Þjóðviljinn - 19.08.1978, Blaðsíða 13

Þjóðviljinn - 19.08.1978, Blaðsíða 13
Laugardagur 19. ágúst 1978 ’ ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 13 íslendingasögurnar: Sögur af frjálsum mönnum í yidureign viö kúgunarvald — um skilning marxista á íslendingasögunum í tilefni nafnlausra leidaraskrifa i Mbl. Einar Olgeirsson: islendingasögurnar eru ekki „aristókratiskar” bókmenntir, heldur sögur af frjálsum alþýöumönnum i baráttu gegn kúgunarvaldi. Laxness: Reit Gerplu til aö koma i veg fyrir misnotkun tslendinga- sagna á borð viö notkun nasista I Þýskalandi. Það gerKst hér um daginn, aö einn hinna nafnlausu leiöarahöf- unda Morgunblaðsins vitnaöi i danska rithöfundinn Marin A. Hansen I leiöara fyrir fáum dög- um síðan, og birtist undir yfir- skriftinni „Varist islendingasög- urnar!” tstuttumálisegir i leiöaranum, aö Islendingasögurnar séu sögur höföingja fyrir höföingja af höfö- ingjum, og hefur leiöarahöfund- urinn nafnlausi þetta eftir Martin A. Hansen. Siöan leggur höfundur leiöarans Ut frá oröum Hansen og heldur þvi fram, aö nú megi rót- tækir menningarfrömuöir fara aö vara sig á aö láta æsku landsins lesa bókmenntirnar, þvf „þaö gæti oröiö til aö hægja á innræt- ingunni”, svo vitnað sé orörétt til leiöarans. Ekki þykir þörf á aö rekja efni leiöarans frdtar, enda geta þeir sem áhuga hafa á aö kynna sér þaö, leitaö til Morgunblaðsins. En i tilefni þessara skrifá leitaöi Þjööviljinn til Einars Olgeirs- sonar, fyrrverandi alþingis- manns, en hann er einn hinna fróðustu manna hér á landi um íslendingasögur og efni þeirra, og hefur meöal annars ritaö bók um þær, sem nefnist „Ættarsamfélag og rikisvald f þjóðveldi Islend- inga”# en í þeirri gagnmerku og fræöandi bók fjallar Einar um tslendingasögurnar Ut frá sjónar- hóli marxismans. Auk þess hafa Upphaf Morgunblaösleiöarans. birst greinar eftir Einar um svip- uö máleftii, einkum i timaritinu Rétti. Þegar blaöiö fór þess á leit viö Einar, aö hann léti frá sér fara athugasemd I tilefni þessara leiö- araskrifa, bentihann á grein sem hannskrifaöi i timaritiö Rétt 1964 og nefnist „Draupnir Ragnars og aflvaki Islendingasagna”, og veitti góöfUslega leyfi sitt til aö seinni hluti þeirrar greinar birtist hér, en hann fjallar um aflvaka Islendingasagna. Kann blaöiö honum bestu þakkir fyrir og fer grein Einars hér á eftir: „Halldór Kiljan Laxness sagöi svo frá viötali, er hann átti viö Nehru, þjóöarleiötoga Indverja: „Hann spuröi mig aö þvi, hvernig á þvi stæöi aö smáþjóö lengst Uti i Noröur Atlantshafi hafi á miööldum getaö skapaö einn af heimsliteratUrunum, þjóö, er heföi ekki taliö þá nema svo sem 60 þúsund ibúa. Hvaöa skýring væriá þvi? ... Eghef ekki enn getaö svaraö spurningu þess- ari”. Stíllist fornbókmenrita vorra er mái út af fyrir sig, sem ég mun ekki reyna aö skýra. En reisn þeirra, sérstæöar stórfenglegar persónur þeirra, einkum Islendingasagna, og boöskapur þeirra á allt rætur sinar aö rekja til sérstööu þeirrar þjóöar og þjóöfélags, sem skaparþær. Hiö sérkennilega islenzka þjóöfélag frjálsrar bændastéttar, meö arf stéttlauss ættarsamfélags i hugarfari sinu.stendur i andstööu viö alla Evrópu aöals- og konungsvalds. Og lslendingar eru sér meövitandi þessarar sérstööu EINAB OIÆBiaSSON ÆUasamíélasí og rikÍNViiliI í þióOveldi Ísloinliiifía HElMKKRIHetA Bók Einars, Ættasamfélag og rikisvald í þjóöveldi tslendinga. Þar gerir Einar grein fyrir skilningi marxista á tslendinga- sögunum. og andstöðu.‘Þjóöin er gegnsýrð af þeirri tiifinningu aö hUn veröi aö varöveita þetta þjóöfélag af þvi þaö sé frjálsara og betra en mannfélag meginiandsins. HUn mótar sinn gamla arf og skapar nýtt til viöbótar, beint Ut Ur veru- leika þjóöfélags sins, — en ailt i þessum anda. I Islendingasögun- um og öðrum bókmenntum henn- ar kristallaöist frelsisvilji henn- ar, þær eru sú mynd, sem hið andlega átak þjóöar, sem finnur sig eina i heiminum meö góöan málstaö, fær á sig, er hún magn- ar allan sköpunarþrótt sinn til aö standast i sinu helga striöi. (Á Islandi var þetta þá fyrst og fremst spurningin um persónu- ieika, stolt, manngildistilfinningu hvers einstaklings og þarmeö þjóöarheildarinar i lifi og list. I Frakklandi borgarabyitingar- innar og Rússlandi sovétbylt- ingarinnar er þaö hin félagslega mögnun hins nýfrjálsa manns meö vopn i hönd gegn öllum heiminum, sem vinna krafta- verkin i byltingarstríöunum. A tslandi þjóöveldisins fær hin sama siðferðilega mögnun bók- menntalega útrás). Þjóöfélagsveruleiki og skáld- skapur renna saman i eitt, — veruleikinn mótar skáldskapinn, gefur honum inntakiö, reisnina. — og skáldskapurinn skirskotar aftur til einstaklinga þjóöfélags- ins. Stoltiö, meövitundin um mann- gildi Islendinga, gagntekur jafnt skáldskapinnsem þjóöarheildina. Fátækur bóndasonurinn Auöunn vestfirski sem höföinginn sunn- lenski Jón Loftsson, — Halldór Snorrason sem Einar Þveræ- ingur, — Skarphéðinn sem GIsli SUrsson, — allir bera hinu sama vitni: frelsisarfi hins forna ættarsamfélags, sem veriö er aö verja gegn allri Evrópu. Og þegar þetta þjdöfélag aö lokum, innbyröis klofiö i stéttir, heyr sina siöustu örlagariku bar- áttu fyrir þjóðfrelsinu, magnar Snorri Sturluson og aörir en óþekktir listamenn þjóöina i krafti þessa arfs til siðustu mót- spyrnuhreyfingarinnar meö pers- ónulega mótaöri, einstæöri bók- menntalist sinni. Þaömá ekki gleymast aö arfur- inn, sem þessir menn byggja á, — arfur hins frjálsa ættasamfélags, — hefur reynzt einhver stórfeng- legasti aflgjafi heimsbókmennt- anna. Hómerskviöurnar og grisku goösagnirnar eru af- sprengi grfska ættasamfélagsins, — og leggja til reisnina I hin si- gildu leikrit grisku meistaranna, — og allt er þetta andlegur afl- vaki Grikkja i frelsisstriöinu viö Persa — hiö volduga stórveldi heimsins. A sama hátt er þorri sagna Gamla Testamentisins af- sprengi ættasamfélags Gyöinga, þegar þeir heyja baráttuna fyrir frdsi sins forna ættasamfélags, þar sem „dómararnir” hafa stööu lögsögumanna vorra — gegn einvalds-kœiungsrikjum ná- grannanna. — Og allt tlmabil stéttaþjóöfélagsins I mannkyns- sögunni geta stórveldi stéttaþjóö- félaganna ekki stært sig af stolt- ari listsköpun en þeirri sem smá- þjóöir Gyöinga, Grikkja og Islendinga skópu á siöasta stigi ættasamfélag og I upphafi stéttaþjóöfélags og áöur en rikis- vald yfirstétta endanlega bugaöi þær þjóöir og beygöi um aldaraö- ir. Georg Lukács.hinn heimsfrægi úngverski bókmenntafræöingur segir í riti sinu „Der historische Roman” („Sögulega skáldsag- an”), þegar hann er ab ræöa skáldsögur Walter Scotts frá ættasamfélagsstigi Skota: „Þaö var Walter Scott, sem vakti þetta þjóöfélagsskeiö til nýs lifs, meö þvi aö gera daglegt líf ættflokk- ana lifandi fyrir hugskotssjónum vorum, og sýna Ut frá þessum raunhæfa grunni i sköpunarverki sinu hvorttveggja I senn: hina óvenjulegu mannlegu reisn þessa frumstæöa þjóðfélags, þá reisn sem mannkyniö aldrei siöan hef- ur náö, og óhjákvæmileika hins sorglega falls þess”. „Ohjákvæmileiki fallsins” birt- ist i Islendingasögunum sem örlögin, hiö óumflýjanlega, sem bregöur blæ grisks sorgleiks jafnt áNjálu sem Grettlu og alla sögu þjóöveldis vors. Þaö er sitthvaö „gæfa og gervileiki”. Islendingar skópu óvenjulegar, einstæðar, stórfenglegar heims- bókmenntir á þjóöveldistíman- um, af þvi viö höföum skapaö óvenjulegt, einstætt, stórfenglegt þjóðfélag i andstööu viö mestalla Evrópu, skópum þaö og viðhéld- um þvi i aldir meö andlegu átaki, sem knúöi fram alla krafta, sem I þjóöardjúpinu bjuggu, lét hverj- um íslendingi vaxa ásmegin, hvern fátækan sveitapilt utan af hjara veraldar kenna sig konungajafna viö hirö jafnt Dana- sem Noregs-konungs. Hæfileik- arnir tii listsköpunar blunda ætiö iþjóðardjúpinu og fara flestir for- göröum. Fátækt, einstæöings- skapur, spilling, andleg logn- deyfa, of langur vinnutimi o.s.frv. sjá fyrir þvi. En þegar ein þjóö ris upp tíl nýs lífs, veröur aö „her- vaeöa” andlega hverneinstakling, af þvi aö um er aö ræöa aö duga eöa drepast, og þjóöin finnur um teiö aö hún er boöberi, fulltrúi mikils málstaðar I andstööu viö alla aðra, þá gerast slik andleg kraftaverk sem sköpun heims- bókmennta á grunni Islenzka þjóöveldisins. Hvenær sem islenzk þjóö, eöa aö minnsta kosti þorri alþýöu og menntamanna hennar, finnur sig gagntekna af mikilli hugsjón, finnur sig gegna voldugu sögu- legu hlutverki, sem á rætur si'nar i þjóöarlffinu og byggir á þjóöar- erföinni, þá munu einnig listir hennar og eigi sizt bókmenntir, lifa nýtt og stórfenglegt gróöur- skeið: Svo varum fornbókmennt- irnar, — svo var um þjóöarvakn- inguna 1835 og þar á eftir, — og svo var um timabilið frá 1924 og aldarfjóröunginn þar á eftir, þeg- ar tslendingar skópu heimsbók- menntir á ný meö hinum nýju ls- lendingasögum Halldórs Kiljan Framhald á 18. siöu Variztíslend- inga sðgumar! DaiwWa skáldiö Martin A. Hansen hefur hárréttan skilning á eðli íslendinga sagna í minnisverðri ferðabók sinni Rejse paa Island, en Hansen var einn helzti skáldsagnahöfundur Dana um sína daga, eins og kunnugt er. Hann unni íslandi og íslenzkum bókmenntum og dró merkar og mikilvægar ályktanir af forasögunum, bæði í skáld- verkum sínum og öðrum ritsmíðum. Hann segir á einum stað í ferðabók sinni, að íslendingasöguraar séu .aristókratískar"; ef ástæða sé til að segja frá lífí sögupersónu, verði hún að vera af góðum ættum. Andrúm íslendinga sagna er þannig þrungið viðhorfi þess höfðingjaþjóðfélags, sem þær eru - '■—á Hansen gengur jafnvel svo langt að

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.