Þjóðviljinn - 08.04.1979, Page 8

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnuöagur 8. apríl 1979.
CARL-KIUK
STRÖM
ÁTTA ÍILL
FEM
# * *
* £ ** %
'SCIIILDTS
Kari Rune Nordkvist
tV; -> -<?r
>•>-\ J L..-*<?j'"v ’■ 1
Frá átta til fimm: En þar situr
samt einhver sá sem veit
betur...
Fjandvinir hittast
I fyrrasumar fór ég i sænska
menningar-og vandamálareisu,
eina af þeim sem Svarthöfö-
arnir þreytast ekki á aö hata og
fyrirlita. ViöÞorgeir Þorgeirs-
sonuröum samferða til Biskops
Amö sem er ekki langt frá
Stokkhólmi, á eyju úti i
MSlaren. Þar er fallegt. Þarna
sátu rösklega tuttugu rit-
höfundar og gagnrýnendur i
þrjá daga. Hver gagnrýnandi
haföi framsögu um tvo texta
eftir nærstadda höfunda, en
allir áttu aö hafa lesiö allar þær
bækur eöa bókarkafla sem fram
voru lagöir. Sföan voru frjáls-
legar hringborösumræöur um
textann.
Þetta var skemmtileg lifs-
reynsla. Eftir nokkuö sjálfvirkt
tal um eölislægan fjandskap
millí höfunda og gagnrýnenda
sem og um skáldariginn fræga,
var þessi fundur i Biskops Arnö
eins og kærleiksmessa. Þaö er
kannski f ulldjúpt i árina tekiö —
en allavega varð ég ekki var
við aömennreyndu að misskilja
hver annan. Andrúmsloftiö var
fullt af velviljuöum áhuga og
forvitni.
Carl-Erik i helviti
önnur þeirra bóka sem ég
fékk til meöferðar hét Atta til
fem eftir Carl-Erik Ström.
Carl-Erik er sænskur Finni,
skrey tingamaöur i stórum
verslunarhúsum, sjálf-
menntaður, telur sig vera
öreigaskáld. Atta til fimm er
safn stuttra þátta sem byggöir
eru á ævi og starfi höfundarins
og gerist á tveim sviðum.
Annars vegar er hversdagslegt
starf, þaö er vélrænt og dautt,
kapitalisminn er skelfilegur
Móloksem sogar þig inn til sin á
færiböndum og hringstigum og
spýtir þér út úr sér, gömlum og
þreyttum. Hitt sviöiö er byggt
minningum um bernsku, afa og
ömmu, náttúru, eitthvað
upprunalegt og óspillt,
draumum um lif sem er „ööru-
Carl-Erik geröi margt vel i
þessum þáttum. En þó var sá
galli á verki hans, aö hann var
alltof bundinn almennum
formúlum vinstrimennskunnar.
Starfiö i kapitalismanum var
ekki annaö en „hvunndags-
helviti utan viö timann”.
Stundum féll Carl-Erik i slæmar
gildrur. Eins og þegar hann til
dæmis lýsir kaffihléi i' vöru-
húsinu þar sem hann starfar.
Allir tala um sjónvarp. ,,An
Rodney mundi verklýösfélagið
aö likindum taka stórmikinn
fjörkipp. Eöa aö menn tala um
Bingó eöa föt eöa sföasta
moröiö, um sumarleyfi og hús
og börn og dömurnar éta sitt
fyrsta huggunarbakkelsi.
Auövitaö sitja hér einnig einn
eða fleiri, sem eru meira
meövitaöir, en þrýstingurinn
frá umhverfinu er svo sterkur,
að helst foröast menn viðkvæm
umræöuefni.”.
Ég sagöi viö Carl-Erik: Svona
Biskops Arnö: Enginnreyndi aö misskilja náungann.
Skáldsagan,
stritið og
verkamaðurinn
tal hleypir illu blóöi i mig,
kannski vegna þess aö ég hefi
einhverntima talað svona
sjálfur. Þess vegna heföi ég lika
rétt til aö h alda þvi fram, aö þaö
væri ekki mikið varið i þann
sósialista sem situr hæst-
ánægöur Uti i horni i kaffi-
stofunni með sinn marxiska
skilning („meira meðvitaöur”)
og þakkar fyrir aö hann er ekki
eins og þetta veslings fjöl-
miðlaöa fólk sem talar um sjón-
varp og sumarfri. Hér er á
ferðinni, sagði ég, vinstrihroki,
sem freistar min til illkvittni:
um hvað heldur höfundurinn að
fóikiðsé að tala tiu eöa fjörutiu
árum eftir byltinguna?
Þetta var kannski ekki alveg
flækst landshorna I milli og
grafiö göng djUp og breiö i
jöröina fyrir virkjanir. Nú hefúr
likaminn bilaö. Georg vill ekki
viðurkenna þaö, neitar aö fara
til læknis, neitar aö skrá sig at-
vinnulausan. Hann situr i húsi
sem hann kom sér upp i basli og
skuld, meðdóttur sinni, og biöur
eftir þvi aö eitthvaö gerist. En
þaö gerist ekkert.
Það kemur á daginn aö Georg
er einn. Dóttir hans hefur um
annað aö hugsa. Vinnufélag-
arnir gera ekki vart við sig.
Georg heimsækir einn þeirra,
kommúnistann Johan, sem er
enn ver farinn en hann, bundinn
viö rúmiö, örkumla maöur, en
þeir geta ekki veriö vinir,
gamlar erjur biossa upp. Johan

"V'X.

sanngjarnt viö Carl-Erik, sem
sýndi þaö i öörum þáttum, aö
vistkunni hann aö skoöasjálfan
sig meö háösglampa í auga. En
það var eitthvaö mikilvægt sem
vantaöi i' texta hans. Eitthvaö
sem Karl Rune Nordkvist,
verkamaöur og rithöfundur
sænskur, átti nóg af.
Georg dæmdur
úr leik
Karl Rune hafði lagt fram
skáldsögu sem heitir Hösten
láng.Hún segir frá Georg Nord-
lund, tæplega sextugum verka-
manni, sem hefur verið dæmdur
úr leik. Alla ævi hefur hann
Sunnudagspistill
kallar Georg helvitis verkfalls-
brjót og höföingjasleikju, sem
hafði svikiö félaga sina einu
sinni þegar þeir ætluðu að mót-
mæla vinnuslysi. Georg er
reiður. Þetta er ósanngjarnt.
Hann hefur alltaf veriö góöur
félagi, þótt hann hafi stundum
þurft að sýna ábyrgö, og flokki
sinum, verkamannaflokkinum
stóra, hollustu. Konan er farin
frá Georg fyrir löngu, hún gat
ekki sætt sig við lif verka-
mannskonu, hún hefði lært. til
hjúkrunarkonu hefði hún ekki
orðið ólétt of snemma. Enn
hlustar dóttursonurinn á sögur
gamla mannsins —en þaö verö-
ur ekki lengi enn.
Svik
Georg finnst hann svikinn.
Verkamannaflokkurinn hans,
sósíaldemókratar, hefur tapaö
kosningum i fyrsta sinn I fjöru-
tiu ár, og hann grét þá nótt af
blygöun. En hefur ekki flokkur-
inn svikið hann? Hann fer á

LÁNG
Karl Rune: Þaö er uppörvandi
að geta losaö sig viö blekkingar.
flokksfund, þessi roskni verka-
maður, sem bar fána i kröfu-
göngum og hélt ræður i gamla
daga um alþýðuvöld. Hann
segir að ósigurinn sé þeim aö
kenna sem hafi aldrei kunn-
að aðra list en list mála-
miðlunarinnar og hafi ekki
skapaö jöfnuö, heldur
samkeppnisfélag sem ýtir til
hliðar þeim sem veröa undir.
Honum er þakkaö fyrir „gott
innlegg” og svo er þaö ekki
meir. En það eru fleiri svik á
ferli i þessari bók. Þar er póli-
tisk hegðun og einkalif mjög
samofin. Georg sjálfur hafði
fyrir tuttugu árum gert barn
umkomulausri ráöskonu norður
i landi. Hann haföi neitaö aö
viöukenna son sinn, en samt
hundskast til aö senda móöur
hans peninga. NU er hann einn
og nú viil hann leita þennan son
sinn uppi, sem hann hefur aldrei
séð. Hann fer norður með lest-
inni — en þá kemur á daginn að
sonur hans hefur látist á sext-
ánda ári. Hann var alltaf veik-
byggður, segir móðir hans.
Hann varð fyrir meira en nógu
hnjaski þegar ég gekk með
hann...
Stritið og líkaminn
Karl Rune kann einkar vei að
setja fram hið almenna á ein-
faldan og áþreifanlegan hátt
meö fáum skýrum mann-
lýsingum: verkamaðurinn og
vinnan, kratinn og komminn,
hugsjónin og vonbrigðin, hið
persónulega og hiö pólitiska.
Fyrst og siðast hrifst lesandinn
af þvi hófstilita raunsæi, sem
byggir upp þessa sögu. Karl
Rune er sjálfur verkamaður,
lengi skrifaði hann i fristundum
en hélt áfram störfum á log-
suðuverkstæði hjá járn-
brautunum. Hann þekkir sina
menn út og inn, hann er aldrei
gestur á annarlegum slóöum.
ööru fremur kann hann þó að
lýsa þvi, að likaminn er það
eína sem verkamaöurinn a,
sýna þá harmsögu sem hnign-
un likamans er. Hann veit
meira, skilur dýpri skilningi
það strit sem hjá Carl-Erik
var aðeins djöfullega fárán-
legt. Georg Nordlund tekur
út likamlegar og andlegar
þjáningar vegna þess að
hann getur ekki unnið. Sem
fyrr segir forðast hann lækna
og atvinnuleysisskrifstofur
—það siöasta sem hann geröi
væri að viðurkena aö hann
Bókarkápan: „Aörir gátu látiö
sig dreyma um fristundir og
hvfld, en i hans likama var iöju-
leysiö eitur sem fékk bitana til
aö bólgna i munni hans og
breytti svefninum i dvala sem
ekki endurnærö: hann....”
væri úr leik. Karl Rune
Nordkvist, rithöfundur og
verkamaöur, þekkir svo vel
þverstæöurnar f lifi og stöðu
verkamannsins. Vinnan hefur
verið erfiö, hún hefur slitiö
hjartaog baki, húnhefúr brutt i
sig lif Georgs — en án hennar
getur hann ekki lifað. Vinna var
þaö sem hann þurfti til að
foröast eiröarleysiö, til að þurfa
ekkiaösjá lífsviljann,kjarkinn,
læöast út eins og reyk út um
smugurnar i eldhúsinu.
Sannleikurinn
Karl Rune er maður alvöru-
gefinn og fullur meö hlýju,
'feiminn og stamar dálitið, en
fékk sérstaklega gott hljóö
þegar hann tók sjálfur til máls i
umræðunni um bók sina. Hann
talaöi um vonir og reynslu
sinnar kynslóðar, sem lét sig
dreyma um sósialisma i Svi-
þjóö. Við gerum ekki byltingu,
sagöi hann, því viö erum ekki
hugrökk þjóö. Og svo semjum
við um málamiölun. Georg
Nordlund er ein niðurstaöa
þeirrar þróunar. Meö vinnu-
félaga hans, Johan, hafði hann
lika viljað segja eitt og annaö
um kommúnismann i Sviþjóö,
um þá sem voru mjög kjaftforir
en geröu kannski ekki ýkja háar
kröfur til sjáfra sin þegar spurt
var eftir mannlegri samstööu.
Þaö máttu allir vita, aö þessi
skáldsaga, sem haföi öll hin
bestu einkenni til að kallast
sósialrealistisk, var ekki
barátturit i anda til dæmis
fjórðaáratugsins. Karl Rune var
spuröur um þetta, ekki um
uppgjafartón beinlinis, heldur
um resignationi' bókinni, en það
er orð sem ég kann ekki að
þýða.
Karl Rune Nordkvist sagöi:
Ég held þaö skipti mestu
máli.aöþaösé sattsem égsegi.
Þaðeru margir erfiöleikar á þvi
að skilgreina sannleikshugtakið
i bókmenntum. En með nei-
kvæðum aöferöum getum viö
komist aö þvi hvaö er blekking.
Það er rétt, aö heildarmyndin i
þessari sögu minni er mjög
dökk, en ég held þaö sé alltaf
hvetjandi aö ganga til verks án
þess að hressa sig á spilverki
blekkinganna...
Þegar ég lesaftur yfir Hösten
láng.sem miglangaraö kennai
senn við félagslegt og líkamlegt
raunsæi, þá kemur upp sú
spurning, hvers vegna það
sýnist svo óralangt i verka-
mannaskáldsögu hér hjá okkur
sem svipuð væri aö ágæti. Viö
eignumst endurminningar
ágætar eins og þær sem Theodór
Friöriksson skrifaöi og Tryggvi
Emilsson, en skáldsagan um
erfiðismanninn, trúveröug og
„nálæg”, er enn ekki skrifuð.
Og höfum viö þó oft talið, aöhér
heima væru færri fljót óbrúuð
milli „lærðra” höfunda og
alþýöuskálda heldur en viöa
annarsstaöar.
Arni Bergmann
Eftir Árna Bergmann