjurtum sýnir a& sú hætta er
fyrir hendi aö menn fái óæskilegt
magn af þessum efnum I sig.
Einkum viröist svo sem aö blý
safnist fyrir I rótum jurta.
Búnaöarblaöiö lætur lesendum
eftiraödraga ályktaniraf þessari
frétt”.
Einmitt undan
Suðurströndinni
eru fengsælustu
fiskimiðin
Þar sem eiturefnum er sleppt
lausum, þá koma þau óhjá-
kvæmilega fram i umhverfinu, —
mikiö magn segir til sin á
skömmum tima, eins og dæmin
frá Straumsvik sanna, en smá-
skammtarnir vinna sitt verk engu
siöur, þótt lengri tima taki, rétt
eins og tortimingin biður eitur-
lyfjaneytandans, sé ekki tekiö I
taumana.
Mengunarvarnirnar, sem svo
mjög er rætt um i þessu sam-
bandi, segja nefnilega ekki nema
hálfa sögu. Staðreyndin viröist
sú, aö þessar varnir eru oft og
tiöum einungis fólgnar I þvi aö
leyna hættunum, færa þær af einu
sviöi yfir á annaö, t.d. meö þvi aö
leiða eiturefni úr lofti i sjó, þar
sem eituráhrifin eru lengur aö
koma fram og afleiöingar i raun
og veru ófyrirsjáanlegar. A þetta
er m.a. bent i greinargerð, sem
Samtök um náttúruvernd á
Norðurlandi sendu frá sér vegna
umræöu um álver viö Eyjafjörö,
en þar segir m.a.:
„Samkvæmt þeim upplýsing-
um, sem félagiö hefur aflaö sér
sleppur alltaf nokkurt magn af
úrgangsefnum frá álverum út i
andrúmsloftiö, þótt beitt sé full-
komnustu hreinsunaraöferöum,
sem nú þekkjast. Auk flúors og
flúorsambanda er þar um aö
ræða kolsýring, brennisteins-
sambönd, kolvetni og tjörusam-
bönd og jafnvel kolaryk.
Séu úrgagsefnin hreinsuö meö
vatni eöa sjó, eins og vi&a er
tiðkaö, berst mikiö magn þessara
sömu efna út i sjóinn, þar sem
a.m.k. sum þeirra geta reynst
álika hættuleg...”
Á þvi væri einmitt veruleg
hætta, aö eiturefnum mengunar
frá álveri, hvort sem væri i
Mýrdal eöa annars sta&ar viö
Suðurströndina yröi dembt beint
i sjóinn, i þeirri einföldu trú aö
lengi taki sjórinn viö, og þar séu
miklir straumar, sem dragi úr
staöbundinni mengunarhættu. En
þess ber aö minnast, aö einmitt
undan Suöurströndinni eru ekki
einungis einhver fengsælustu
fiskimiö okkar, heldur einnig
mikilvægar hrygningarstöövar
ýmissa nytjafiska.
Víðistaðaprestakall
Hafnarfirði
Séra Sigurður H. Guðmundsson umsækj-
andi um Viðistaðaprestakall i Hafnarfirði
messar i Hafnarfjarðarkirkju sunnudag-
inn 13. mars n.k. kl. 2 e.h. Messunni
verður útvarpað á 1412 KHZ eða 212 metr-
um.
Að lokinni messu verður kirkjukaffi i Viði-
staðaskóla. Kl. 11 f.h. sama dag verður sr.
Sigurður með bamaguðþjónustu i Viði-
staðaskóla.
Sóknarnefnd
Félag íslenskra línumanna
Félagsfundur
verður haldinn i Félagsheimili rafvirkja
og múrara, Freyjugötu 27, þriðjudaginn
15. mars næst komandi og hefst kl. 21:00.
Fundarefni:
1. Kjaramálin og tillaga um uppsögn
kjarasamninga.
2. önnur mál.
Félagar, fjölmennið stundvislega!
Stjórn Félags islenskra linumanna.