Þjóðviljinn - 07.04.1979, Blaðsíða 7

Laugardagur 7. aprll 1979. WÓÐVILJINN — SIÐA 7
Þaö skyldi þó aldrei vera tilfellid ad Halldór Laxness
hringsóli mér og öðrum med brenglaö verömætamat
til samlætis, einhversstaðar uppi í úniversinu?
Sínum augum lítur
hver á silfrið
Guðlaug
Hermannsdottir
„Minna má nú gagn gera”,
varö mér að orði er ég fletti
sunnudagsblaði „Þjóöviljans”
11. marz, og sá myndum
prýtt „Sunnudagsspjall” Arna
Bergmanns, þar sem hann gerir
eitt og annað úr grein minni
„Góuþankar um Nóbelsskáld
ofl.” að umræðuefni. Eitt
augnablik datt mér i hug að
andriki mitt hefði verkað eins
og vitaminsprauta á gagnrýn-
andann og þótti hlutur minn all-
góður. En brátt varð mér ljóst
að fjörkippurinn átti sér aðrar
og helgari orsakir. Ég hafði
nefnilega syndgað eins og hún
Eva formóðir min, gerst svo
djörf að troöa bannsvæði —
hról'lað við „gamla heyinu”.
Stutt og laggott; mér meira en
datt i hug að bera brigður á
heimilda- og sannleiksgildi
sumra fullyrðinga Halldórs
Laxness um ýmsa samferöa-
menn sina, ég viöraði lika skoð-
anir minar á prenti.
Aöur en lengra er haldiö er
best að gera grein fyrir eftirfar-
andi atriðum, til að forðast allan
misskilning. Ég efast hvorki um
rétt Halldórs Laxness til slikra
endurminningaskrifa, né að
honum sé fullkomlega alvara I
skrifum sinum. Sé meira að
segja einnig kosti slikrar um-
fjöllunar um þekkt fólk. T.d.
kosti; i formi fjárhagslegs
ábata vegna aukinnar sölu þess-
konar bóka. En ég hvika heldur
ekki frá rétti minum sem les-
andi til frjálsrar skoðanamynd-
unar og opinberrar umræðu um
álit mitt, ef mér þurfa þykir.
Svo mörg voru þau orö. Þetta
telst nú varla goðgá i landi
hugsana og ritfrelsis!!
Einlitu gleraugun.
1 umburöarlyndistón sem
gjarnan er notaöur við börn og
fáráðlinga les þessi sjálfskipaði
krossfararriddari kiljönskunn-
ar Arni Bergmann mér og öðr-
um liktþenkjandi lexiuna. Leið-
ir okkur i allan sannleika um
hættur „sjálfsritskoðunar I
endurminningabókum”, fræðir
okkur um hin aðskiljanlegustu
„vinnslustig” andlegra afurða
og siöast en ekki sist bregður
hann upp sláandi dæmi um hið
óbrenglaða verðmætamat. Dá-
góður biti atarna, sem tæplega
verður gleyptur I heilu lagi.
Blekfáki Arna verður ekki
teljandi fótaskortur á ritsvell-
inu, fremur en fyrri daginn. En
eitt er aö skrifa og annað að lesa
og skilja, og ég get ekki varist
þeirri hugsun aö hann hafi lesið
greinina mina i gegnum einiitu
gleraugun sin. Telji mig einkum
og sér i lagi beina orðum minum
að sér, sem er reginmisskiln-
ingur. Skyldu þeir eiga sams-
konar gleraugu á Mogganum.
Þeir höfnuðu nefnilega grein-
inni á tveim forsendum. í fyrsta
lagi: vegna þess að þeir birti
„helst ekki greinar sem einnig
eru sendar öðrum blöðum”. 1
öðru lagi: sé „greinin skrifuð
vegna gagnrýni Arna Berg-
manns” og „eigi þvi heima i
Þjóðviljanum”. Ég bjóst satt aö
segja ekki við slikri tillitssemi
úr þeirri átt. En eins og máltæk-
iðsegir, „svo lengi lærir sem lif-
ir”.
ögun og ástundun
Arni telur grein mina skrifaða
i reiði sprottinni af „ofurvið-
kvæmni”, þ.e.a.s. islenska
fyrirbærinu. Ég játa hreinlega
vanþekkingu mina — ég geri
mér bara alls ekki ljóst i hverju
sérstaða afbrigöisins er fólgin
og af þeim sökum dettur mér
ekki i hug að mótmæla skil-
greiningu hans. Hitt er þó öllu
lakara að það virðist gjörsam-
lega hafa farið fram hjá honum,
hverjar orsakir lágu að baki
reiði- ofurviðkvæmninni. Sigga
þáttur Einarssonar var bara
dropinn sem fyllti mælinn og
segir i rauninni meira um höf-
undinn en hinn liðna klerk. Og
þar liggur einmitt hundurinn
grafinn. Nei, ég reiddist ekki
sérstaklega ummælum Halldórs
Laxness um útvarpsfyrirlestra
Siguröar Einarssonar, sem voru
fluttir fyrir mitt minni, eins og
Arni vill vera láta. 011 umfjöllun
Halldórs Laxness um Sigurð
Einarsson féll mér ekki i geð,
fremur en aörar álika á liönum
árum frá hans hendi.
Hins vegar væri ég alveg til I
að lýsa Sigurði Einarssyni frá
minum bæjardyrum séð, sem
ræðuskörungi, skáldi og siöast
en ekki sist sem manneskju, á
öörum vettvangi, teldi ég mig
þess umkomna. Hann ætti það
inni hjá mér, svo oft var hann
mér „öðrum og sér til glaðværð-
ar” á svokölluðum mannamót-
um fyrir austan, eftir aö hann
geröist prestur i Holti og veit ég
marga sama sinnis. Það má vel
vera að þetta hafi verið það sem
Arni Bergmann telur til alþýð-
legra fyrirlestra, enda vel við
hæfi, við vorum flest úr alþýðu-
stétt um þessar slóöir. Þaö má
lika vel vera að ekki hafi legið
ýkja mikil vinna að baki þeim,
a.m.k. var Sigurður Einarsson
sjaldnast með fullskrifaöar
ræður. En að baki frábærum
flutningi — tungutakinu, bjó
ekki einungis eölislæg mælska,
heldur og áratuga ströng ögun
og ástundun islenskra fræða og
talaðs máls.
Oftúlkun — rangtúlkun
Árni Bergmann telur mig
hafa oftúlkað málsgreinina:
„Um leið eru opnaðar leiðir til
samanburðar, sem ekki eru
gerðar i textanum sjálfum,
samanburðar á gjörólikri notk-
un veganestis tveggja ungra
manna og gáfaðra”. Er ég vel
til umræðu um þaö. En Arni
gerir sig þvi miður sekan um
sömu synd og ögn meira þó, þvi
að auki rangtúlkar hann ýmis-
legt i grein minni. Dæmi um
þessa rangtúlkun gef ég hér:
Arni segir mig likja „erinda-
smið Sigurðar Einarssonar
við þá vinnslu ýmislegra
fanga sem liggja að baki leik-
ritun Brechts eða t.a.m. Is-
landsklukkunni”. 1 grein
minni stendur a.m.k. i
handritinu, greinina sjálfa hef
ég ekki ennþá séð á prenti:
„Hugmyndir hefur Sigurður
Einarson áreiðanlega sótt i hinn
mikla sjóö bókmennta og vis-
inda. Þetta hafa ýmsir góðir
menn gert og sumir meira að
segja með frábærum árangri
svo sem B. Brecht sem byggði
fjölmörg verk sin á eldri verk-
um og hugmyndum annarra.
Snilli slikra manna er auðvitað
fyrst og fremst fólgin i
úrvinnslu hugmundanna”.
Ef þetta getur kallast saman-
burður á vinnubrögðum Brechts
og Siguröar Einarssonar er ég
hvorki læs né skrifandi. Eins og
Arni Bergmann svo réttilega
bendir á yrði allur saman-
burður á téöum mönnum
Halldóri Laxness, B. Brecht
og Sigurðir Einarssyni alveg
út i hött, eins og reyndar
allur samanburður á fólki
yfirleitt. Þó að ség sé fylgj-
andi frjálslegri túlkun, lá við að
mér súrnaði I augum er ég las
þessa einstæðu útleggingu
gagnrýnandans á áðurnefndum
setningum. En krossfararridd-
arar sjást ekki alltaf fyrir sem
kunnugterog „tilgangurinn” er
titt látinn „helga meðalið”.
önnur atriði oftúlkunar, rang-
túlkunar eöa jafnvel misskiln-
ings i grein Arna Bergmanns
hirði ég ekki um að ræða hér. Að
visu hafa hugleiðingar undirrit-
aörar um gæfuna og gjörfuleik-
ann og heimsfrægðina hér og
þar ofl. fengið á sig annarlegt
yfirbragð i útleggingu hans, en
ég er ekki uppnæm fyrir þvi.
Enn um verðmætamatið
Ja, þaö sem maður getur gert
sig að fifli frammi fyrir alþjóð
og það meira að segja án þess
að hafa hugmynd um það, fyrr
en góðviljaður blaðamaður út-
skýrir hiö rétta samhengi hlut-
anna. Þessi þokukenndi þanka-
gangur minn leiddi mig á slikar
villigötur, að mér fannst um
hrið að ekki væri til nein algild
mælistika á verðmæti. Ég
gleymdi I augnablikinu lögum
neysluþjóöfélagsins: aö sá einn
ereinhvers virði sem framleiðir
og eitthvað skilur eftir sig. Ekki
undarlegt þó að við keppumst
við að byggja hús, planta trjám
Eitt orð enn um vanda landbúnaðar
Nú um alllangt skeið hefur
farið fram mikil umræða á fund-
um vitt og breitt um landið, svo
og i' blöðum útvarpi og s jónvarpi,
um það sem nefnt hefur verið
vandi landbúnaðarins, og er sá
vandi fólginn f þvi að allt of mikið
er framleitt af mati því landisem
sumir kalla á mörkum hins
byggilega heims. NU ætti mikil
matvælaframleiðsla ekki aö vera
tslendingum áhyggjuefni ef allt
væri með felldu, því viða um lönd
erfólk sem hefúrof lltiðað borða,
en i þeirri hringavitleysu sem
kallast verðbólga, geta
Islendingar fátt framleitt á þvi
verði að fátækar þjóöir geti
keypt, þ.e. þær þjóðir sem hafa
mesta þörf fyrir að kaupa af okk-
ur umframbirgðir af land-
búnaöarvörum, og þaö eru vist
engar likur á að það breytist i ná-
inni framtið, þvi enginn virðist
vilja missa veröbólguna, enda
hefúr margur efnast vel á henni,
og ég vil segja á miður heiðar-
legan hátt I mörgum tilfellum.
Ekki getum við selt okkar land-
bUnaðarvörur, a.m.k. ekki til
EBE-landanna eöa til Bandarikj-
anna nema gefa meðþeim, og það
vill eölilega enginn gera ótil-
neyddur, og þvi virðisteina leiðin
sú að minnka framleiösluna I bili.
Nú gæti komið það tiðarfar að
þetta breyttist allt og vandinn
gufaði upp vegna t.d. grasleysis-
árs eða-ára,eða vegna óþurrka-
sumra, og þá gæti svo farið að
bændur yrðulátnir heyra að þeir
væru ekki nógu duglegir við að
framleiða matvæli, og væru bara
skammsýnir og þar af leiðandi
dragbitar, en þó yrði liklega ekki
talað um að flytja þá til; best að
þeir vesluðust upp heima hjá sér,
þá þyrfti engar útflutningsbætur
og aílt væri i lagi.
1 öllu þvi málæði á fundum og i
blöðum og útvarpi sem fram
hefur farið um þessi mál, hefur
mér fundist aö fáir vildu gera
nokkuö raunhæft i málinu, þó þar
séu að visu til heiðarlegar undan-
tekningar. Flestir vilja stinga
höfðinu I sandinn, enda mun það
svo að þeir sem mest láta til sin
heyra eru einmitt mennirnir sem
bera höfuðábyrgðinaá þvi hvern-
ig komið er, og þar á ég við þá
bændur sem eru komnir með svo
stór bú að þau eru tvöfalt eða
þrefalt grundvallarbú, og sum
kannske enn stærri. Barátta þess-
ara bænda flestra gengur út á það
að þeir sjálfir þurfi sem minnstu
að fórna, og er það mannlegt, en
ekki stórmannlegt.
Tillögur um kjarnfóður-
skömmtun, þannig aö 1 kg. af
kjarnfóðri komi á möti 4 1. af
mjólk, ersvo riflegt að mjóíkUr-
framleiðslan þyrfti litið eða ekk-
ert að minnka við það, þvi reikna
verður með að menn eigi eðlileg-
an heyforða. Allt verður þetta þó
að miðast við meðal árferði.
Ekki er þvi að neita að ráðu-
nautar i nautgriparækt hafa ráö-
lagt okkur bændum að gefa mikiö
kjarnfóður og til munu svo tal-
hlýðnir menn að þeir hafa farið
fullkomlega að þeirra ráðum, ef
það er satt sem sagt er að dæmi
séu til um, að menn gefi allt að 10
— 12 kg. á dag af kjarnfóðri
mjólkurhæstu kúnum. Ætli ráðu-
nautarnir velji svo ekki sæðingar-
nautin hjá svona fyrirmyndar-
bændum? Ekki er það ótrúlegt.
Nú mega forustumenn okkar
ekki heyra þaö nefnt aö þeir eigi
nokkra sök á þvi hvernig komiö
er, það eru bara bændurnir sem
og jafnvel að skrifa dagblaöa-
greinar til að sýna fram á að við
séum gjaldgeng — þvi fáum er
gefið að semja „Gerplur” eða
„Sölkur Völkur”. Ég hlýt biátt
áfram að hafa veriö lasin eða
svifandi einhvers staðar uppi i
úniversinu eins og Þórbergur,
að halda þvi fram og það i fúl-
ustu alvöru að „maður augna-
bliksins” og „maður eilifðar-
innar” þ.e.a.s. sá sem hefur
reist sér minnisvaröa, gætu ver-
iö jafnir. Til að forðast allan
misskilning er þetta hvorki
hugsað sem bein samliking á
andlegu atgervi greinarhöfund-
ar og meistara Þórbergs, né
heldur er skirskotað til verö-
mætamats hins liðna skálds.
Þá dettur mér það i hug,
hvernig fer með fólk augna-
bliksins, okkur leikarana?
„Hvaö skal nú til varnar verða
vorum sóma?” Huggun harmi
gegn er vitneskjan um skjald-
sveina blekbyttunnar, blessaða
gagnrýnendurna, sem mundu
áreiðanlega koma óbrengluöu
verömætamati á þeirri stétt á
spjöld sögunnar.
Nýstöðluð bókmennta-
mælistika
Hin nýstaðlaða bókmennta-
mælistika Arna Bergmanns
finnst mér hreint og beint æðis-
gengin ef ekki byltingarkennd.
Hann bendir mjög svo réttilega
á aö : „Bókmenntir skipta máli
ef þær ná einhverjum tökum á
þjóð höfundarins”. Vel mælt og
drengilega, og sé ég ekki betur
en aö „bráðum komi betri tið
meö blóm I haga” fyrrr islensk
alþýöuskáld, þjóðinni kær, en
litt metin af þorra gagnrýn-
enda,svosemGuörúnu frá Lundi
ofl. t fljótu bragði viröist mér
samt t.d. tittnefndur Halldór
Laxness ekki meta bókmenntir
eftir þessum skala. Hann „fil-
ar” t.d. ekki Einar Ben. mann-
inn sem orti „tJtsæ”, þjóðskáld-
ið, en hefur Jóhann Jónsson upp
til skýjanna. Hér gildir hvorki
lögmál framleiðninnar né álit
þjóöarinnar. Það skyldi þó
aldrei vera tilfellið, aö Halldór
Laxness hringsólaði mer og öðr-
um með brenglað verömætamat
til samlætis, einhvers staðar
uppi i úniversinu?
Konstanz v. Bodenvatn i
þvi landi Suöurbaden
Guðlaug Hermannsdóttir
eru skammsýnir. Fyrir skömmu
var viðtal við einn ráðunautinn i
útvarpinu og þegar hann var beð-
inn um „nokkur orð að lokum”,
sagöi, hann eitthvaö á þá leiö að
hann vonaði að erfiðleikarnir sem
nú væri viöað glima væru bara él
eitt sem bráðlega myndi stytta
upp, en hinu bæri ekki að neita aö
hægt væri að villast i éljum. Já,
hafa ekki forustumenn okkar
bændanna ráfað um i myrku éli
nú umsinnog ekki haft sinnu á að
leita réttra átta i tima, áður en
þeir komust I algera ófæru?
Er ekki grundvallarbúið sá
mælikvarði sem rétt er aö miða
við þegar farið verður að ákveða
skerðingu á framleiðslunni?
Grundvallarbúið, og þaðan af
minni bú, mega ekki við tekju-
missinema þá i mjöglitlum mæli
ef ekki á að gera þau óstarfhæf.
Stóru búin verða að draga saman
i bili, enda verður þvi ekki neitað
með rökum að vandinn er þeirra
sök.
Að endingu þetta: Hvað sem
gert verður af þvi sem helst þykir
koma til greina, þá skulum við
smábændur gæta þess að hjálpa
ekki stórbændunum að koma
fram þeirri ætlan sinni að sama
skeröing i prósentvis gangi yfir
alla.
Óskar ólafsson.