Þjóðviljinn - 15.03.1978, Page 8

8 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Miövikudagur 15. mars 1978
Refirnir
Þaö er alveg ljóst hvað Lillian
Hellmann er aö fara meö Ref-
unum, sem frumsýndir voru 1939.
Hún beinir skeytum sinum aö
náinni forsögu bandarisks
þjóöfélags, en hún er um leið saga
sem gerist meö hliöstæöum hætti,
bæði fyrr og siöar, á öðrum
slóöum. Um aldamót, þegar leik-
urinn gerist, eru Norðurrikin eitt-
hvert háþróaðasta iðnaöarsvæöi
heims — það þýöir um leið aö
verkalýðshreyfing er farin að ná
sér nokkuð á strik. Refirnir byrja
einmitt á þvi, aö gróinn iðju-
höldur frá Chicago er kominn til
Suðurrikjanna, sem eru enn van-
þróað land: hann flytur hluta
sins rekstrar þangað vegna
þess að, eins og bandamenn
hans á staðnum, Hubbard-
arnir, segja þá er hægur
vandi þar um slóðir að láta
niggarana og hvita verka-
menn undirbjóða hver annan og
enginn þarf að óttast verkföll.
Gróðinn verður stórfenglegur.
Þetta er ekki liðin tið i kapital-
isma: tilfærsla vinnuaflsfrekrar
framleiðslu til láglaunasvæða er
einhver helsta orsök mikils at-
vinnuleysis i velferðarrikjum
Vestur-Evrópu i dag.
Gróöinn verður stórfenglegur
— og hann stjórnar öllu i þessu
leikriti. Bardaginn um hann
ræður lifi persónanna. Hubbard-
bræðurnir og systir þeirra
Regina, munu einskis svifast til
að hlutur þeirra hvers um sig
verði sem mestur. Það hefur
heyrst, aö mönnum finnist þau
allt aö þvi ómennsk i feiknarlegri
græðgi sinni og tillitsleysi. Það er
satt, að stundum getur manni
fundist sem svo, að i þessar per-
so'nur vanti einn mikilvægan
þátt: þörfina til sjálfsréttlæt-
ingar. Að Hubbardsystkinin
séu allt aö þvi óeðlilega hrein-
skilin i sinum skepnuskap. En þá
er að þvi að hyggja, að Hubbard-
arnir (og eins og Ben Hubbard
tekur fram þá eru þeir margir
um land allt og hugsa gott til
glóðarinnar) þeir þurfa á þessum
tima ekkert að óttast. Það er
enginn til að veita þeim viðnám.
Þeir þurfa ekki á neinum feluleik,
á neinni hræsni að halda. Ekki
neitt að ráöi að minsta kosti.
Þetta er traustleg og vönduð
sýning. Manni finnst i stórum
dráttum allt á sinum stað I með-
ferð Steindórs Hjörleifssonar
leikstjóra. Sýningin kemur ekki á
óvart, en hún sýnir verkinu góð-
kynjaðan trúnað. Samt skulu hér
gerðar athugasemdir við hlut-
verk barnanna i fjölskyldunni.
Hjalti Rögnvaldsson fer með
hlutverk Leo Hubbards, sonar
Óskars, það kemur i hans hlut að
fremja afdrifarikan þjófnað frá
fársjúkum eiginmanni Reginu
frænku hans. Leo þessi er óttalegt
himpigimpi, greyið þetta, og
Hjalti dregur það fram sem ræki-
legast. En það er ekki laust viö,
að bæði i gervi og framgöngu
verði personan dregin of sterkum
litum, svo sterkum, að manni
koma i hug stilrof. Valgerður Dan
fer með hlutverk Alexöndru,
dóttur Reginu Hubbard og
Horace Giddens bankastjóra.
Þetta er að sönnu vanþakklátt
hlutverk frá höfundar hendi.
Alexandra er of lengi saklaus
meðal þessa hyskis (einnig þótt
við reyndum að rökstyðja það
með jákvæðum áhrifum
góðmennisins fööur hennar) — og
það er heldur ekki sannfærandi
undir lokin, þegar hún vaknar
snögglega til nýs skilnings og
gerir á sinn hátt uppreisn gegn
siðgæöi refanna. Það er þvi ekki
nema von að Valgerður eigi i
erfiðleikum. Engu að siður hefði
meö einbeittara átaki mátt forða
þvi, að lokaatriöið, uppgjörið
milli mæðgnanna, yrði jafn dauf-
legt og raun bar vitni. á
frumsýningu.
Sigriður Hagalin er Regina, sú
sem áður en lýkur reynist öðrum
refum slóttugri og grimmari.
Leikkonan tekur á þessu hlut-
verki með góðu öryggi og til-
þrifum, hinsvegar verður ekki
sagt að hún fullnýti möguleika
þess: kuldi hennar og harka er
miklu mun sterkar fram dregin
en kænska. Gisli Halldórsson og
Þorsteinn Gunnarsson fara með
hlutverk bræöranna Bens og
Óskars. Samspil þeirra er með
miklum ágætum, gervi þeirra og
framganga öll stefna mjög hnit-
miðað að þvi, að draga fram tvær
gerðir nýrikra bófa, Gisli er svo
sannarlega hinn slóttugi heili fjöl-
skyldunnar og Þorsteinn fer af
góöu hugviti með viöleitní smá-
bæjarsviðings og heimilisharð-
stjóra til að fóta sig á nýjum vett-
vangi.
Guðrún Ásmundsdóttir fer með
hlutverk Birdie, konu óskars.
Þau sem einskis svifast: Þorsteinn Gunnarsson, Gísli Halidórsson og Sigríöur Hagalln í hlutverkum
Hubbardsystkinanna.
Birdie er af hinum gamla land-
eigendaaðli, og eins og stundum
vill verða hjá róttækum
höfundum, þá nýtur hin gamla
yfirstétt i hennar persónu nokk-
urrar samúðar — vegna þess að
þessi stétt getur ekki lifað lengur.
Gúðrún túlkar af næmum skiln-
ingi angist þessarar konu, þessa
brothætta kers, sem of seint var
látin horfast i augu við hinn
grimma veruleika refanna.
Annað „lamb” I refahjörð er
Horace Giddens bankastjóri,
maöur á rangri hillu, sem and-
spænis dauöanum vilí höggva á
tengslin við refasiðgæðið og
bjarga þvi sem bjargaö verður:
dóttur sinni. Jón Sigurbjörnsson
sýnir okkur vandaöa og mjög
raunsæislega útfærslu á agaðri
baráttu þessa manns.
Jón Þórisson hefur gert leik-
mynd og búninga sem falla prýði-
lega að anda sýningarinnar.
Þýðing Sverris Hólmarssonar
sýndi vettvangi og persónum
fuilan sóma. Jón Hjartarson fór
með hlutverk negraþjónsins Cal,
Guðmundur Pálsson var iðju-
höldurinn frá Chicago — og Þóra
Borgvar þjónustustúlkan Addie,
svarta konan sem i mörgum
verkum um Suðurrikin er einhver
helstur erindreki mannlegrar
hlýju. Þá hlýju bar Þóra Borg
fram af örlæti sem áhorfendur
höfðu sérstaka ástæðu til að taka
vel á móti: leikkonan hélt upp á
hálfraraldar leikafmæli á þessari
frumsýningu. Að sýningu lokinni
sneri hún árnaðaróskum i sinn
garð upp i ágæta áróðursræðu
fyrir velgengni Leikfélagsins og
Borgarleikhúss.
Arni Bergmann
Jón Sigurbjörnsson (Horace Gidding) og Jón Hjartarson (Cal).
T úskildi ngsópera frá
Laugarvatni
Nemendur Menntaskólans að
Laugarvatni skemmtu Reykvik-
ingum I febrúarlok með sýningu á
T úsk i ldin gsóperu Bertolts
Brechts. Aðeins var sýnt einu
sinni i Félagsheimilinu á Sel-
tjarnarnesi, og viðbúið að margir
hafi misst af sýningunni vegna
þessað hún var litið auglýst, enda
blaðamannaverkfallið þá nýaf-
staðið.
Að þvi er ég best veit hefur Tú-
skildingsóperan verið sett upp
þrisvar áður hér á landi: hjá LR,
LA og Þjóðleikhúsinu. Ég hef
enga þessara sýninga séð, en ef
marka má blaðaummæli er að
sjá aðsýning Þjóðleikhússins hafi
verið þeirra verst. Leikfélagi Ak-
ureyrar, sem þá var áhuga-
mannafélag, mun hafa tekist best
að koma verkinu til skila við is-
lenska áhorfendur. Þetta finnst
mér renna nokkrum stoðum undir
þá skoöun aö illmögulegt — ef
ekki ómögulegt — sé að gera
Brecht verðug skil i borgaralegu
leikhúsi. Þetta á liklega siður við
um verk einsog t.d. Mutter Cour-
age og Galileo, þar sem miklum
leikurum eru gefin stór tækifæri.
En Túskildingsóperan tilheyrir
ekki þeim hópi leikrita. Og þaö
hefur sýntsig að grátlega auðvelt
hefur reynstað gera úr henni létt-
an farsa eða söngleik, þar sem
öllum þjóðfélagsboöskap er
stungið undir stól.
Nemendum ML og leikstjóran-
um, Sigrúnu Björnsdóttur, til
ævarandi hróss skal þess strax
getið að þau reyna ekki að draga
broddinn úr ádeilu Brechts, síður
en svo. Hér stöndum við frammi
fyrir fátæku leikhúsi: óreyndum
leikurum, áhugamönnum i leik-
list og tónlist, timaskorti til æf-
inga osfrv. osfrv. — og samt er
þetta lifandi sýning, sem heldur
athygli áhorfandans vakandi frá
upphafi til enda, skilmerkileg og
heiðarleg sýning þar sem hlutirn-
ir eru sagðir hreint út og ekkert
verið að tvinóna við það. Flestir
leikendanna hafa óvenjugóða
framsögn, af áhugamönnum að
vera, og hjálpaði það mjög til að
koma boðskapnum til skila.
Brown (Þórarinn Ingólfsson) og
Makki (Samúel örn Erlingsson).
Túskildingsóperan er verk sem
hefur lifað lengi og tönlist Kurts
Weill á stóran þátt i þvi. Þetta er
tónlist sem „syngur sig inníhjört-
un” og amk eitt lagið er sigræn-
ingi: slagarinn um Makka hnif.
En um leið er þetta afskaplega
vandmeöfarin tónlist. A sýningu
ML áttu þau Sigrún Björnsdóttir
og Stefán Steinsson veg og vanda
af tónlistarflutningnum: hún æfði
söngvana, hann stjórnaði hljóm-
sveitinni, annaðist útsetningar og
lék sjálfur á þrjú hljóðfæri. Yfir-
leitt má segja að velhafitil tekist,
og stundum ágætlega. Minnis-
stæðasturer sennilega flutningur
öldu Arnardóttur á söng Sjóræn-
ingja-Jenný.
Það segir sig sjálft að menn
geraekki þærkröfur til skólasýn-
inga sem þessarar að þær jafnist
á við sýningar atvinnumanna.
Um frammistöðu leikaranna
gildir þaðsama. t sjálfu sér er lit-
ið á þvi að græða að gagnrýnandi
gefileikurum einkunnir, allra sist
þegar um áhugafólk er að ræða.
Þó finnst mér að á þessari sýn-
ingu hafi nokkrir leikaranna
skarað frammúr hvað snerti
öryggi, framsögn og innlifun, og
er sjálfsagt að geta þess sem vel
er gert.
Alda Arnardóttir stóð sig vel i
hlutverki Pollýar og gleymdi ekki
að sýna hvernig dóttir betlara-
kóngsins verður smám saman aö
útsmoginni kaupsýslukonu og
lætur sér fátt fyrir brjósti brenna
ilokin. Peachum föður hennar lék
Ari Páll Kristinsson á skemmti-
legan máta: hann lagði alla
áherslu á að sýna borgarann
Peachum. Betlarakóngurinn er
vel samkvæmishæfur i betri hús-
um. Þetta — og ýmislegt fleira i
uppsetningunni — minnir okkur á
það, að Brecht var að deila á
borgarastéttina i þessu verki (og
reyndar öllum sinum verkum).
Það sópaði verulega að Kolbrúnu
Hjörleifsdóttur i hlutverki
Knæpu-Jennýar, og Halldóra
Friðjónsd. Sýndi allgóð tilþrif i
hlutverki frú Peachum. Aðalhetj-
unni, Makka hnif, var vel borgið i
höndum Samúels Arnar Erlings-
sonar, sem lék af öryggi og
myndarskap þetta erfiða hlut-
verk. Brown lögregluforingi var
leikinn af Þórarni Ingólfssyni,
sem vann það afrek að koma inn i
sýninguna á siðustu stundu og
lærahlutverkiðá 4 dögum. Leikur
hans bar þess nokkur merki að
ekki hafði unnist timi til að af-
greiða öll nauðsynleg blæbrigði,
en engu að siður gerði hann
margt vel.
Um sýninguna í heild má segja
að þetta hafi verið vel heppnuð
skólasýning, og aðstandendum
öllum til sóma. Helsti tilgangur
skólasýninga hlýtur að vera sá að
koma skólafólki i sem beinust og
nánust kynni við leiklistina og
veita þvi tækifæri til að reyna
kraftana og ekki sist starfa sam-
an i hópi að sameiginlegu verk-
efni. Viö fyrstu sýn kann aö virð-
ast sem Túskildingsóperan hljóti
aðvera slikum hópi nokkuö erfitt
verkefni, en i raun held ég að hún
sé fyrst og fremst verðugt verk-
efni. Sigrúnu Björnsdóttur hefur
tekist vel að leiða hópinn I átt til
þess sem er raunverulegt
Brecht-leikhús, en burt frá freist-
ingum finpússaða farsans.
I.H.