Þjóðviljinn - 07.04.1979, Blaðsíða 8

8 SIDA — ÞJ6ÐVILJINN Laugardagur 7. aprll 1979.
Umsjón:
Guðrún Ögmundsdóttir
Hildur Jónsdóttir
Hjördís Hjartardóttir
Kristín Astgeirsdóttir
Sólrún Gísladóttir
NeOanjarOarsaumastofa I Bandarlkjunum. Óþolandi vinnuaOstæður, glfurlegt arOrán og óttaþrungiO
andrúmsloft gerir þær aO þrælabúOum nútimans i Bandarikjunum.
Inga Dóra Björnsdóttir:
Saumaverksmiöjur
Bandaríkjanna
Grein sú sem hér birtist, fjall-
ar um verkalýös- og kvenna-
baráttu I Bandarikjunum upp úr
siOustu aldamótum og stór-
brunann I Triangle saumaverk-
smiOjunni áriO 1911, en þar
brunnu inni 146 konur. Greinar-
höfundur, Inga Dóra Björns-
dóttir, stundar nám I þjóö-
fræöum viö New York Háskóia,
en sú deild er i húsi sem stendur
á nákvæmlega sama staö og
Triangle saumaverksmiöjan
stóö áöur.
Saumaverksmiðjur og
saumakonur
um aldamótin
Þeir atvinnurekendur i
Bandarikjunum, sem einna best
nutu ávaxtanna af ódýru vinnu-
afli svertingja og innflytjenda
um siBustu aldamót, voru eig-
endur saumaverksmiöja, en um
75% af starfsfólki þeirra voru
konur. Saumaverksmiöjur á
þessum tima voru aö jafnaöi til
húsa í þröngu óþrifalegu hús-
næöi, hreinlætisaöstaöa fyrir
starfsfólk var litil sem engin, og
eldhætta mikil. Gluggar voru
negldir aftur svo dagsbirtan
náöi vart að skina inn i gegnum
óhreinar rúöurnar, hvaö þá aö
friskt loft bærist inn. Hávaði og
skrölt frá færiböndum og
saumavélum var nægur til aö
skeröa heyrn hvers manns.
Sumar saumastofur voru
reknar þannig aö starfsstúlkur
uröu sjálfar aö útvega sauma-
vélar. Voru mörg dæmi þess aö
vélar þeirra skemmdust við
bruna eöa eitthvaö álika, og
urðu þær sjálfar að standa undir
tjóninu: þó húsnæöiö og efniö
væri tryggt, þá náöi tryggingin
ekki yfir vélar starfsstúlkn-
anna. Ekki var þetta þó eini
kostnaöurinn sem þær þurftu aö
standa straum af; þær uröu
jafnvel aö greiöa sektir fyrir aö
tala saman, hlæja eöa syngja;
eins þegar þær voru svo óheppn-
ar að smurningsolia úr vélunum
fór I fötin, saumurinn varö of
skakkur eöa sporin svo stór aö
rekja þurfti upp.
Aö jafnaöi var unniö til klukk-
an tiu á kvöldin og engin yfir-
vinnulaun voru greidd, en ein
brauösamloka veitt i kvöldmat.
Laun fyrir alla vinnu, hvort sem
hún kraföist sérþjálfunar eöa
ekki, voru sex dalir á viku, og til
aö gera konunum enn erfiöara
fyrir voru laun ekki greidd út
reglulega, heldur fóru útborg-
anir algjörlega eftir geðþótta
eigenda.
,/Uppreisn tuttugu
þúsundanna"
Upp úr aldamótunun voru
geröar nokkrar tilraunir til aö
fá ástandinu breytt, en fyrsta
aðgerðin sem eitthvaö kvaö aö,
var verkfall saumakvenna i
fatageröarverksmiöjum i New
York og Philadelphiu veturinn
1909-1910.
Upphafs- og aöalhvatamenn
verkfallsins var starfsfólk
tveggja stærstu skyrtugerðar-
fyrirtækja New York borgar,
Leiserson og Triangle Shirt-
Waist fyrirtækjanna, en þaö var
einmitt i þvi siöarnefnda, sem
146 konur brunnu inni tæpum
tveimur árum siöar.
Verkfall þetta, sem nefnt
hefur veriö „uppreisn tuttugu
þúsundanna”, var ekki aðeins
eitt af fyrstu viötæku verk-
föllunum i Bandarikjunum,
heldur eitt fyrsta verkfalliö þar
sem meirihluti þátttakenda
voru konur, og afsannaði þaö
þjóösögnina um aö konur gætu
ekki staöiö saman og barist
fyrir sinum rétti. Auk þess aö
sanna aö konur geta veriö virkt
og sterkt baráttuafl, veitti þetta
verkfall bandarisku verkafólki
dýrmæta reynslu viö aö skipu-
leggja verkföll.
1 upphafi var gert ráð fyrir að
þátttakendur yröu um þrjú
þúsund, en eins og nafniö bendir
til, þá nam fjöldi þeirra tugum
þúsunda. Daglega bættust eitt
þúsund til fimmtán hundruö
nýliöar i hópinn. Reyndi mikiö á
útsjónarsemi og stjórnunar-
hæfiieika kvennanna viö aö
skipuleggja verkfallsvaktir
fyrir allt þetta fólk, fá það til aö
mæta handtökum lögreglu meö
stillingu, afla lausnargjalds
fyrirþær sem voru handteknar,
og útvega verkfallsbætur.
Margar velefnaöar mennta-
og kvenréttindakonur studdu
baráttuna meö ráöum og dáö,
veittu rikulega af eigum sinum i
verkfallssjóöi eöa greiddu húsa-
leigu af fundarsölum, þar sem
baráttufundir voru haldnir. En
þeir sem i reynd færöu mestar
fórnir vegna verkfallsins voru
verkakonurnar sjálfar.
Verksmiöjueigendur unnu
markvisstaö þvi aö brjóta verk-
fyrr og nú
fallið á bak aftur. Leiserson
fyrirtækiö réöi til sin æföa
slagsmálamenn til aö hleypa
upp verkfallsvöktum. Triangle
fyrirtækið notfæröi sér neyö
vændiskvenna og réöi þær til aö
gera hróp aö verkfallsmönnum.
Þrátt fyrir sifelldar árásir
mættu konurnar daglega á
verkfallsvakt meö baráttu-
spjöld, sem voru áletruö slag-
oröum eins og „viö erum lika
fólk” eöa „viö berjumst fyrir
hærri launum, atvinnuöryggi,
bættri vinnuaöstööu og styttri
vinnutima”.
Eftir þrettán vikna baráttu
fóru konurnar aö þreytast og
veikjast af stööugri útivist i
vetrarkuldanum. Ennfremur
nægöu fjárframlögin ekki til aö
standa undir húsaleigukostnaöi,
fæöi, læknishjálp og öörum lifs-
nauösynjum verkfalisfólks.
Ekki bættu stöðugar ásakanir
dómstóla og blaða úr skák.
Dómarar dæmdu verkfalls-
konum stööugt i óhag og viku-
blaö nokkurt gekk svo langt aö
halda þvi fram, aö verkfalliö
bryti ekki einungis i bága viö
landslög heldur einnig lög
Drottins sjálfs, sem kvæöu á um
aö menn ættu aö afla sér brauðs
i sveita sins andlits.
Endirinn varö sá, — verk-
smiöjueigendum og guö-
hræddum mönnum til mikillar
velþóknunar, — aö konurnar
gáfust upp, aflýstu verkfallinu
opinberlega þann 15. febrúar
1910, og sáu sér ekki annað fært
en aö gera samning viö atvinnu-
rekendur og snúa aftur til vinnu
á sömu kjörum og fyrr eftir
þrettán vikna verkfall.
Bruninn i Triangle
Shirt-Waist
fyrirtækinu
Var þaö Drottinn sem var aö
fella dóm sinn rúmu ári siöar,
nánar tiltekiö laugardagsmorg-
uninn 25. mars 1911, þegar 146
starfsstúlkur Triangle Shirt -
Waist fyrirtækisins brunnu
inni? Refsiaögeröir atvinnurek-
enda réöu alla vega mikiö um
hvernig fór.
Triangie fyrirtækiö var til
húsa á þrem efstu hæöum i tiu
hæöa verksmiöjubyggingu, sem
stóö á horni Washington Place
og Green Street i Greenwich
Village á Manhattan (en á þeim
staö stendur ein af byggingum
New York háskóla i dag). Eld-
urinn braust út um kl. 10 og voru
500 manns viö vinnu þennan
morgun. Þær fáu kröfur sem þá
voru geröar til brunavarna voru
ekki uppfylltar og brunaæfingar
höföu aldrei veriö haldnar. Þar
aö auki var annar af tveimur
þröngum stigagöngum lokaöur
og allar huröir aö vinnusölum
læstar á vinnutima.
Astæöur þessa fyrirkomulags
voru margvislegar. 1 fyrsta lagi
vildu atvinnurekendur koma I
veg fyrir frekari verkföll, læstar
huröir og lokaöir stigagangar
geröi verkalýösskipuleggj-
endum ókleift aö komast inn, og
hindraöi aö konur leggöu syndi-
lega niöurvinnu. I ööru lagi ótt-
uöust atvinnurekendur fátt
meira en aö starfsmenn stælu
bita af blúndu eöa tvinnakefli.
Nú, svo töldu þeir alveg vita
vonlaust aö ráöa viö þessa
„hjörö” eins og þeir kölluöu
konurnar. Hún yröi sennilega
alltaf hangandi á klósettinu, ef
aögangur yröi gerður greiöur
þar aö.
Viö þessar aöstæður heföi
tekiö um þrjár klukkustundir aö
koma starfsfólkinu út, en
tuttugu minútum eftir aö
eldurinn braust út voru 146
konur látnar. Þeir sem uröu
vitni aö brunanum gátu aldrei
gleymt þeirri hryllingssjón sem
viö þeim blasti þegar alelda
konur, sem enga aðra björg
gátu sér veitt, köstuðu sér út um
glugga i þeirri von aö lenda i
brunanetum, lökum og teppum,
sem fjöldinn fyrir neöan hafði
breytt út. Fáar komust lifandi
af, þar sem fallþungi þeirra var
svo mikiil aö brunanetin og
lökin rifnuöu. Hinar sem fórust
fundust viö útgöngudyrnar, þar
sem þær höföu háö vonlaust
striö viö læstar dyr.
Þaö sem geröi brunann
kannski enn átakanlegri var, aö
fyrr i sama mánuöi haföi
nýstofnuö heilbrigöisnefnd
starfsmanna i saumaverk-
smiðjum, sem komið haföi veriö
á laggirnar eftir verkfalliö
tæpum tveim árum áöur, sent
inn kvörtun til borgarstjóra
New York borgar um sérstak-
lega lélegan aöbúnað og mikla
eldhættu i húsakynnum
Triangle fyrirtækisins. Ekki var
hgt aö iögsækja eigendur fyrir
lélegar brunavarnir, þar sem
engin opinber lög né ákvæöi
voru til um slikt. Þeir voru aö
visu kæröir fyrir aö hafa haft
huröir læstar og stigaganga
iokaða á vinnutima, en sú
skýring aö þeir heföu veriö aö
reyna aö draga úr stööugu
hnupli starfsfólks, var tekin góö
og gild. Oörum eigandanum var
þó gert aö greiöa tuttugu dali i
skaöabætur i styrktarsjóö
aöstandenda, en sjálfir hlutu
þeir milljónir dala i brunabætur
fyrir glötuö verkfæri og vinnu-
sali.
Bestu lýsinguna á hugarfari
atvinnurekenda i garö verka-
kvenna er ef til vill aö finna i
oröum forstjóra nokkurs, sem
lét þau orö falla þegar fariö var
fram á aö hann héldi bruna-
æfingar og efldi brunavarnir i
verksmiöju sinni eftir Triangle
eldsvoðann: „Látum þær bara
brenna inni, þaö er nóg af
þessum skepnum hvort sem
er”.
Sem betur fer, urðu viöbrögð
fjöldans ekki þau sömu og þessa
harövituga ver ksmiggueigí
anda. Góöborgarar fylltust
samúö, en verkafólk reiöi. Enp
einu sinni þurfti voöaslys til aö
'Framhald á 18. siöu.
Rauðsokkahreyfingin
Fundur sunnudaginn 8. april kl. 8.30.
Tekin ákvörðun um 1. mai.
Miðstöð.