Þjóðviljinn - 20.11.1977, Blaðsíða 16

16 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 20. nóvember 1977
Smásaga eftir LILJU
Arið sem ég fæddist höfðu um
nokkurra ára skeið verið miklar
umræður um uppeldi nýrra vel-
ferðarborgara. Hvað ætti að gera
til að veita hinum nýju meðlimum
þjóðfélagsins þá öryggiskennd
sem gerði þeim kleift að nýta sem
best arf forfeðranna.
bessar umræður urðu vegna
niðurstaðna rannsókna einhvers
bandarisks prófesors. Mér var
einhverntímann sagt nafn hans..
þvi miður hef ég gleymt þvi.
Hann rannsakaði byltingarmenn
ýmisskonar og setti fram þá
kenningu að þeir væru menn sem
hefðu lent utangarðs i þjóðfélag-
inu vegna þess að i uppvextinum
hefði láðst að veita þeim það
öryggi sem þeir þörfnuðust. Allt
frá þvi augnabliki sem þeim var
þrýst út úr öruggum kviði mæðra
sinna hefði þeim fundist tilveran
svifa i lausu lofti. .. þess vegna
gerðust þeir seinna byltingar-
menn. Þegar niðurstöðurnar voru
birtar opinberlega ullu þær svo
miklum æsingi að menn fengu
vart vatni haldið. — 1 nánum
tengslum við þetta var rætt um
hvað væri hægt að gera til að
koma i veg fyrir að öryggisleysi
þjáði suma frá vöggu til grafar.
Þýski sálfræöingurinn, heim-
^pekingurinn, uppeldisfræðingur-
inn og mannvinurinn Fritz Hel -
schmidt Stratz leysti málið að
lokum. Greinargerð hans var
löng og ýtarleg og það tók Stratz 3
ár að ganga frá henni. Hún var
prentuð i bókarformi og kom hér
á markað mánuði eftir að hún var
fyrst birt opinberlega i heima-
landi Stratz. Menn tóku henni
tveim höndum, umræður um
hana urðu langar og strangar,
blöðinbirtulangarklausurúrhenni.
- — Lausnarorð dagsins var ,,Búr”.
,,Foreldrar, setjið börn ykkar i
búr”, stóð stórum stöfum á for-
siðum dagblaðanna. Stratz leiddi
rök að þvi i greinargerð sinni að i
búri fyndist börnum þau vera
komin aftur i sinn fyrri dvalar-
stað (inni i móðurinni). Þau yrðu
þvi rólegri og gleymdu fæðing-
unni og allri þeirri geðshræringu
sem fylgdi henni. Á fyrstu
mánuðunum, jafnvel fyrsta árið
mælti Stratz með lokuðum búr-
um, eins konar kössum. Seinna
mætti svo skipta yfir i rimlabúr.
Hugmyndin náði þegar miklum
vinsældum og fjöldi foreldra ósk-
aði eftir búrum handa börnum
sinum. tslenskir heildsalar hófu
innflutning á búrum i stórum stil
jftw og brátt mátti fá hér búr af öllum
i~-stærðum og gerðum.
I- ; Þannig stóðu málin þegar ég, i
% mikilli geöshræringu, leit fyrst
dagsins ijós. Foreldrar minir
voru i fjölmennum hópi foreldra
í sem akvað að lylgja hugmyndum
t~ Stratz og iétu setja mig i búr
; strax og búið var að klippa á
naflastrenginn. Að sögn foreldra
minna var ég óvær fyrst i stað en
róaðist brátt. Þegar yngri systir
min fæddist höfðu foreldrar okkar
fengið það mikla trú á aðferðinni
að hún var, hiklaust, einnig sett i
búr. A við og dreif um ibúðina
voru krókar niður úr loftinu svo
búrin væru ekki bundin við einn
stað.
Fyrsta minning min er úr
barnaherberginu. Búr okkar
systranna héngu hlið við hlið. Ég
var þá komin i rimlabúr, hún var
ennþá i „kassa”. Ég man að ég
orgaði af öllum kröftum og reyndi
að komast út. Mamma sagði mér
seinna að ég hefði verið á fyrsta
mótþróaskeiði búra-barna, þá eru
þau farin að geta „gengið með”
og eru ákaflega óróleg i nokkra
daga meðan þau eru að átta sig á
að þau komast alls ekki út. Systir
min, sem hefur trúlega vaknað
við ópin i mér, byrjaði lika að
orga og mamma kom þjótandi
inn. Hún færði búrið mitt inn i litið
herbergi sem viö kölluðum alltaf
skonsuna og þar fékk ég að dúsa
þar til ég þagnaði.
Það næsta sem ég man var að
ég átti afmæli og fékk nýtt búr i
afmælisgjöf. Pabbi tók mig út úr
gamla búrinu minu og það var
skritið að sjá heiminn, sléttan og
rimlalausan. Ég var fegin þegar
pabbi lét mig inn i nýja búrið og
lokaði dyrunum á eftir mér. Svo
fékk ég kók og brúna tertu.
Ég man eftir næstum öllu sem
gerðist frá þvi ég var u.þ.b. 5 ára,
þ.e. atvik sem breyttu dögunum
eitthvað, annars var lif okkar
systranna ákaflega rólegt og i
ákveðnum skorðum. (Fritz Hel-
smith Stratz segir á einum stað i
greinargerð sinni: Börn verða
óróleg ef umhverfi þeirra og að-
stæður eru ekki eins frá degi til
,dags.) Systir min var 2 árum
yngri en ég. ég var oft afbrýði-
söm. Samt fannst mér stundum
gaman að vera eldri og ég var
montin af að fara i skóla á undan
henni.
Ég var innrituð i sexárabekk i
skólanum i hverfinu. Mamma fór
með mig i skólann og sótti mig
afturá hverjum degi. t skólanum
var mikið af krökkum. Sum voru i
búrum eins og ég en önnur alveg
laus. Þau voru alltaf á iði i sætun-
um og þau hvisluðust á. Þau
striddu okkursem vorum i búrum
og köstuðu bréfkúlum og strok-
leðrum i gegnum rimlana. Þegar
ég sagði pabba og mömmu frá
þessu urðu þau reið og mamma
hringdi i kennarann. En kennar-
inn sagðist ekkert geta gert og
vildi meira að segja að pabbi og
mamma slepptu mér úr búrinu.
Ég fór ekki aftur i þennan skóla.
Næsta vetur byrjaði ég i heima-
vistarskóla þar sem voru bara
krakkar i búrum.
Við vorum öll fjarska róleg og
hlýddum þvi sem okkur var sagt.
Ég komst strax i A-bekk, en sum-
ir voru tossar og voru i H-bekk.
Skólastjórinn sagði að þeir sem
væru i A-bekk gætu farið i lands-
próf ef þeir væru duglegir, ...
hann sagði ekkert um H-bekkinn,
en hann sagði að þeir sem væru i
E-bekk ættu að herða sig til að
komast i A-bekkinn. Það voru
bara þrir 7 ára bekkir i skólanum.
Við þekktumst öll og vissum al-
veg hverjir voru tossar. Við
striddum þeim ekki, því við
vorum vel upp alin og viss um að
toggarnir gátu ekki gert að þvi að
þeirvoru tossar, en stundum plöt-
uðum við þá... við hlógum samt
aldrei að þeim nema þegar þeir
heyrðu ekki til. Seinna kom systir
min i skólann. Ég hjálpaði henni
aðeins, annars vorum við ekki
mikið saman, árgöngunum var
haldið sér.
Svo fór mér að leiðast i búrinu.
Ég vissi að samkvæmt kenning-
um Stratz var ég að komast á
annað meiri háttar mótþróa-
skeiðið (það höfðu verið nokkur
minni háttar á milli), en mér var
alveg sama. Ég vildi komast út.
Fyrst var ég ein en svo tókum við
okkur saman fjórar. Við ætluðum
að brjótast út úr búrunum og
flýja. Ég veit ekki hver kjaftaði
frá, en einhvernveginn komust
kennararnir að þvi að við ætluð-
um að flýja. Við vorum allar látn-
ar i sérherbergi i mánuð og skóla-
stjórinn sagðist skyldu skrifa for-
eldrum okkar ef þetta kæmi fyrir
aftur. — En smám saman hætti
okkur að langa út, það var ekki
minnst á þetta framar.
Allir sem hafa alist upp i búri
vita hvað þar er rólegt og öruggt.
Maður þarf ekki að hafa áhyggjur
af neinu. Allt er i föstum skorð-
um. Matur á sérstökum timum,
maður lærir, maður leikur sér.
Allt eftir fyrirfram ákveðnum
reglum sem aðrir sjá um að sé
framfylgt. Pabbi, mamma, kenn-
ararnir, rikisstjórnin, kirkjan og
...já, jafnvel guð almáttugur sjá
um heiminn, hagræða öllu og
snúa á besta veg. Maður þarf
engar áhyggjur að hafa, bókstaf-
lega engar. Og þannig verður það
alltaf. Stratz segir á einum stað:
„Ein meginforsenda þess að ein-
staklingur sem elst upp i búri geti
verið rólegur og öruggur og
seinna óaðfinnanlegur þjóðfé-
lagsþegn er, að hann sé alltaf frá
fyrstu tið viss um að engin róttæk
breyting muni dynja yfir og að
aðrir muni alla tiö sjá um öll
meiriháttar verkefni. Sá sem lifir
lifi sinu i búri á að geta verið viss
um að rikið muni alla tið sjá hon-
um fyrir öllum nauðsynjum og
koma i veg fyrir að honum eða
búri hans sé ógnað. öruggur ein-
staklingur, einstaklingur sem er
alinn upp i vissu, verður siðar
meir fyllilega fær um að gæta
sjálfur lykilsins að búri sinu —
hann veit að það mun ekki verða
honum til góðs að fara út..”,
Ég tók barnapróf 12ára. Þá fór
ég i framhaldsdeildina sem var i
heimavistarskólanum. Ég var
enn i A-bekk og átti að fara i
landspróf. Það gerðist ekki margt
i framhaldsdeildinni — ég held
mér hafi leiðst, Við höfðum
stundum ball. Þá var farið með
okkur niður i samkomusalinn og
búrunum raðað á gólfið hverju á
móti öðru. Svo dönsuðum við
saman. Flestir höfðu búr sem
þeir gátu staðið uppréttir i, ég
man samt eftir stelpu sem hafði
ekki fengið nýtt búr siðan hún var
átta ára. Búrið hennar var orðið
allt of litið svo að hún gat alls ekki
dansað, hún sat og horfði á.
Stundum fannst mér að hún hlyti
að vera leið að geta ekki dansað
með okkur hinum og mig langaði
að fara og tala við hana en ég
þorði það ekki.
Það var stofnuð menntadeild
við skólann. Við sem tókum
Iandsprófgátum þess vegna hald-
ið áfram beint upp i menntaskól-
ann en verið áfram á sömu
heimavist. Stratz telur æskilegt
að ekki sé verið að hringla með
búrabörn á milli skóla. Það sé
þeim fyrir bestu að vera alltaf á
sama stað.
Ég kunni orðið prýðisvel
við mig i búrinu og langaði ekki
vitund út. Ég las i greinargerð
Stratz að þriðja og siðasta stór-
mótþróaskeiðið væri einhVers-
staðar á timabilinu 16 — 20 ára.
Ég vissi að sumir i skólanum voru
komnir á þetta skeið þvi það var
foreldrafundur og tvær stelpur
voru settar i einangrun. — Einn
daginn, eftir að mér hafði verið
færður maturinn minn, gleymdist
að læsa búrinu. Ég beið þangað til
ég var ein i herberginu, ýtti svo
varlega á búrdyrnar. Þær opnuð-
ust. Ég starði út. „Ætti ég að
fara? Ég get farið. Ég get farið út
úr búrinu og farið hvert sem ég
vil”. Ég sat lengi við opnar búr-
dyrnar og tautaði við sjálfa mig.
Ég man ekki alveg hvað gerð-
ist.... ég hlýt að hafa sofnað. Ég
hrökk upp við að einhver skellti
búrdyrunum aftur og læsti þeim.
1 marga daga á eftir hugsaði ég
um hvað hefði getað gerst. Hvað
hefði ég gert eftir að ég var komin
úr búrinu? Samt var ég hálft i
hvoru fegin að ég hafði verið
kyrr.
Systir min kom i menntadeild-
ina, ég sá aðeins meira af henni
en áður.og mig langaði til að tala
við hana. Við þekktumst ekki
mikið þvi þó að við værum saman
heima i frium töluðum við sjaldan
saman, við sátum mest hvor i
sinu búri i herbergjunum okkar.
Siðasta veturinn minn i skólan-
um kom strið. Skólastjórinn lét
fara með alla inn i salinn og sagði
okkur að það væri komið strið.
Við skyldum samt vera alveg ró-
leg þvi við hefðum styrka og ör-
ugga stjórn sem léti ekkert koma
fyrir okkur. Við ættum aö halda
áfram i skólanum og stuðla að
góðu gengi lands okkar með þvi
að stunda námið vel og valda eng-
um vandræðum. — Dagarnir liðu
og ekkert breyttist. Við vissum að
það var strið en ég held að ekkert
okkar hafi hugsað sérlega mikið
um það.
Ég vaknaði eina nóttina og
skólinn brann.....ég sá út...það
var ekkert þak....ég lá á gólfinu,
einhverjir æptu... ég var ekki i
búrinu minu. Ég man að ég æpti:
„Hvar er búrið mitt? Látið mig fá
búrið mitt!” Það kom enginn og
loks staulaðist ég á fætur og mér
var illt i höfðinu. Svo reyndi ég að
hlaupa. Ég hafði séð menn hlaupa
i biómyndum og sjálf hafði ég
hlaupið i búrinu, þetta var bara
svo allt öðruvisi. Samt komst ég
af stað og kallaði á systur mina.
Svo komst ég út, og j)að var fólk
fyrir utan húsið. Einhverjir voru
að bera búrin út. Skólastjórinn
stóð með gjallarhorn og hrópaði:
„Nemendur á einn stað! Ef ein-
hverjir hafa týnt búrunum sinum
eiga þeir að gefa sig fram við
kennarana!” — Ég gaf mig ekki
fram. Ég sá að skólinn brann og
allt i einu varð ég glöð. Ég fór til
fólksins sem var að horfa á og
þóttist lika vera komin til að
horfa á eldinn. Svo sá ég að þeir
komu með systur mina. Hún lá i
hnipri i búrinu sinu og það var op-
ið. Það var farið með hana i hóp-
inn til hinna. Ég læddist nær. Ég
komst alveg til hennar án þess að
nokkúr tæki eftir mér. Svo hvisl-
aði ég nafnið hennar og rétti
höndina inn um opnar dyrnar.
Hún hafði legið með lokuð augun
en þegar hún heyrði rödd mina
opnaði hún þau, — svo tók hún i
höndina á mér. Ég dró hana til
min, út úr búrinu. Við stóðum
svolitla stund og héldum fast i
hvor aðra. Svo, meðan allir voru
uppteknir að horfa á eldinn,
laumuðumst við burt. Fyrst fór-
um við hægt til að vekja ekki á
okkur athygli, þegar við vorum
vissar um að enginn sæi til okkur
hlupum við. Við hlupum saman
systir min og ég burt frá eldinum,
burt frá búrunum, við hlupum
saman út i myrkrið og nóttina. Og
það voru stjörnur á himninum og
við vorum glaðar.
Okt. '11
Lilja.