Þjóðviljinn - 05.05.1979, Qupperneq 11

Laugardagur 5. mal 1979. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 11
Rætt við Halldór Ármannsson sem lauk nýlega doktorsritgerð
Æ fleira'Tjendir nú til þess að
mannskepnan fari offari i auö-
lindir sfnar. Hvaðanæfa berast
fregnir um að ýmis hættuleg efni
hafi safnast I svo mikiu magni i
umhverfi mannsins að hætta stafi
af. Vfsindin hafa þvf einbeitt sér
að þvi að þróa tækni sem getur
mælt nákvæmlega1 hversu alvar-
legt ástandið er, til að geta brugð-
ist réttilega við vandanum. Mas.
við tsiendingar leggjum okkar
skerf af mörkum þó ástandiö við
tslands ála sé mun betra en vfðast
annars staðar. Þannig varði Hali-
dór Armannsson nýiega doktors-
ritgerð sem fjallaöi um efna-
greiningar á nokkrum snefil-
efnum, sem geta reynst okkur
skeinuhætt. Ritgerðin, sem ber
heitið ,,Analyticai Geochemical
Studies on Cadmium and Some
Other Trace Metals in Estuarine
and Coastal Environments” er
unnin við So’uthamptonháskóla.
Halldór starfar ná við jarðhita-
deild Orkustofnunar og Þjv. fékk
hann til að greina ögn frá verk-
efninu.
Itai itai byo —
kvalafullur sjúkdómur
„Margir málmar eru nauðsyn-
legir lifandi verum i örlitlum
mæli en geta valdið eitrun ef
magnið eykst verulega frá þvi.
Þetta eru snefilefnin svonefndu,
en kadmium, sem ég rannsakaði,
er einmitt eitt þeirra.
en það hafði um nokkurn tima
mengað illilega árvatn á þessum
stað. Kadmiumið settist i beinin,
þau urðu lin og gátu hreinlega
ekki borið likamann. Þessu
fylgdu miklar kvalir, enda var
veikin köllum af þarlendum „itai
itai boy”, sem var dregið af
kvalastunum hinna sjúku.
Uppúr þessu varð ljóst, aö
menn þurftu að ráða yfir góðri
mælitækni til að gera mælt
kadmium i umhverfinu og kom-
ast þannig hjá þvi að slysið frá
Japan endurtæki sig. A þeim tima
voru mismunandi aðferðir notað-
ar til að mæla magnið t.d. i fiski
og plöntum, sem menn töldu ekki
nógu gott, þvi kadmíum er yfir-
leitt i svo litlu magni að mismun-
andi aðferðir gátu leitt til örlaga-
rikrar skekkju. Það kom svo I
minn hlut að þróa staðalaðferð
sem væri hægt að beita á alla
hluta i einu vistkerfi.
Nýtist vel til
mengunarmælinga
Það reyndist raunar torveldara
en upphaflega var ætlað. Kadmi-
um er þess eðlis, að það er oft I
samböndum við önnur efni, sem
koma yfirleitt fyrir I miklu
magni. Frá þessum efnum þurfti
að skilja kadmiumið með ýmsum
hjálparefnum áður en hægt var
að mæla það með sérstökum raf-
eindabúnaði sem ég hafði til þess.
En einsog önnur snefilefni kemur
Mengun af
völdum mábna og annarra
efiia eykst stöðugt
Astæðan fyrir þvi að ég ákvað
að athuga kadmium er sú, að eitr-
un af völdum þess hafði valdið
miklum hörmungum i Japan, þar
sem fjöldi manns hafði veikst illa
og sumir dáið. Sjúkdómsins hafði
gætt nokkuö iengi en i fyrstu var
ekki vitað af hverju hann stafaöi.
Menn töldu helst að bakteriur
væru að verki en siðar uppgötv-
aöist þó að kadmium bar sökina,
kadmium viða fyrir I örlitlu
magni, og það reyndist vera i
nægilegu magni i hjálparefnun-
um til aö skekkja mælingarnar.
Stór hluti verkefnisins var því að
finna tækni til að hreinsa hjálpar-
efnin nægilega.
Þetta tókst að lokum og ég gat
svo útfært aögerðina þannig að
með litlum tilfæringum get ég
mælt auk kadmiumsins ýmsa
aðra málma, einsog sink, kopar,
— silungurinn
í Mývatni er meö lítið
af kadmium og
öörum snejtl-málmum
sem eitra út frá sér
hlaðist of mikið
upp af þeim ... ”
nikkeisilfur, kóbalt og blý úr sum-
um sýnum. Þessi aðferð mun þvi
reynast nýtileg þegar þarf að
mæia hvort þessir málmar hafa
mengað umhverfið og þá hversu
mikið.
Mývatnssilungurinn
ómengaður
Þegar mengunarslysin urðu i
Japan, bæöi af völdum kadmi-
umsins og lika kvikasilfurs einsog
fjölmiðlar greindu á sinni tið skil-
merkilega frá, spratt upp mikill
.rannsóknaráhugi meðal visinda-
manna. Kannski hefur ekki ætið
fylgt nægilega mikil forsjá með
kappinu þvi að mæliniðurstöður
skýrðu stundum frá furðulega
mikilli mengun. Það má ef til vill
segja að sumir hafi keppst við að
fá sem mesta mengun, þvi það
hafði sterkt fréttagildi. Aðrir
voru á hinn bóginn þeirrar skoð-
unar að mæliaðferðir væru ekki
nægilega vandaðar i öllum tilfell-
um. Það hafði raunar verið ætiun
okkar i háskólanum i Southamp-
ton að kanna þetta með endur-
mælingum, þegar ég haföi full-
reynt, aðferð mina.
Erfiðar aðstæður ollu þvi samt
að það tókst ekki að gera skipu-
lagðar mælingar áðuren ég hvarf
heim. Ég gerði þó nokkrar athug-
anir.og til dæmis i Bristolflóanum
„...— i löndum eins
og Japan
hafa menn hins vegar
dáið úr kadmíum
eitrun eftir
að hafa étið sjávar
afla... ”
Virkjunarguðinum blótað:
j Dettifoss hverfur
i um aldamótin
segir í skýrslu Orkustofnunar
Eyðilegging Dettifoss
með virkjun Jökulsár á
| Fjöllum er fyrirhuguð
1 kringum aldamótin, segir
Ií nýrri skýrslu frá Orku-
stofnun. Þar er ennfrem-
• ur hvatt til þess að foss-
Iinn sé Ijósmyndaður og
kvikmyndaður áður en
, honum verður fórnað á
Ialtari virkjunarguðsins!
Að því er Árni Reynisson
( framkvæmdastjóri Nátt-
J úruverndarráðs hermir
þá er ráðið alfarið and-
stætt þessum ráðagerð-
um og vill friða fossinn
og umhverfi hans.
Skýrslan er rituð af Jakobi
Björnssyni og Hauki Tómás-
syni, og þar segir að vatn muni
hverfa um leið af Dettifossi, Sel-
fossi ogHafragilsfossi þegar Jök*
ulsá á Fjöllum verði virkjuð.
Harmi náttúruverndarmanna
er þó veitt sú huggun, að Orku-
stofnun telur, að „mjög óliklegt
er aö það veröi fyrr en eftir 1990
og umtalsverðar likur á, aö það
verði ekki fyrr en eftir alda-
mót.” Helstu ráðstafanir sem
áöur þurfi að gera sé aö festa
þessi mikilúðlegu náttúrufyrir-
bæri á filmu svo eftirkomendum
okkar gefist kostur á að sjá ver-
öld sem var!
Arni Reynisson sagði, að i
samantekt sem Sigurður Þórar-
insson jaröfræðingur heföi gert
fyrir Náttúruverndarráð væri
lagt til að Dettifoss yrði friðaður
og ráðið tæki heils hugar undir
það. Hann sagði að Dettifoss og
Jökuisárgijúfur væru ein stór-
brotnustu fyrirbæri i islenskri
fengust mun lægri gildi en áður
hörðu verið tilkynnt. Það má lika
geta þess, að við mælingar sem
ég geröi á Irlandi við ána Liffey
mældist skaðlegt magn af öllum
málmunum sem aðferðin mælir.
Þar er greinilega ekki haft taum-
hald á menguninni.
Ég gerði lika mælingar á sil-
ungi úr Mývatni. Astæðan fyrir
þvi var að þar eru eldvirk svæði
og menn hafa talið að þar kunni
ýmsir málmar að streyma upp úr
jarðskorpunni og safnast fyrir i
likömum dýra, einsog Mývatns-
silungsins til aö mynda. Svo
reyndist þó ekki vera. Svipað kom
i ljós við mælingar á Islensku
hvalkjöti sem ég gerði. Og ég held
að óhætt sé að fullyrða, að upp-
söfnun málma i dýrum á tslandi
sé I mun minna mæli en hliðstæð-
um dýrum ytra.
Mangan í
Miöjarðarhafi
Hluti af verkefninu var efna-
greining á málmkúlum sem höfðu
fundist við rannsóknir á botni
Miðjarðarhafsins. Það kom i ljós,
að þessar kúlur voru af tveim teg-
undum, annars végar mjög
manganrikar en hins vegar járn-
rikar. Við gerðum miklar rann-
sóknir á þessum fyrirbærum og
tókst að sýna fram á aö þær heföu
myndast við eldgos sem hefði
orðiö tiltölulega nýlega miðað við
jarðfræðilegt timatal. Við settum
„...— menn geta
því óhikað étið yfir
sig af þeim
ágœta fiski... ”
reyndar fram kenningu um að
eldfjallið á botni Miðjarðarhafs-
ins, sem hefur spúð þessum kúl-
um úr sér, sé virkt enn i dag.
Það má segja að i dag sé mengun
af völdum málma ekki orðin
vandamál um allan heim. En viða
er mjög mikil staðbundin málma-
mengun. í Japan er mengun lang-
mest en minni i Evrópu þó ttalir
eigi við nokkur slik vandamál aö
striöa. En ljóst er þó að við verð-
um að hafa gát á gerðum okkar
og efla mengunarrannsóknir og
mengunarvarnir einsog tök eru
á.” —ÖS
---------------------------------,
náttúru, og gljúfrin yrðu ein- '
ungis svipur hjá sjón ef áin
yrði beisluð á þann hátt sem
Orkustofnun áætlar. Hann taldi
að ekki kæmi til mála að virkja 1
Jökulsá á Fjöllum „nema útúr
algerri neyð”, en Orkustofnun
álitur hins vegar að áin sé með •
hagkvæmari virkjunarkostum
og þvi beri að hafa hana fram-
arlega i röð virkjunaráætlana. I
Arni sagði að hér lysti saman '
hagsmunum þjóðarinnar I orku-
málum og sjónarmiðum þeirra, I
sem ekki vildu leggja undur is-
lenskrar náttúru á mælistiku
peninganna. Hér væri heldur
ekki um að ræða mál einungis I
þeirra sem byggju Island i dag, •
heldur einnig komandi kynslóða. I
Af skýrslunni má einnig ráða, I
aö Orkustofnun telur virkjun I
Dynjandi i Arnarfirði vænlegan 1
kost, sem verði þó „ekki á dag-
skrá næstu 10 árin”.
Stofnunin telur lika, að þar
sem Skjálfandafljót sé ekki
meöal hagkvæmustu virkjunar- I
kosta, þá muni Goðafoss ekki
hverfa fyrr en eftir aldamót....
—ös ;