Þjóðviljinn - 19.08.1978, Blaðsíða 14

14 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 19. ágúst 1978
Eftir
dr. Gunnlaug
Þórdarson
Fyrir rúmum 3 vikum
f lutti ég í útvarpi erindi um
jafnrétti kynjanna, m.a.
um þaö/ hve mjög hlutur
kvenna er fyrir borö bor-
inn á hinu nýkjörna Alþingi
Islendinga og áréttaði þar
þá<4koðun mína að einasta
lausnin til réttlætis væri sú/
að lögboðin verði jöfn
skylda til þátttöku í stjórn-
máluiri/ á þann hátt að
konur skipi annað hvert
sæti á framboðslistum.
Erindi þetta fór aö sjálfsögðu
misjafnlega fyrir brjóstiö á
mönnum. Ýmsar konur sögöu
mér, aö þær væru nú aö átta sig á
þvi, aö þetta væri einasta leiöin til
lausnar á þessu máli, þvi þaö
væri sannfærir.g þeirra, aö jafn-
retti kynjanna gæti naumast orö-
iö aö veruieika á annan hátt.
Það er athyglisvert, að þessi
hugmynd iéll ekki siöur i góöan
jaröveg hjá mörgum karlmönn-
um. Þó voru að sjálfsögöu undan-
tekningar frá þessu. Þannig réöst
maöur aö mér nánast meö fúk-
yröum i heita pottinum i Laugar-
dalslauginni örfáum kvöldum
eftir aö erindiö var flutt. Hann
átaldi mig m.a. fyrir aö reyna aö
koma mér i mjúkinn hjá konum á
lævisan hátt. Fannst honum og
hin mesta fjarstæða, aö konur
Flestar þeirra myndu fá nei, ef
þær spyröu aö þvi, hvort hann
myndi samþykkja aö hún byöi sig
fram til Alþingis. Hins vegar
myndi körlum sjaldnast koma til
hugar að spyrja eiginkonur sinar
aö þvi, og ef svo bæri viö, þá
myndu langflestar þeirra ekki
treysta sér til aö neita þeim um
þetta þvi þetta væri aö þeirra áliti
einkasvið karlmannsins sam-
kvæmt gamalli uppeldishefö.
Kona þessi spuröi mig að þvi,
hvort ég teldi, að þaö hefði mann-
bætandi áhrif á konur aö þær
fengju þann rétt eöa þá skyldu
samkvæmt lögum, aö þær skyldu
taka annaö hvert sæti á öllum
framboöslistum. Hún sagöist
efast um, aö konur myndu batna
viö þaö, þær væru oft æöi þröng-
sýnar og erfiöar kynsystrum
sinum og þvi erfiðari sem þær
heföu lent ofar I mannfélagsstig-
ann ekki sist ef þær kæmust i ein-
hverjar áhrifastööur. Aö hennar
áliti væru stjórnmálin ekki þess
eölis, að þau væru mannbætandi.
Andsvar mitt var, aö þaö væri
sannfæring min, aö kvenþjóöinni i
heild myndi vaxa ásmegin og
þroski við þaö aö vita þaö væri
ekki aöeins einhver óljós réttur að
taka þátt i stjórnmálum heldur
hrein skylda.
Allur réttur kvenna nú viröist
sá, aö það þætti gott vörumerki aö
hafa svona eina til tvær i sæmi-
legum sætum á lista flokks eöa
flokka. Þegar jafnréttiö væri
Kvæði um kvenréttindi?
ættu aö fá laun eöa fæöingarorlof i
eitt ár frá rikinu eftir fæöingu
barns tii þess að geta sinnt þvi, og
þaö væri eftir mönnum eins og
mér að vilja koma öllu á rikiö.
Urðu nokkur orðaskipti út af
þessu og skulu þau ekki rakin hér.
Siöustu áratugi hefur mér
runnið til rifja sú ómannúölega
meöferð, sem .fjöldi kornabarma
á fyrsta ári verður að þola alla
virka daga og þó er það átakan-
legast i skammdeginu þegar þau
eru rifin upp úr værum svefni
fyrir allar aldir til þess aö vera
troöiö i feröaföt og farið meö þau
út i kalda kerru eöa barnavagn, I
besta tilviki bil til þess aö sofna
aftur einhvers staöar á vöggu-
stofu úti i bæ. Slik meöferö er svo
ómannúöleg, aö ekki tekur neinu
tali. Ef konum yrðu greidd laun
fyrsta áriö eftir fæðingu barns og
þær sinntu þá ekki ööru en barn-
inu, þá myndi barnið losna viö
þessa illu meöferö, a.m.k. fyrsta
árið, og um leið yrðu vöggustofu-
vandræöin leyst. Meö þvi aö gefa
öllum mæörum kost á þvi aö
sinna barni sínu algjörlega fyrsta
árið, þarf sem sagt ekki vöggu-
stofur fyrir þessi börn, þau fá þá
aö sofa i friði áfram og verða
ekki strax ofurseld þeirri miklu
streitu, sem þessum morgun- og
kvöld flutningum fylgir einmitt á
þvi æviskeiöi, sem barniö þarf
mesta ró og sem sambandiö þarf
aö vera nánast milli móöur og
barns og getur haft þýðingu fyrir
þaö allt lifiö.
Þaö atriöiö, aö rikið borgi kon-
um fæöingarorlof, en þaö lendi
ekki af hendingu og með mismun-
andi þunga á baki atvinnuveit-
enda, er auövitaö sjálfsagöara en
flest önnur útgjöld rikisins. Þess
eru ótal dæmi, aö atvinnurekandi
i einhverri atvinnugrein þurfi
e.t.v. á einu eða tveimur árum aö
taka slik útgjöld á sig vegna
Kafli úr
„ Um daginn
og veginn”
fjölda kvenna, meöan annar
vinnuveitandi i sams konar
rekstri þarf engin slik útgjöld á
sig að taka.
Hjá þeirri háfélagslega sliguöu
þjóö, Svium, er ósjaldan krafist
vottorðs um að kona, sé ekki
barnshafandi, þegar hún ræöst til
starfsins, ella fær hún þaö ekki.
Einnig hefur boriö viö hjá opin-
berum stofnunum hér, að yfir-
mönnum þeirra hafi veriö gefin
fyrirmæli um, aö gengið sé úr
skugga um, að konur séu ekki
barnshafandi áður en þær ráöist
til starfs. A þessu máli eru svo
margar hliðar, en allar renna þær
stoöum undir fyrrgreinda rétt
lætiskröfu. Mætti benda á sitt-
hvaö fleira málinu til stuönings. í
þessu sambandi kemur mér i hug,
að það er iskyggileg staöreynd,
aö barnsfæöingum hér á landi
hefur fækkaö verulega miðaö við
fólksfjölda og það er alvarlegt
umhugsunarefni fyrir þá, sem
vilja viðgang og framtiö islensku
þjóöarinnar.
Þeim mun fremur er ástæöa til
aö konum sé sýnt veröskuldaö
þakklæti, mæöur fái tiltekin laun i
ár eftir barnsburö. Gæti þaö átt
sinn þátt i þvi aö snúa þessu á
rétta braut hjá okkur.
Auðvitaö væri þaö skilyröi, aö
þessar mæöur ynnu ekki utan
heimilis á meðan þær nytu þessa
fæðingarorlofs.
Til leiöréttingar á erindi, sem
ég flutti fyrir 3 vikum, skal þess
getið, að hinn svokallaði fæðinga-
styrkur hefur verið afnuminn og
er það eftir forráöamönnum
kerfisins aö hafa gert þaö. Fæö-
ingarstyrkur þessi var litilræði en
gat komið konum vel, einkum
einstæöum mæðrum, I sambandi
við kostnaö viö fæöingu hvers
barns, en nú hefur þetta verið af-
numið sem fyrr sagði, en trygg-
ingarnar greiöa kostnaöinn viö
sængurleguna. Auövitaö er sjálf-
sagt, aö einmitt þetta smáræði,
40-50 þús. króna fæöingar-
styrkur héldist
Kvöldið eftir aö áöurnefnt
erindi var flutt, hringdi kona til
min utan af landi til þess aö
þakka þá baráttu, sem erindið
fæli i sér, en hún vildi ekki segja
til nafns. Mér varð að orði, að
flestir menn með sæmilega skyn-
semi og eðlilegar tilfinningar
fyrir nútimanum, réttlæti og lýö-
ræði, gætu flutt betra erindi en ég
gerði.
Kona þessi fór meö kvæöi fyrir
mig i simanum, sem hún kvaö
vera eftir Þóru frá Kirkjubæ.
Kvæði þetta heitir „Hvers
vegna”. Ég hafði ekki heyrt þaö
áöur, og ég vil leyfa mér hér með,
að flytja það:
Hvers vegna?
Hvers vegna bergja þann
bikar I grunn,
sem beiskasti mjööurinn fyllir?
Hvers vegna reika um
rökkurstig,
ef röðull þann næsta gyliir?
Hvers vegna vilja, en voga ei,
svo vænsta takmarkiö náist?
Hvers vegna eiga sitt athvarf
þar,
sem andinn visnar og þjáist?
Kvað áðurnefnd kona megin-
ástæöu til þess að hún hringdi
vera þá, að hún vildi vekja at-
hygli mina á inntaki þessa
kvæöis, sem hún taldi túlka vel
tilfinningar þeirra kvenna, sem
ekki heföu komist áfram á þjóö-
málasviöinu. Aö minnsta kosti
kvaðst hún skilja það á þá lund og
þaö ætti aö hennar áliti fyrst og
fremst við þær giftu konur, sem
væru ofurseldar yfirráöum eigin-
manna sinna, en þeir væru oft og
tiöum helstu dragbitarnir á að
þær tækju sér eitthvaö sjálfstætt
fyrir hendur, einkum á opinber-
um vettvamgi. En hún bætti þvi
við að sem betur fer væru margar
undantekningar frá þessu.
Aö sjálfsögðu var ógerlegt fyrir
mig að átta mig á innihaldi
kvæðisins I þessu simaviðtali,
sem kom viöa við. Viö nánari
athugun varö mér ljóst aö hér var
um mjög vel ort kvæði að ræða,
sem tók miö af lifinu sjálfu og til-
verunni i heild, en hvorki baráttu-
söngur i anda rauðsokka né niö-
kvæði um hjónabandiö sem slikt.
Auövitaö eru skáld og rithöf-
undar berskjaldaðir fyrir þeim
skilningi, sem aðrir kunna að
leggja i verk þeirra. Mér er óhætt
aö fullyrða aö þeir, sem igrunda
þetta kvæöi og komast aö kjarna
þess muni meö niðurstööum
sinum valda hinni óþekktu konu i
landsimanum vonbrigöum.
Aö ööru leyti fannst mér ég geta
samsinnt simhringjandanum aö
mörgu leyti, a.m.k. er reynsla
min slik, aö of mikil almenn sann-
indi eru i þeim skilningi, sem hún
vildi leggja i kvæöiö.
Kúgun kvenna
Það er án efa svo, aö of oft telja
giftar konur sig þurfa aö bera
hvað eina undir eiginmenn sina
og aö þær voga sér sjaldan aö
taka sjálfar ákvarðanir.
tryggt með löggjöf mundi sjón-
deildarhringur þeirra vikka að
sama skapi og hugir þeirra losna
úr þeim viðjum sem hann er nú
beint eöa óbeint i af völdum hins
kynsins, fordóma og uppeldis.
Þegar það verður oröið lögfest,
aö konur skuli taka annað hvert
sæti á listum flokkanna munu
koma fram þær konur, sem eru
vandanum vaxnar, þvi þær eru
ekki fáar, eins og maður gæti
haldið eftir mynd Alþingis i dag;
þær skipta þúsundum.
Einn af forustumönnum Sam-
taka frjálslyndra og vinstri
manna sagði við mig, þegar
honum var bent á, að Samtökin
hefðu haft jafnmargar konur
ofarlega i sætum á framboðslist-
um sinum og allir hinir listarnir
til samans, að samt hefðu konur
ekki kosið þann lista. Mér varð aö
orði, að vera mætti, að aðrar
ástæöur lægju þar að baki, og það
væri skoðun min, aö ef stjórn-
málaflokkur tæki þetta jafnréttis-
mál upp sem eitt af baráttu-
málum sinum og að konur fyndu
hvilikt réttlætismál þetta væri
þeim flokki en ekki aðeins innan-
tdmt kosningarloforð, þá myndi
ekki standa á þvi, að konur
myndu veita slikum flokki lið-
sinni sitt.
Mannúðar- og menningar-
frömuöurinn mikli John Rocke-
feller 3ji sá er stjórnaði hinum
miklu gjöfum til Rockefeller
stofnunarinnar til menningar- og
mannúðarmála um allan heim
var eitt sinn að þvi spuröur hvers
vegna hann væri svona mikill
kvenréttindamaður og hann
svaraöi eitthvaö á þessa leiö:
Astæöan væri sú að hann hefði
vegna starfs sins kynnst flestum
þjóöhöföingjum heims og eigin-
konum þeirra og reynsla sin væri
sú aö þær væru körlum sinum
fremri.