Þjóðviljinn - 26.08.1977, Blaðsíða 4

4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 26. ágúst 1977
Málgagn sósíalisma,
verkalýðshreyfingar
og þjóðfrelsis.
Otgefandi: Ctgáfufélag Þjóöviljans.
Framkvæmdastjóri: Eiöur Bergmann
Ritstjórar: Kjartan Ólafsson
Svavar Gestsson
Fréttastjóri: Einar Karl Haraldsson.
Umsjón meö sunnudagsblaði:
Árni Bergmann.
Auglýsingastjóri: Olfar Þormóösson
Ritstjórn, afgreiösla, auglýsingar:
Siöumúia 6. Simi 81333.
Prentun: Blaöaprent hf.
Aukavinnan er
þjóöfélagsböl
Sú mikla yfirvinna, sem meginþorri al-
mennings á Islandi verður að leggja á sig
er þjóðfélagsböl. I engu þjóðfélagi, sem
hægt er að bera saman við okkar, þekkist
það, að mjög verulegur hluti vinnandi
fólks hafi allt að helming tekna sinna og
jafnvel þaðan af meira fyrir störf, sem
unnin eru utan umsamins dagvinnutima,
það er á kvöldin, um nætur eða á helgidög-
um.
Það er skylda verkalýðshreyfingarinn-
ar og stjórnmálasamtaka verkafólks að
ráðast gegn þeirri þjóðfélagsmeinsemd,
sem yfirvinnan, næturvinnan og helgi-
dagavinnan er, en slikt verður að sjálf-
sögðu aðeins gert með þvi að tryggja var-
anlega álika kaupmátt launa og fyrir
hendi er i nálægum löndum fyrir dag-
vinnutimann einan.
Bæði i Noregi og i Sviþjóð er beinlinis
bannað með landslögum, að ætla verka-
fólki að vinna nema mjög takmarkaða yf-
irvinnu. í Svíþjóð eru fjórir yfirvinnutím-
ar á mánuði, eða einn klukkutimi á viku
það hámark, sem lögin setja. Að slikri
lausn þarf einnig að stefna hér, þótt mark-
inu verði sjálfsagt ekki náð nema i áföng-
um.
Sú reynsla, sem fékkst af nokkurra
vikna yfirvinnubanni verkalýðsfélaganna
fyrr á þessu sumri,er um margt ákaflega
merkileg.
í fyrsta lagi leiddi yfirvinnubannið til
þess að fjölmörgu verkafólki varð ljósara
en áður hversu ósæmilegt þrælahald það i
rauninni er að verða að vinna 10,12,14 tima
á dag og jafnvel lengur. Ýmsir þeir, sem
varla þekktu nema af afspurn, hvað eðli-
legur timi til frjálsra nota býður upp á,
fengu nú allt i einu að kynnast þvi, hversu
ákjósanlegt það er að hafa umtalsverðan
tima i eigin þágu fyrir utan vinnu, máltið-
ir og svefn. Þótt heilbrigðum mönnum sé
eðlilegt að hafa gleði af daglegri önn við
þjóðnýt verkefni, þá hefur lifið sem betur
fer margt að bjóða fyrir utan hið sifellda
strit. Sá sem er þræll yfirvinnufjötranna
fer á mis við ótal margt. Hann getur ekki
með eðlilegum hætti notið félags- og
menningarlifs. Hann getur hvorki aflað
sér aukinnar menntunar né sinnt fri-
stundaiðkunum og skemmtanalifi með
eðlilegum hætti, og hann er þegar verst
lætur nánast gestur á sinu eigin heimili.
Allt þetta skilja fleiri en áður, nú þegar
reynslan af yfirvinnubanninu i mai og júni
s.l. liggur fyrir.
En er þá nokkur möguleiki, að hér á ís-
landi sé hægt að borga það kaup fyrir dag-
vinnuna eina, sem nú er borgað samtals
fyrir bæði dagvinnu og aukavinnu?
Reynslan af yfirvinnubanninu i vor hlýt-
ur að hafa fært efasemdarmönnum i þess-
um efnum ákaflega athyglisverð svör.
1 öðru tölublaði þessa árgangs Vinnu-
veitandans, sem er timarit Vinnuveit-
endasambands Islands, og út kom nýlega,
er frá þvi greint, að hjá allmörgum fyrir-
tækjum þar sem áður var unnin veruleg
yfirvinna hafi tekist að halda framleiðslu-
magni óbreyttu, þrátt fyrir yfirvinnu-
bann, og almennt minnkaði framleiðslu-
magnið mun minna en nam lækkun launa-
kostnaðar.
1 timaritsgreininni, sem hér er vitnað til
er greint frá könnun, sem Vinnuveitenda-
sambandið hefur látið gera á áhrifum yf-
irvinnubannsins á rekstur fyrirtækja. Þar
segir m.a.: ,,Hinar jákvæðu hliðar eru
hins vegar svör þau, sem komu fram að
tekist hefði að halda framleiðslumagni
óbreyttu og lækka launakostnað um allt að
helming”. Og enn segir i sömu grein um
niðurstöður þessarar könnunar á áhrifum
yfirvinnubannsins: „Heildarþróunin hef-
ur sem sagt verið sú, að afköstin hafa
staðið i stað hjá um 46% þeirra, sem svör-
uðu, aukist hjá 30% og minnkað hjá um
15%”.
Samkvæmt þvi, sem hér er greint frá,
þá virðist ekkert fara milli mála, að all-
viða i islenskum atvinnurekstri er með
betra skipulagi hægt að halda uppi
óbreyttri framleiðslu, þótt smán yfirvinn-
unnar sé þurrkuð út. Hitt er auðvitað með
öllu fráleitt að slikt eigi að leiða til þess að
lækka launakostnað fyrirtækjanna um allt
að helming, heldur hlýtur krafan að vera
sú, að yfirvinnan verði afnumin skipulega
i áföngum, án nokkurrar skerðingar á
heildartekjum verkafólks.
Það sem yfirvinnubannið leiddi i ljós er
m.a. það að viða i islenskum atvinnu-
rekstri er þetta vel hægt, og það án nokk-
urrar kollsteypu fyrir fyrirtækin. Auðvit-
að eru erfiðleikarnir i þessum efnum
mestir i sambandi við sjósókn og fisk-
vinnslu, en þann vanda ber einnig að leysa
með þvi að taka upp vaktavinnufyrir-
komulag i fiskiðnaðinum og beina þangað
fleira fólki frá óarðbærum störfum, og á
veiðiflotanum þarf að koma málum þann-
ig fyrir, að um þriðjungur áhafnar sé jafn-
an i landi i hverjum túr, þannig að sjó-
menn fái mun lengri fri en almennt gerist,
vegna óhjákvæmilegrar vinnu umfram
átta stundir á dag á hafi úti.
Það eru ekki náttúrulögmál, sem ala af
sér yfirvinnudrauginn á íslandi, heldur er
hann þjóðfélagsböl.
Það er meira en timabært að hefjast
handa fyrir alvöru um að leggja þennan
Glám að velli.
— k.
„Mun hœrri”
álagning
Dagblaðið Visir segir frá þvi i
forsiðufrétt i gær hvernig svo-
nefnd frjáls samkeppni hefur
reynst neytendum á Islandi.
Frétt Visis fer hér á eftir i heild
þvi að hún er skóladæmi um
svindlið sem verðbólgubraskar-
arnir á íslandi iðka — i skjóli
frjálsrar samkeppni. bá kemur
fram i fréttinni að verðlags-
stjóri viðurkennir að innflytj-
endur hafi i rauninni brugðist i
þessum efnum.
,,Það er ekkert launungar-
mál, að álagning á vöruflokka
sem ekki eru háðir verðlagsá-
kvæðum er mun hærriheldur en
á hinum og má vera að fjár-
magnsskortur innflytjenda eigi
þátt i þvi”, sagöi Georg ólafs-
son, verðlagsstjóri i samtali við
Visi.
Eins og fram kom i frétt i Visi
i gær stunda allmargir aðilar
aðrvænleg viðskipti með þvi að
leysa vörur úr tolli fyrir inn-
flytjendur. Koma þessir aðilar
til skjalanna þegar heildsala
skortir fé til að leysa út vörur og
taka braskararnir allt aö 30% af
vöruveröi i sinn hlut auk vaxta
er nema 3% á mánuði.
125% ársvextir
Það segir sig sjálft að endan-
lega lendir þessi aukakostnaöur
á kaupendum aö mestu eöa öllu
leyti. Þannig gæti til dæmis
hlutur sem með réttu ætti að
kosta um fimm þúsund krónur i
búð hækkað i sjö þúsund krónur
þegar búið er að bæta kostnaði
vegna milliliðs sem leysir vör-
una út með ofangreindum kjör-
um.
Þá hefur Visir fregnað að
sumir þeirra er stunda þessa
lánastarfsemi geri það með þvi
að kaupa vöruvfxla af heildsöl-
um meö 7% vöxtum á mánuöi,
sem meö vaxtavöxtum þýöa
124,7% á ári, en þaö veröa aö
teljast þokkalegir okurvextir.
Til þess aö mæta aukakostnaöi
sem þessum leikur sterkur
grunur á aö heildsalar leggi á
vöruna erlendis og innkaups-
verð þvi rangt tilgreint.
Verðlagsstjóri tjáði Visi aö
fyrir allmörgum árum hefði
verðlagsnefnd heimilað frjálsa
álagningu á nokkrum vöru-
flokkum með það fyrir augum
að samkeppnin myndi á tiltölu-
lega skömmum tima koma
verðlagi i eðlilegt horf. Þetta
heföi þvi miður ekki tekistsem
skyldi vegna aðstæðna i okkar
þjóðfélagi og ef til vill ætti fjár-
magnsskortur innflytjenda ein-
hvern þátt i þvi.”
Því ekki aö
leggja niöur
heildverslunina?
Þessi frétt Visis segir margt
GRIIÐA AILT AÐ 125% VEXTI
Á ÁRI VEGNA INNFLUTNINGS
þó stutt sé: í landinu starfar
braskarahjörð sem stundar ok-
urlánastarfsemi. Innflytjendur
vila ekki fyrir sér að aðstoða
þessa þokkapilta með þvi að
láta neytendur borga okurlána-
kostnaðinn vegna þess að ekkert
verðlagseftirlit er á ákveönum
allstórum vöruflokkum. Heild-
sölum og kaupmönnum er ekki
treystandi til þess að stunda
heiðarlega viðskiptahætti:
verölagseftirlit ætti að taka upp
á öllum vörutegundum. Og sið-
ast en ekki sist: Frétt Visis
minnir okkur á viðtaliö sem sl.
vetur birtist við erlendan versl-
unarmálasérfræðing i Morgun-
blaðinu. Þar kom fram að unnt
væri að leggja niður heildsal-
ana. Sérfræðingurinn spurði: —
Hafið þið efni á þvi að hafa alla
þessa heildsala? Með þvi að
leggja þá niður má lækka vöru-
verðum 10-15%. Það er ekki litil
kjarabót.
Þaö er ekki von að núverandi
rikisstjórn fylgi slikum tiðind-
um eftir: forráðamaður hennar
er heildsali, einn sá umsvifa-
mesti i landinu. Hins vegar
mætti hugsa sér að viðskipta-
ráðherrann hefði einhvern tima
— áður en hann varð fangi I-
haldsins — tekið i taumana.
Eðlilegustu viðbrögð hans væru
að sjálfsögöu að láta rannsaka
okurstarfsemina niður i kjölinn
og i annan stað að taka fyrir
svokallaða frjálsa verðlagningu
þeirra manna sem taka að sér
að vera einskonar umboðsmenn
okurlánaranna gagnvart neyt-
endum og i þriðja lagi ætti að _
kanna hvað það tekur langan 8
tima og hvernig best væri
að leggja niður milliliðinn
„heildsalar”.
Brot á
gjaldeyrislögum
Loks skal vakin athygli á þvi
að Visir staðhæfir einnig að inn-
flytjendur stundi umfangsmikið
faktúru- og gjaldeyrissvindl:
„...leikur sterkur grunur á að
heildsalar leggi á vöruna er-
lendis og innkaupsverð þvi
rangt tilgreint.” Hér er einnig
nauðsynlegt að kanna mál til
hlitar og það fyrr en seinna.
Fróðlegt væri að Visir héldi á-
fram þessum þörfu athugunum
á vinnubrögöum Islenskra
braskara og innflytjenda^ það
ættu aö vera hæg heimatökin.
— s.