Þjóðviljinn - 20.11.1977, Blaðsíða 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 20. nóvember 1977
ÁRNI BERGMANN
SKRIFAR
Guömundur Daníelsson:
Vestangúlpur garró.
Almenna bókafélagiö 1977.
A kápusiöu er þvi lofað að þetta
sé „skemmtilega skrifuð saka-
málasaga” og nú bregður svo við,
að oft hefur meiru verið logið i
auglýsingu.
Sakamálasögur hafa tilhneig-
ingu til að fylgja ákveönum
munstrum eins og kunnugt er.
Útbreiddust er morðgátan —
hver gerði það? önnur formúla
getur verið sú, að lesandinn veit
nokkuð um glæp og glæpamann
og sagan er þá skrifuð til að svara
þvi af hverjuglæpurinn var fram-
inn þar með erum við komnirút i
sögu meö sálfræðilegri slagsiðu
eða þjóðfélagslegri. Saga
Guðmundar er öðruvisi. Fyrst
biðum við eftir þvi aö eitthvað
gerist, og erum satt aö segja
dregin fulllengi-á þvi. Sfðan dynja
yfir ósköp og við vitum mjög
fljótleganokkurnveginn hverer
þáttur hverrar persónu i þeim.
Spurning sögunnar verður þá sú,
hvaðmun sá, sem veit meira en
þægilegt er fyrir glæponana.
gera úr vitneskju sinni? Mun
hann láta til skarar skriöa, eða
ætlar hann að halda kjafti sér til
öryggis eða jafnvel sér til
framdráttar? betta er nokkuð
góð spurning, og henni er svarað
á raunsæislegan og sannferðugan
hátt.
Viktor heitir sá ungi maður sem
i þessariprófraun lendir. Þetta er
efnilegur strákur, skáldhneigður,
einhverja róttækni hefur hann
fengið I sig sem er honum heldur
Guömundur Danlelsson
til stuðnings. Hann er hinn vaski
sveinn i bæli úlfa, sem svo al-
gengur er i reyfaranum. Þetta
bæli er sem betur fer ekki einhver
undanrenna af nútimadrekahell-
um James Bond sagna einhvers-
konar, heldur er það mjög i takt
við islenskan veruleika. Sögu-
sviðið er útgerðarpláss hér fyrir
sunnan á kreppu- og bannárunum
QflUOD
í hákarlavööu
fyrir strið. Viktor hefur ráðið sig
á vertið hjá hallærislegri útgerð i
hafnlausu plássi. A miðri vertið
rekur bátinn, sem Stigandi heitir,
upp i fjöru i roki og um leið eru
eigendurnir, mágar reyndar,
komnir I hart stríð og stelur hver
frá öðrum vátryggingarfé og
veiddum afla. Enbátur þessi hinn
brotni er reyndar partur af ann-
arri útgerð og meiri, sem i þröng-
um hópi heitir „Stigandi sinnum
Stigandi”. I þeirri útgerö er gert
út á brugg og spira, kannski
vændi lika, armar þess fyrirtækis
ná langt og viða. Brúsar eru fisk
aðir úr sjó eins og menn kannast
við úr dagblöðunun, þeir eru flutt-
ir með pukri á markaðssvæði i
helgiskjóli dauðans, bannvænn
tréspiri mengar viðskiptin, llkum
fjölgar áður en lýkur. Viktor
flækist i þessi mál vegna skjót-
fengis sambands við Jóa Vill,
elskulegan fant, sem ætti það til
að fækka landsmönnum hvenær
sem þörf krefði, og kærustu Jóa,
Jóhönnu, hlýlega stúlku sem
verður óvart fórnarlamb
Stiganda i öðru veldi.
Það er semsagt spurt hvort
Viktor vill játast undir
frumskógarlifspeki Jóa Vill:
„Glæpurinn er I okkur öllum, en
aðeins sumir hafa þekkingu og
lag til að beita honum sér til
framdráttar”. Eöa ætlar hann að
„vera var um sig i hákarlavöðu”,
láta stjórnast af þeirri
„heilbrigðu skynsemi” sem hann
hefur i aðra rönd andstyggð á?
Eða ætlar hann aö láta sverfa til
stáls, hefna Jóhönnu, drýgja dáð,
halda höfði: „Raggeitin er hund-
elt af öllum.Maður vinnur ekkert
við heigulsháttinn” segir Viktor á
einum stað. Þessi togstreita er
merkasta efni bókarinnar, og
ýmislegt er vel um þá lýsingu —
meðal annars það, að I þessari
sögu, þar sem mikið er um spá-
sagnir og fyrirboða, heldur höf-
undur lengi opinni tvisýnu, bregð-
ur upp villuljósum um framtlð
stráks. Niðurstaðan er svo i harla
góðu samræmi við þróun pólitisks
siðgæðis i landinu —en ekki meira
um það hér. Sá er hinsvegar galli
á þessari persónulýsingu að sigr-
ar Viktors á öðrum persónum eru
mjög auðveldir og skjótfengnir,
það er þreytandi til lengdar að sjá
hve fljótar aðrar persónur eru til
að fá á honum traust og trú. Þá
verða stundum ankannaleg stilrof
i þessari persónulýsingu (og
sumum öðrum) — eins og til
dæmis i yfirspenntu tali Viktors
um fiðluna sem hann hefur með
sér allsstaðar, einnig i heljar-
stökki milli lifs og dauða: „Töfrar
himins og jarðar eiga heima i
henni. Meðan ég á hana get ég
ekki orðið fátækur, jafnvel þótt ég
læri aldrei að spila”. Æijá.
Yfirleitt er Guðmundur fylginn
sér I þessari frásögn. Hann heldur
til skila drjúgum bútum af veru-
leikanum (puð i fiski, skipskaði,
landleguóráðsia ofl.) i bland við
ýkjuhneigð, sem oftast tekst að
hafa hemil á. í annan stað ætlar
höfundur tölvert hlutverk
hjátrúarútleggingum i illum
tiðindum. Sigurður gamli, faðir
Stjána formanns á Stiganda, er
þess fullviss, að gömul illvirki
gangi aftur með sjálfu nafni báts-
ins og standi i dulmögnuöu sam-
bandi við slys og myrkraverk i út-
gerð næstu kynslóðar. „Djöful-
legt er hið illa athæfi, þvi það
deyr ekki út meö þeim sem
drýgði það, heldur öðlast sjálf-
stætt lif og hreiðrar um sig i
einhvurjum stað: I dys eða rúst á
viðavangi, i nafni, i verkfæri
eða öðrum dauðum hlut, þangað
til einh vern daginn að tlmi þess er
aftur kominn”.
Alltværi það núI lagi að láta
gamla manninn fara með þetta
stef sitt svo sem til að lyfta undir
óhugnaðarkennd i afbrotasögu.
En gallinn er sá, að það er ofkeyrt
á þetta stef, og fyrr en varir er
sem bæði Viktor og höfundur
sjálfur séu I rammri alvöru farnir
að trúa á „djöfuldóm, sem hefur
sloppið laus og sest I okkur”.
Allavega hefur höfundur, hvort
sem hann vildi það eða ekki, verið
of örlátur við þá forlagahyggju,
sem drepur mjög á dreif góðum
spurningum um sekt, sakleysi og
ábyrgð Viktors i Brík og fleira
fólks. AB
Heyrt og séð
á Kópaskeri
Jóhann Hjálmarsson:
Frá Umsvölum.
Hörpuútgáfan, 1977.
128 bls.
Þessi nýja syrpa Jóhanns ei
einskonar ijóðræn dagbók frá
Kópaskeri, á einum stað segir at
ljóðin séu „orðin eins mörg og
dagarnir sem ég hef veriö hér”
Jóhann er I heimsókn hjá vina
fólki, Reginu og Ella. Hann lætui
á blað það sem fyrir augu og eyru
ber — minningabrot um bernsku
gestgjafanna og flakk um heim
inn, dagsins önn i plássinu, strönd
hafsins, fuglar, heimsóknir, fjöll
útvarpsfréttir, simhringingar
Menn geta átt von á hverju sem
er inn i textann; þó verður ekki
sagt að Jóhann sýni gestgjöfum
eða sjálfum sér hörku eða ókurt-
eisi.
Þessi bók er skrifuð i sama
opna ljóðstil og Myndin af langafa
og Dagbók borgaralegs skálds
Um hana veröursagteins og þær:
textinn er mjög auðskilinn og að-
gengilegur. Hann sýnir einlæga
viðleitni til að halda til haga
reynslu, eins hinni hversdagsleg-
ustu — án útlegginga að mestu,
án annarrar úrvinnslu en þeirri
sem felst I niðurrööun, skeytingu,
að viðbættum fáejnum samliking-
um.
Mönnum hefur komið saman
um að þessi látlausi still hæfi vel
skáldskapargáfu Jóhanns. Það
sannast einnig á ýmsum stöðum i
þessari bók. Tökum til dæmis
þessa keðju sem fléttast saman
þegar horft er á hús sem eru aö
„gróa saman eftir jarðskjálft-
ana”:
En litill drengur
sem óttinn hefur sest að f
þorir ekki einn milli húsa.
Hann segir:
Ég er hræddur um að jörðin
gleypi mig.
Okkur liði öllum vel
ef við gætum haft það
eins og maðurinn á Seyðisfirði
sem alltaf gekk með ljósaperu
utan á sér
til að safna i
óhollum straumum.
Hvaða stjarna skyldi vera
nálæg i dag,
hvað gerist,
hvað gæti gerst?
Við erum á jörðinni
Hún snýst.
Ennþá betri tiðindi skáld-
skaparleg gerast, þegar Jóhann
fremur einskonar stilrof, gerist
virkari miklu i meðferð efnisins,
eins og þegarhann samsamar sig
landslaginu og nýlegum tlðindum
úr jarðsögunni með svofelldum
hætti:
Ég get gosið
skyndilega
eins og gigur
sem allir héldu
að væri slokknaður.
Ég get verið þögull
eins og snjóbreiða,
þunglyndur
eins og hraundrangur,
glaður eins og varða
á leið ferðamanns.
Ský hafa byrgt
augu min.
Blóðið segir til sin
og samt er ég aðeins
dropi fljóts.
Jóhann Hjálmarsson
Aðferð Jóhanns á sér einnig
neikvæðar hliðar, og þær láta
meira að sér kveða i Frá Umsvöl-
um en I þeim bókum tveim sem
fyrr voru nefndar. I upphafi eru
valin einkunnarorð eftir Le
Clézio: „Þú verður að hiusta. Þú
verður að vera tómur”. Og I
37nda texta er haldiö áfram með
þann höfund: „Við eigum ekki að
leita skilnings, heldur sætta okk-
ur við að vera hluti alheimsins...
Það sem er I kringum mig nægir
mér”. Þetta er einskonar stefnu-
skrá sem er ekki lakari en mörg
önnur: hún boðar auðmýkt gagn-
vart myndum og orðum sem
verða á vegi þinum, þvi ekki það?
En það kemur oftar en ekki að
þvi, að hin óvirka afstaða verðúr
þreytandi, það er eins og dvggð
tómleikans sé tekin full bókstaf-
lega:
„Elli sagði frá manni sem
skaut sjötíu rjúpur, sjálfur færði
hann forsetanum kinverska fán-
ann til að Kina gléymdist ekki á
þjóðhátiðinni. Ætli það standi i
bókinni hans Indriða? 1 nótt
hringdum við I Sverri Haraldsson
og buðum honum að koma yfir
fjöllin. Við hringdum lika I Tótu,
mömmu Flóka, til að minna hana
á brottfarartíma flugvélarinnar
til Kópaskers. Ragga hringdi og
hafði séð Nótt ástmeyjanna i
Þjóðleikhúsinu. Hún sagði að við
Strindberg værum hálfbræður,
sjálf skildi hún að mörgu leyti
Siri von Essen. Dalla kom i sim-
ann og sagðist vera að æfa sig á
klarinettið....” (sett upp öðruvisi
en I bókinni).
Tengslin milli einstakra augna-
blika, minningabrota, samtala,
glefsur úr hjali og fregnum dags-
ins, eru blátt áfram of mjóslegin,
samskipan þeirra sætir minni tið-
indum en svo, að lesandinn geti
sætt sig við með góðu móti. Þau
halda áfram að vera brot, sem
veita hvert öðru takmarkaða að-
stoð i baráttu fyrir lífi á bók.
Samloðun efnisins reynist viða i
lágmarki. Reynslan er miklu
gisnarien t.d. i „Myndin af lang-
afa”, þar sem lif, vonir og beiskja
feðga, tveggja kynslóða, marg-
tengd við stórtiöindi samtiðar-
sögu, voru saman þjöppuð með
meiri sparsemi og marksækni.
Það er einhver slik kjölfesta sem
vantar I Frá Umsvöium.
Allir hlutir eru efni i skáldskap.
En þar með er ekki sagt að allir
hlutir séu skáldskapur.
AB.
Utboð
Rafmagnsveitur rikisins óska eftir til-
boðum i 34 háspennulinumöstur fyrir
Austurlinu, samtals um 120 tonn af
heitgalvanhúðuðu stáli.
Útboðsgögn fást afhent á skrifstofu Raf-
magnsveitna rikisins að Laugavegi 116 frá
og með mánudegi 21. nóv. 1977.
Tilboðum skal skila á sama stað i siöasta
lagi fyrir hádegi þriðjudaginn 20. des.
1977. ‘
Tilboð verða opnuð kl. 14 sama dag.
Rafmagnsveitur rikisins
Laugavegi 116 — Reykjavik
Húsbyggjendur
EINANGRUNARPLAST
Getum afgreitt einangrunarplast á Stór-
Reykjavikursvæðið með stuttum fyrir-
vara.
Afhending á byggingarstað.
HAGKVÆM VERÐ.
GREIÐSLUSKILMALAR
Borgarplast hf.
Borgarnesi
Simi 93-7370
Helgar- og kvöldsími 93-7355