Þjóðviljinn - 20.01.1978, Blaðsíða 6

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 20. janúar 1978
Prag-
áfram
Hugsjónir
vorsins lifa
Tíu árum eftir hernám erlendra herja telur stjórn
Tékkóslóvaíu enn óhjákvæmilegt að viðhalda harðstjórn.
Það sýnir kraftinn í hugsjónum Vorsins í Prag. Þetta
segir Frantisek Kriegel meðal annars í þessu viðtali við
spænska blaðið Mundo Obrero, sem gef ið er út á vegum
Kommúnistaf lokksins á Spáni. Hér birtist viðtalið nokk-
uð stytt.
Helstu leiðtogar Tékkóslóvakiu 1968 i fararbroddi 1. mai — göngu það
ár. t fremstu röð eru (taliö frá vinstri): Ludvik Svoboda, Alexander
Dubcek og Frantisek Kriegel. A borðanum stendur: ,,An lýðræðis eru
framfarir ekki mögulegar.”
MUNDO OBRERO: Vorinu I
Prag iauk á sorglegan hátt með
ihlutun erlendra herja. En það fól
engu að siður i sér skref fram á
við fyrir sóslalisma og lýðræði og
leiddi til þess að ýmiskonar fólk
og sósialistar með ýmiskonar
skoðanir nálguöust hverjir aðra.
Það sem gerðist i Tékkóslóvakiu
timabilið frá janúar til ágúst 1968
varð örvun til endurnýjunar
marxiskrar kenningar.
Hvað þýðingu álitiö þér að
tékkneska tilraunin vorið 1968
hafi i sögu sósialismans?
Frantisek Kriegel: Fyrst vil ég
fara nokkrum orðum um það er
þér kallið „sorgleg endalok”.
Rétt væri að taka þannig til orða
ef hernaðarihlutunin hefði i raun
gert úr af viö „Vorið I Prag” ef
„Pragvorið” hefði ekki skilið eft-
ir nein spor og hefði ekki lengur
nein áhrif á fólk hér i landi (i
Tékkóslóvakiu )eða erlendis.
Endurnýjunarhreyfingin i
Tékkóslóvakiu 1968 var stöðvuö
með hrottalegri hernaðarihlutun,
sem var brot á gildandi banda-
lagssamkomulagi og öörum al-
þjóðlegum samningum. Hreyf-
ingin 1968 naut stuðnings og sam-
þykkis yfirgnæfandi meirihluta
almennings. Margir tékkó-
slóvaskir þegnar fundu að það
var þörf fyrir grundvallarbreyt-
ingar. Það átti við um efnahags-
mál, stjórnarskrá og sambandið
milli þjóða Tékkóslóvakiu. í þvi
fólst einnig að þeir, sem vinna að
framleiðslunni, skyldu taka þátt i
stjórnfyrirtækjanna, svo og kröf-
ur um tryggingu fyrir almennum
borgararéttindum og mannrétt-
indum, auk annars.
Þetta og annað, sem lá
Pragvorinu til grundvallar, hefur
ekki horfið, það er ennþá til I vit-
und fólksins. Fólk ber hörkuna og
kúgunina, sem það nú reynir,
saman við það andrúmsloft, sem
rikjandi var vakningarmánuðina
1968. Þótt tiu ár séu liðin frá þvl
að erlendir herir hernámu landið,
telur stjórnin ennþá nauðsynlegt
að viðhalda harðstjórn. Það sýnir
i verki hvilikt gildi Pragvorið
hafði og kraftinn i hugmyndum
þess.
Það sem gerðist i Tékkó-
slóvakiu 1968 var siöur en svo ein-
angraður þáttur i sögunni. Þaö
var merki þess aö valdakerfi
það, sem byggist á miöstýrðu
skrifræði, er i kreppu, kannski al-
varlegasta merkið um það. Við
verðum að muna að á undan þvi,
sem gerðist i Tékkóslóvakiu frá
janúar til ágúst 1968, hafði farið
röö annarra atburða. Af þeim má
sem helsta nefna útilokun
Júgóslaviu (úr Komintern, þegar
deilur Júgóslaviu og Sovétrikj-
anna blossuöu upp), atburðina i
Póllandi og Ungverjalandi 1956,
vandræðin i samskiptunum við
kinverska alþýöulýðveidið kring-
um 1960, réttarfarsbrotin á sjötta
áratugnum og þjáningar margra
saklausra fórnarlamba af þeim
orsökum og afhjúpanirnar á tutt-
ugasta ftokksþingi Kommúnista-
flokks Sovétrikjanna 1956.
Þessi upptalning er langt i frá
tæmandi. En þetta hefur knúð
fólk i stóru kommúnistaflokkun-
um i kapitaliska heiminum til
þess að lgrunda hverskonar
sósialismier fyrir hendi i sósial-
iskum rikjum og að setja spurn-
ingarmerki við allt, sem sett er
fram sem hið eina rétta fyrir all-
an heimskommúnismann. Athug-
anir Togliattis (fyrrum leiðtoga
italskra kommúnista) á valda-
kerfinu hafa gegnt miklu hlut-
verki fyrir alla þessa gagnrýni og
myndun nýrra hugtaka. Flestir
kommúnistar af kynslóð eftir-
striðsáranna hafafaUist áaðþörf
var á þeim breytingum, sem hóf-
ust 1968.
MO: Tilraunin 1968 sýnir fyrst
og fremst að það er greinilegt
samband milU lýðræðis, frelsis i
stjórnmálum og sósialisma.
Flokkar E vrópukom múnista
hafa siðustu árin reynt að útfærá
þessa kenningu i framkvæmd
stefnu sinnar. Þeir vitna oft til
Pragvorsins.
Frantlsek Kriegel var læknir að
starfi. 1968 átti hann sæti i stjórn-
málanefnd Kommúnistaflokksins
i Tékkóslóvakiu og gegndi fleiri
mikiivægum embættum i stjórn-
artið Dubceks. Hann býr nú i
Prag með fjölskyldu sinni, ein-
angraöur að mestu.
Hvaö álitið þér um sambandið
milli lýðræðis og sósialistna?
KriegeUSú kenningað lýðræöi,
frelsi í stjórnmálum og sósialismi
séu eining er'rétt. Það er lika rétt
aö enginn sósialismi getur þrifist
án lýðræðis.
Hingaö tU hefur enginn flokkur,
sem haft hefur algert pólitisk
vald i einhverju riki, fuUkomlega
útfært meginreglur borgaralegs
lýðræðis i veruleikanum.
Við vitum að voldug stéttaöfl eru
að verki á bak viö framhlið stofn-
ana borgaralegs lýöræöis. Frelsi
borgaralegs lýðræðis getur að-
eins notið sin fullkomlega i
sósiallsku kerfi. 1 þvi kerfi mun
þaðfrelsi ekki einungis verða lát-
ið njóta sin, heldur verður þaö lif-
rænt I óumræðUega stærra um-
fangi en til þessa hefur þekkst,
fyrst og fremst með þvi að
maöurinn sjálfur, samborgarinn,
hinn skapandi einstaklingur fær
möguleika á að hagnýta gáfur
sinar, metnað og getu i fram-
leiðslunni, Ustinni, menningunni,
I stjórn rikisins, i samfélaginu, á
vinnustaðnum og i öllu opinberu
lifi.
Nýjum og betri samböndum
miUi manna verður komið á.
Hver maður verður að gera sér
ljóst aö hann sem samborgari
getur látið vilja sinn i ljós, uppá-
stungur sinar og gagnrýni bæöi
beint og óbeint, að hann hefur
rétt til þessaðaukafrelsisitt, rétt
til að sameinast öðrum, að lögin
tryggja honum samborgaraleg
réttindi og mannréttindi.
Mikið af mannlegu og sam-
borgaralegu frumkvæði fer for-
görðum þegar einokunarvald og
skrifræðisvél þess er yfir hinum
almenna þegni og tekur einræðis-
T
kenndar ákvaröanir um hann, án
hlutdeUdar hans og oft gegn hon-
um.
Hin formlegu fuUtrúaþing tjá
ekki vUja samborgarans, heldur
hins drottnandi miðstjórnar-
valds.
MO: Einkennandi fyrir hið nú-'
verandi póUtlska ástand er að
framleiðslutækin og allt stjórn-
málalifið verður stöðugt alþjóð-
legra. Jafnframt vaxa kröfur um
að þjóðir séu óháðar. Nokkur
dæmi og sérstaklega atburðirnir I
Tékkóslóvakiu 1968 sýna að jafn-
vel sósialísk riki geta gripið til
ofbeldis og haft að engu kröfur
rikis um að vera óháð.
Hvaða þýðingu álitiö þér að
kröfurnar um þjóðlegt sjálfstæöi
hafi?
Kriegel: Tækniframfarirnar
knýja riki heims tU þess að ein-
beita hagnýtingu á auðUndum
sinum og orku og hafa um þetta
náið samráö til þess aö fúUnægja
sameiginlegum hagsmunum. Við
sjáum hvernig sjónarmið, sem
taka til alls heimsins, sækja
smámsaman fram, en þaö þýðir
ekki að menn falli frá séreinkenn-
um þjóða, menningu og hags-
munum. Það þýðir ekki að totið
skuli hagsmunum einhverskonar
miðstýrös valds. Sósialiska kerfið
sprettur af rótum hvers lands um
sig, i samhengi við þá þróun, sem
á sér stað I þjóöfélaginu og fram-
leiðslutækjum þess. Sósialisma cr
ekki hægt að flytja inn. Ekki er
heldur hægt að afhenda hann sem
gjöf.
MO: Við höfum oft heyrt sagt
að þeir, sem stóöu að Pragvorinu
og hugmyndum þess, séu framtíö
sósialismans persónugerð. Þér
eruö einn af þeim. Hvernig Htið
þér á þesskonar ummæli og
hvaða augum litið þér á stjórn-
málaþróunina I yöar landi?
Kriegel: Tékkóslóvakia býr i
dag við hörkulega kúgunarstjórn.
Stjórnarvöld hafa gert tugþús-
undir manna að einskonar úr-
hrökum og þetta fólk eralgerlega
háð geðþótta yfirvalda. Það fær
ekki að halda störfum sfnum,
börn þess fá ekki að ganga i skóla
og eru útilokuö frá menntun.
Jafnvel venslamenn þess eru
hindraðir i þvi aö fá aö vinna fyrir
sér. Feröaskilriki þessa fólks eru
gerö upptæk, það verður fyrir
áreitni og sætir lögregluyfir-
heyrslum. Það fær yfirhöfuð ekki
að starfa aö menningarlifi og i
skólum. Þetta er hiö venjulega
ástand i Tékkóslóvakíu I dag. En
fólk lætur ekki bugast, það sýnir
Mannréttindaávarp-77 og sam-
staöan og stuöningurinn, sem
kom i ljós I þvi sambandi. Fólk
veit að kröfur þess eru réttmætar
og það sýnir hugrekki með and-
stöðu sinni við kúgunina.
MO: Hvernig litiö þér á alþjóð-
legu slökunarpóUtlkina, tilraun-
irnar til þess aö tryggja friö i
Evrópu og binda endi á skiptingu
álfunnar okkar I tvær heildir,
andvigar hvor annarri? Er það
jákvætt fyrir þróun lýöræðis og
sósialisma? Eða er hægt að
greina þessi markmið frá barátt-
unni fyrir þvl að gera réttindi
hins almenna borgara og mann-
réttindi að veruleika?
Kriegel: Ef lýöræöi og sósial-
ismi eiga að veröa aö veruleika,
verður einnig aö framfylgja al-
mennum borgararéttindum og
mannréttindum i raun. Þjóðfélag
án lýðræðis getur ekki talist
„sósialiskt.” Spennuslökun á al-
þjóðavettvangi er nauðsynleg.
Hernaðartæknin er komin það
langt á veg aö hver hugsanlegur
árekstur mundi hafa i för með sér
hroðalegar ófarir fyrir alla hlut-
aðeigandi.
Vitneskjan um þetta hefur vak-
iö þá hugmynd að vinna verði að
þvi að leysa upp hernaðarblakk-
irnar, stöðva aukningu útgjalda
til vígbúnaðar og stefna að af-
vopnun. Meö þvi móti myndi vera
hægt að beita möguleikum á sviði
efnahagsmála, tækni og þekking-
ar, sem nú eru hagnýttir til vig-
búnaðar, á óviðjafnanlega skyn-
samlegri hátt til lausnar erfiðustu
vandamálunum, sem mannkynið
gU'mir nú við: að sjá þvi fyrir
matvælum, offjölgunarvanda-
málinu, umhverfisvandamálinu
og mörgum vandamálum öðrum.
MO: Hvað gæti almcnningur I
Evrópu og heiminum gert til þess
að styðja baráttuna fyrir lýðræði,
sósialisma og virðingu fyrir
mannréttindum I Tékkóslóvakíu?
Kriegel: Ég hygg að mikilvæg-
ast af öllu sé að kommúnista- og
sósialistaflokkar Vestur-Evrópu
og aðrar framsæknarhreyfingar i
þeim löndum eflist. Við erum
þakklátir fyrir og metum mikils
þá samúð og þá samstöðu, sem
við höfum orðiö aðnjótandi. Við
vitum að kommúnistaflokkar
Vestur-Evrópu og önnur
framsækin öflþar starfa við mjög
flókin skilyröi, sem ekki auðvelda
starf þeirra.
Þaö er jafn mikilvægt að þið
mótmælið kúgunaraögerðunum
gegn þeim, sem krefjast þess aö
Tékkóslóvakia virði þær
ákvarðanir, sem landið hefur
samþykkt með aöild að alþjóðleg-
um samningum og að þið krefjist
þess að mannréttindi og almenn
borgararéttindi séu virt yfirhöf-
uð. Allt þetta er óaðgreinanlegt
frá hugtakinu „sóaliskt lýðræði.”
Það er lika til hjálpar aö menn
haldi áfram að sýna þvi áhuga,
sem kemur fyrir einstaklinga og
hópa i Tékkóslóvakiu, haldi
áfram að útvega okkur bækur,
timarit, o.s.frv.-
MO: Við berum virðingu fyrir
yður og höfum aðdáun á yður.
Þessegna leggjum við hér fram
persónulega spurningu. Hvernig
er aðstaða yðar persónulega?
Hvaða möguleika hafið þér á þvi
að fygjast með alþjóðlegu þróun-
inni og þeim umræöum, sem nú
eiga sér stað innan sósialiskra
hreyfinga?
Kriegel: Mér hefur i mörg ár
verið meinað að starfa sem lækn-
ir. Við höfum bókstaflega sagt
enga möguleika á að ná i bækur,
timarit og dagblöð, sem gefin eru
út af sumum vesturevrópsku
kom múnistaflokkunum — og
þeim mikilvægustu þeirra.
Sendi vinir minir mér eitthvað
lesefni, fæ ég það ekki. Bréf ber-
ast slitrótt, sum komast aldrei til
min og önnur ekki fyrr en mörg-
um mánuðum eftir að þau eru
póstlögð. Ég fæ ekki að hafa
sima, ég fæ ekki að ferðast,
þar eð yfirvöldin hafa tekið
af mér vegabréfið. 1 næstum
heilt ár hafa tveir lögreglu-
menn stöðugt verið fyrir utan
ibúð mina til þess að sjá
hverjir heimsækja mig og skrá
hjá sér hverjir þeir eru. Þeir
skrifa hjá sér hvenær gesturinn
kemur og fer. Þar til alveg ný-
’ega var meira að segja bill með
þremur borgaralega klæddum
lögreglumönnum stöðugt fýrir
framan húsið, þar sem ég bý.
Þeir fylgdust með hverju minu
skrefi, eltu mig jafnvel þegar ég
fór til innkaupa eða á hljómleika.
Ef égdokaöi við og talaði við ein-
hvern, var athugað hver viömæl-
andinn var og hann ljósmyndað-
ur. Þessar „lýðræöislegu” að-
stæður gera mér m jög erfitt fyrir
um að fylgjast kerfisbundiö með
hinni „alþjóölegu þróun og þeim
umræðum, sem nú eiga sér stað
innan sósialiskra hreyfinga.”
® ÚTBOÐf
Tilboð óskast I eftirfarandi fyrir Vélamiðstöð Reykjavlk-
urborgar.
1) Sláttuvélar.
2) Dráttarvél eða tæki.
(Jtboösgögn eru afhent á skrifstofu vorri, Frlkirkjuvegi 3,
R.
Tilboðin verða opnuð á sama staö, þriðjudaginn 14. febrúar
n.k. kl. 11.00 f.h.
INNKAUPASTOFNUN REYKIAVÍKURBORGAR
Frikirkjuvegi 3 — Sími 25800
í! AUGLÝSING
um rannsóknastyrki frá
J.E. Fogarty International
Research Foundation.
J.E. Fogarty-stofnunin I Bandarlkjunum býður fram
styrki handa erlendum vlsindamönnum til rannsókna-
starfa viö vlsindastofnanir I Bandarlkjunum. Styrkir
þessir eru boönir fram á aiþjóöavettvangi til rannsókna á
sviöi læknisfræöi eða skyldra greina (biomedical
science). Hver styrkur er veittur til 6 mánaða eöa 1 árs og
nemur allt að $13000 á ári.
Til þcss að eiga möguleika á styrkveitingu þurfa umsækj-
endur að leggja fram rannsóknaáætlun I samráöi viö
stofnun þá I Bandarikjunum sem þeir hyggjast starfa við.
Umsóknareyðublöö og nánari upplýsingar um styrki
þessa fást I menntamálaráðuneytinu.
Umsóknir þurfa aö hafa borist menntamálaráðuneytinu,
Hverfisgötu 6, Reykjavik fyrir 10. mars n.k.
Menntamálaráöuneytiö,
17. janúar 1978.