Þjóðviljinn - 09.03.1979, Blaðsíða 7

Föstudagur 9. mars 1979 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 7
Tekjur ríkissjóös þurfa að aukast
til að hann geti betur leyst af hendi það hlutverk
sitt að jafna kjör manna.
(«isli
(iunnarsson
Drög að vinstri
sinnaðri umbótastefnu
Ég opna varla islenskt dag-
blað án þess að lesa þar kvart-
anir um alls kyns niðurskurði I
félagsmálum og menningar-
málum. Samtimis þessu heyrast
háværar kröfur frá krötum og
framsóknarmönnum um aukinn
niðurskurðopinberragjalda. Og
skv. frétt i Þjv. lýsti Ólafur
Ragnar Grimsson þvi yfir á
félagsfundi Alþb. i Reykjavik,
að sveitarfélögum yrði senni-
lega ekki heimilað að bæta sér
upp tekjutap vegna verðbólg-
unnar með þvi að hækka iltsvar-
ið. Væri ástæðan andstaða
, verkalýðsforystunnar.
Mér skilst einnig aö nú séu
flestir, jafnt á vinstri og hægri
væng stjórnmálanna, farnir að
kvarta undan „skattpining-
unni” á Islandi.
Annars vegar eru sem sagt
kvartanir um niðurskurð opin-
berra gjalda. Hins vegar eru
kvartanir um háar opinberar
tekjur (þ.e. háa skatta). Þeir
sem kvarta um lág opinber út-
gjöld tengja ekki kvartanirnar
kröfum um hærri opinberar
tekjur. Þeir sem kvarta um
háar opinberar tekjur tengja
kvartanirnar ekki kröfum um
lægri útgjöld til félags- og
menntunarmála. Undantekn-
ingar eru 1 báðum tilfellum til,
en þær eru mjög fáar. Venjan er
súað sömu einstaklingar kvarti
undan háum tekjum og litlum
útgjöldum þess opinbera.
Það virðist sem flestir Islend-
ingar séu orðnir svo vanir þvi
að opinberir sjóðir eru reknir
með tapi að þeir eru hættir að
tengja þar saman gjöld og tekj-
ur. Þetta væri skiljanlegt ef
fólkið væri sátt við að hafa 50 —
70% árlega verðbólgu, þ.e. hall-
inn verði áfram greiddur með
aukinni seðlaútgáfu eða er-
lendri lántöku. En þannig er
málum engan veginn háttað,þvi
aö samtimis er sett fram krafa
um minni verðbólgu!
Með öðrum orðum: Dæmið
gengur engan veginn upp.
Vesælir stjórnmálaleiðtogar,
e.t.v. i' góðu samstarfi viö
verkalýðsleiðtoga og þjóðlega
atvinnurekendur, verða þvi að
höggva á hnútinn. „Nýkrata-
lausnin” sem Olafur Jóhannes.
son virðist nú hafa fallist á, er
einföld en ruddaleg: Skera skal
miskunnarlaust niður öll opin-
ber gjöld.
Auðvitaðerþettahægri lausn.
Vinstri lausnin er að auka tekj-
ur rikissjóðs meö hærri skött-
um, draga úr einkaneyslu ann-
arra en láglaunahópa, og standa
þannig undir aukinni samneyslu
i formi félagslegra og
menningarlegra umbóta. Én
enginn býður upp á þessa lausn.
Tillögur Alþýðubandalagsins
til lausnar efnahagsvandans
ganga út á það að ekki megi
skerða einkaneysluna nema hjá
sérstökum og mjög fámennum
hálaunahópum en samtimis má
helst ekki skeröa samneysluna
að heinu ráði. Til að dæmið
gangi upp verður þvi aö stækka
þjóðarkökuna og það skal gert
með þvi að auka framleiðnina.
Hérerum langtimamarkmið að
ræöa en nýkratalausnin felur
hins vegar i sér skammti'maað-
gerðir, þetta tvennt getur vel
fariö saman. En þar sem fram-
leiðniaukning tekur tlma er ný-
kratalausnin samþykkt aö
hluta, tekið er undir kröfur um
niðurskurb hjá þvi opinbera að
vissu marki. Niðurskurðartil-
lögur Alþýðubandalagsins eru
án efa sumar gagnlegar, en
kynduglega kemur mér það
samt fyrir sjónir að krafist er
sparnaðar við rannsóknir i þágu
atvinnuveganna samtimis þvi
sem kröfur eru gerðar um
aukna stjórn rikisins á atvinnu-
vegunum.
Skilgreining á vinstri
lausn.
Eins og áður er vikið að:
Enginn núverandi stjórnar-
flokka býður upp á hreinrækt-
aða vinstri lausn i umræðunum
um efiiahagsmál. Rétt er að út-
skýra betur hver hún er, til að
hindra útúrsnúning hugsan-
legra andstæöinga þessara
skrifa minna. Vinstri iausnin
felur I sér aukningu á kjara-
jöfnunarhlutverki opinberra
sjóða.Hér er um að ræða kjör 1
merkingunni rauntekjur, t.d.
framlög til byggingarmála og
margvislegustu tryggingar-
starfsemi (f jölskyldubætur,
ellilifeyri, öroricubætur o.fl.).
Hér er einnig um að ræða kjör I
merkingunni menningar- og
uppeldisstarfsemi.
Það virðist sem I öllum um-
ræðunum um tekjur og gjöld
rikis- ogsveitarfélaga hafi verið
einblint á stjórnunarhlutverk
þeirra. En i nútimasamfélagi er
kjarajöfnunarhlutverk opin-
berra sjóða stöðugt þýðingar-
meira.
Um nauðhyggju til
hægri og vinstri
Tveir, aö þvi' er virðist ólikir
hópar, eru mjög ósammála þvi
sem að ofan hefur verið ritað.
Annar hópurinn er hægri sinn-
aðir hagfræðingar. (Flestir
hagfræðingar eru mjög hægri
sinnaðir.) Hinn hópurinn eru
sjálfskipaðir „vinstri byltingar-
menn”. Niðurstöður hópanna
eru svipaðar.
Hægri mennirnir afneita
ekki kjarajöfnunarhlutverki
þess opinbera. En þeir telja að
svo mikið fari i súginn I leiðinni
að bestsé aðtakmarka það sem
mest. Helsti hugmyndafræð-
ingur þessa hóps er Milton
Friedmann og helsti fram-
kvæmdaaðili Alþjóðagjald-
eyrissjóðurinn. I Vestur-Evrópu
má m.a. finna þessar hugmynd-
ir á þremur stöðum:
1. Flokki Glistrups i' Dan-
mörku.
2. Hægri armi enska ihalds-
flokksins.
3. Framsóknarflokki, Alþýðu-
flokki og Sjálfstæðisflokki á
Islandi.
Sjálfskipuðu „vinstri-
byltingarmennirnir” afneita
heldur ekki kjarajöfnunarhlut-
verki hins opinbera, en þeir
benda á að ,,það sé til að lappa
upp á auövaldsþjóðfélagið og
slæva baráttuvitund verkalýðs-
ins.” Auk þess hljóti rlkisvald
ávallt eðli slnu samkvæmt ,,að
vera fjandsamlegt verkalýðn-
um i auðvaldsþjóðfélagi”, og
þvieigiað veikja þaðmeð þvi að
veita þvi sem minnst fé.
Margt fleira er sameiginlegt
hópunum tveimur en niöurstað-
an (krafa um lága skatta). Má
þar fyrst og fremst nefna efna-
hagslegu nauðhyggjuna (deter-
minismann) „Allt erundirorpið
óhjákvæmilegum lögmálum
markaðs og/eða stéttarbar-
áttu”. ,,AÖ eins að takmörkuöu
leyti er maöurinn herra sinnar
eigin þróunar.” Þeir sem halda
öðru fram eru taldir vera ó-
raunsæir og hættulegir draum-
óramenn og svikarar við efna-
hagslegar framfarir og/eöa
stéttarbaráttu.
Viðbúnaður hreyfingar
okkar
Hvernig var Alþýðubandalag-
ið og verkalýðshreyfingin hug-
myndalega undirbúin skyndi-
legri tangarsókn öfgafullrar
efnahagslegrar frjálshyggju á
Islandi? Einu getum við strax
sleeið föstu: Þvi miður hefur
Alþýðubandalagið litla sósial-
demókratiska umbótahefö til aö
byggja á, — raunar hefur enginn
islenskur stjórnmálaflokkur
lengur slika hefö sem hann virö-
ir. Alþýðubandalagiö og stuön-
ingsmenn þess I verkalýðs-
hreyfingunni hafa löngum veriö
I stjórnarandstööu ’ og fengið
eldskirn i harðri launa-
baráttu, ekki si'st gegn rikis-
valdinu. Við þessa staöreynd
má bæta tveim hugmyndaleg-
um hefðum: Andstöðu
byltingarmannavið rikisvald og
andúð frumframleiðenda á öll-
um útgjöldum til allrar yfir-
byggingar. tJtkoman verður
fremur hreinræktuð kjara-
hyggja (ekonomismi) sem er
blönduö áherslu á þjóðlega at-
vinnuvegi. Þessi kjarahyggja
fellur raunar prýðilega i farveg
efnahagslegrar frjálshyggju
meðan ,,nóg” er til skiptanna.
Hugmyndafræðileg út-
skýring
Hugmynd min um nauðsyn
þess aö tekjur ríkissjóðs aukist
til aö hann geti betur leyst af
hendi kjarajöfnunarhlutverk
sitt þýðir að ég hafna öllum ein-
földunarlikunum um eöli
rikisvaldsins. Rikisvaldið verð-
ur þá samkvæmt skilgreiningu
minni margþætt fyrirbæri sem
m.a. endurspeglar valdahlutföll
mismunandi stétta hverju sinni
og hefur um leið áhrif á þessi
valdahlutföll.
Rikisvald er ekki aðeins
endurspeglun hlutfallslegs
styrks mismunandi stétta,
heldur felur það fyrst og fremst
isér skipulag manna til aölifa i
samfélagi. Ekkert samfélag er
til án skipulags og almennra
reglna. Markmið sósialiskrar
baráttu er þvi ekki að afnema
rikisvaldið heldur að hindra aö
það sé notað sem kúgunartæki
auðvaldsins á verkalýönum.
Hér hafna ég öllum nauð-
hyggjuskýringum á rikisvald-
inu, bæði „frjálshyggjukenning-
unni” um rikisvaldið sem óhjá-
kvæmilega eyðsluhit og vél-
rænu „byltingarkenningunni”
um rikisvaldið sem hreinrækt-
aða endurspeglun rikjandi
framleiösluhátta.
Mikla áherslu verður að
leggja á afstæðni. Lögmál um
mannlegt samfélag án tillits til
tima eöa rúms eru aðeins mjög
almennur leiðarvisir, sem stöð-
ugt veröur að endurskoða.
Pólitiskir lærdómar þessara
hugmynda eru einkum þeir að
markmið sósialískrar baráttu á
tslandi er ekki að bylta rikis-
valdinu, heldur að auka tök
verkalýösstéttarinnar á þvi og
skapa þannig umbætur i efna-
hags-og félagsmálum, sem eru
verkalýðsstéttinni I hag.
Tiltölulega mikilvægasta sósi-
aliska baráttan felst I þvi að
auka völd sósialista istofnunum
rikisvaldsins eins ogá þingi og I
sveitarstjórnum. Þessi stað-
reynd er ekki I neinu ósamræmi
viö nauösyn öflugrar baráttu i
verkalýðshreyfingunni og öör-
um .hagsmunasamtökum eða i
menningarsamtökum.
Lágu skattarnir á
íslandi
Þegar ég skrifa aö það sé
nauðsynlegt að stækka opinbera
geirann i þjóðartekjunum á
Islandi til að auka kjarajöfnuð-
innernauðsynlegtað gera grein
fyrir nokkrum einföldum stað-
reyndum sem flokkar og fjöl-
miðlar á Islandi, jafnt til hægri
og til vinstri, hafa vandlega
þagað um.
• A Islandi er markmiðið að
opinberi geirinnséekkihærri en
30% þjóðartekna. I öðrum
Vestur-Evrópulöndum er hann
á bilinu 40 — 60%. I Bandarikj-
unum er hann um 35%.
I velferðarrlkinu Svlþjóð er
opinberi geirinn nú um 60%
þjóðartekna. Það er markmið
thaldsflokksins að lækka hann
niður 150%. Þetta telja allir aðr-
ir sænskir flokkar vera hægri
sinnaða afturhaldsstefnu!
• Skattar eru lægri á Islandi
en I löndum Vestur-Evrópu og
Norður-Ameriku. Þeir eru t.d.
talsvert lægri en I Bandarikjun-
um.
Miðað við Bandarikin eru það
einkum eignaskattar og fast-
eignagjöld sem eru lág á
tslandi. tengilsaxneska heimin-
um eru tekjustofnar sveitar-
félaga aðeins þessir skattar og
„skattauppreisnin” margum-
talaða i Bandarlkjunum snýst
aðeins um þá.
Yfirleitt kemur það út-
lendingum kynlega fýrir sjónir
þegar þeir heyra aö gatnagjöld
og sorphreinsun sé á tslandi
mest greidd með tekjuútsvör-
um!
Ef miðað er við önnur Norður-
lönd eru allir skattar nema
fyrirtækjaskattar mjög lágir á
Islandi. Jaðarskattur á sænsk-
um hátekjum er I dag 85 — 87%,
og er þó þar um staðgreiðslu
skatta aö ræða. Hæsti jaöar-
skattur á Islenskum tekjum nú
miðað við 40% árlega veröbólgu
er um 45%. Þetta er tvimæla-
laust lægsti hátekjuskattur i
, Evrópu (og einnig ef miöað er
við Norður-Ameriku).
• A Norðurlöndum fer stærsti
hlutinn af tekjum þess opinbera
til kjarajöfnunar. Er hér átt við
styrki til húsnæðismála, skóla-
og menningarmála, sjúkrahúsa
og tryggingarmála og
fjölsky ldubóta. Afturverður hér
tekið dæmi af þvl Norðurlanda
sem ég þekki best til, Svi'þjóð.
Þótt skattar séu teknir þar af
lágtekjum, eru þeir samt yfir-
leitt miklu lægri en þeir styrkir
sem lágtekjufólk fær. Ég tek hér
dæmi af meðalfjölskyldu, hjón-
um með tvö börn. Rauntekjur
fjölskyldunnar eru launatekjur
að ffádregnum sköttum en viö-
bættum styrkjum. Fyrst þegar
launatekjur f jölskyldunnar
nema yfir 3800 sænskum krón-
um (280.000 islenskum krónum)
á mánuði verða skattar hærri
en styrkirnir. Með öðrum orö-
um: Lágtekjufólk er i reynd
skattfrjálst. Hins vegar eru
mjög háir skattar á hátekjum
eins og fyrr var vikið aö.
Nokkrar umbótahug-
myndir
Fyrst ber að stefna að þvi að
láta tekjur og gjöld allra opin-
berra aðila veranokkurn veginn
jafrihá. Annað er ekki for-
svaranlegt miðað við þann skort
á innlendum sparnaði (vegna
verðbólgunnar) sem rlkir. A-
framhaldandi hallabúskapur
þess opinbera stefnir sjálfstæði
þjóðarinnar I hættu.
Staðgreiðslukerfi skatta þarf
aðinnleiða sem fyrst! Samhliöa
yrðu skattar á nauðþurftartekj-
um annað hvort afnumdir eða
þeir jafnaöir með auknum
félagslegum styrkjum. Jaðar-
skattar hátekna hækki I 75%.
(Hins vegar þarf að endurskoða
skatta á gróða fyrirtækja þann-
ig að fjárfesting gróðans borgi
sig.) Eignaskattur verði stór-
hækkaður og sama gildir um
fasteignagjöld. Markmiðið er að
tekjuútsvörin renni óskipt til
félags- og menntamála i
sveitarfélögunum eins og upp-
haflega var gert ráö fyrir við
innleiðingu útsvara. Gjöld af
fasteignum eiga aö standa fyrir
þeim verklegu framkvæmdum
sem þéttbýlið og kröfur um
bættar samgöngur hafa skapað.
(Styrkir til beinna atvinnufram-
kvæmda I sveitarfélögunum
eiga ekki að fjármagnast með
skattheimtu sveitarfélaga).
Að sjálfsögðu á að vera áfram
möguleiki til einhverra eftir-
gjafa fasteignagjalda ef tekjur
eru mjög litlar.
Eins og sakir standa er eign
(eða eignarleysi) eigin ibúðar-
húsnæðis betri mælikvarði á
kjör á Islandi en launatekjur.
Þess vegna þarf mikið opinbert
fé að renna til húsnæðismála,
bæði til byggingar nýs húsnæðis
og til að greiða niður húsnæðis-
kostnað lágtekjufólks.
Hag barnaf jölskyldna þarf al-
mennt að bæta. Betra er að
framkvæma sllkar kjarabætur
meðbeinum styrkjum enniður-
greiðslum landbúnaðarafurða.
Stórbæta þar allan aðbúnað
skólafólks. Sérstaklega þarf að
jafna stöðu ungs fólks til náms
þannig að þvi sé ekki lengur
mismunað eftir búsetu á land-
inu. Góð byrjun væri ef rikis-
sjóður tæki aðsér aðgreiða laun
starfefólks mötuneyta heima-
vistarskóla. En meira þarf að
koma til.
Léleg aðstaða unglinga og
barna á landsbyggðinni til
menntunar, sem skýrast kemur
fram I háum mötuneytiskostn-
aði, er mesta hneykslið i
islenskum skóla- og félagsmál-
um i dag. Ég hef ákveðið að
gera lausn þéssa máls að mæli-
kvarða minum á þaðhvort nú-
verandi stjórn telst á einhvern
hátt vera vinstri stjórn. Ég
skora á aðra sem eru i vafa um
eðli þessaar stjórnar að gera
slikt hið sama.
Almennt má segja að gera
þarf kröfur um að Island standi
á svipuöu stigi og önnur Norður-
lönd I félags- og menntunarmál-
um. Norðurlönd standa hér á
svipuðu stigi og riku löndin i
Efnahagsbandalaginu eins og
Vestur-Þýskaland og Benelux-
löndin. „Fátæku löndin” i'Efna-
hagsbandalaginu stefna að þvi
að ná þeim ríku i félagsmálum.
Krafan um að Island standi
hérjafnfætis öðrum Norðurlönd-
um er þvi ekki aðeins réttlætis-
krafa, hún varðar einnig mögu-
leika landsins til að verða ekki
aftur úr i evrópskri þróun.
Ég gæti haft óskalista minn
miklulengri. Þannig hef ég ekki
minnst á atvinnumál, styrki til
atvinnuveganna, breytingar á
skipulagi þeirra, gróðamyndun
og eignahaldi. En vissa tak-
mörkun verður hér aö gera. Ég
læt mér þvl nægja að lýsa yfir
stuöningi mínum við flest það
sem Alþýðubandalagið hefur
sagt um þessi mál i efnahags-
. málatillögum ogályktunum sin-
um að viðbættu einu atriði:
Það þarf lika að herða eftir-
litið meö útflutningsversluninni.
(Það gleymdist að taka þennan
lið með I efnahagsstefnuskrá
Albl., vafalaust fyrir vangá).
Lundi 25. febrúar 1979
Gisli Gunnarsson.