Þjóðviljinn - 16.05.1979, Side 12

12 SIÐA — ÞJ6ÐVILJINN Mibvikudagur 16. mai 1979
Ræða Gils Guðmundssonar um utanríkismál á Alþingi, við umræður um skýrsluutanríkisráðherra
Emangrun eða áhrif
Sýnt að ekki er þingmeirihluti fyrir brottför hersins
Síöast liöin 4 ár, þegar skýrsla
um utanrikismál hefur veriö til
umræöu hefur þaö veriö hlut-
skipti mitt aö gagnrýna ákveöinn
veigamikinn þátt I stefnumörkun
og framkvæmd utanrfkismála.
Ég á þá aö sjálfsögöu viö afstöö-
una til erlendrar hersetu ilandinu
og aöildar tslands aö hernaöar-
bandalagi. Þessi gagnrýni var
bein og eölileg afleiöing af þeirri
alkunnu staöreynd aö flokkur
minn var algerlega andvlgur
stefnu fyrrverandi rikisstjórnar i
þessum 'mikilvægu þáttum utan-
rikismála.
Nú er sú breyting á oröin, aö
flokkur minn á um þessar mundir
aöild aö rikisstjórn og ég er
stuöningsmaöur hennar. Heföi ég
óneitanlega taliö miklu máli
skipta aö geta nú lýst þvi yfir, aö
meö tilkomu nýrrar rlkisstjórnar
sem flokkur minn tekur þátt i,
heföi oröiö umtalsverö breyting á
stefnunni, a.m.k. gagnvart dvöl
erlends herliös i landinu. Svo er
þvi miöur ekki. 1 öllum meginat-
riöum er fram haldiö óbreyttri
stefnu i þessum málum.
Viö myndun núverandi stjórnar
var þvi lýst yfir af hálfu Alþýöu-
bandalagsins, aö þaö væri jafnt
eftir sem áöur andvigt aöild ts-
lands aö Atlantshafsbandalaginu
ogdvöl herliös i landinu. Mun ég
vikja nokkru nánar aö þessu at-
riöi slbar i máli minu.
Ég vil þrátt fyrir þaö sem nú
var sagt þakka utanrlkisráöherra
fyrir skýrslu hans, sem er skipu-
lega samiö plagg. Hún er greinar-
góð um margt og nokkuö vlöa viö
komið. Þaö er aö sjálfsögöu alltaf
álitamál, hvað á aö taka fyrir I
slikri skýrslu sem þessari og hér
hafa veriö gerðar athugasemdir
aö sumu leyti réttmætar um at-
riöi, sem vel heföu mátt vera i
skýrslunni. En eins og oft vill
veröa, þá þykir mér liklegt, aö ég
komi til meö aö hafa fleiri orö um
þau atriði skýrslunnar, sem ég
hef athugasemdir viö að gera
heldur en hin, sem ég er algerlega
eða aö meginmáli sammála.
ísland og Grænland
Ég vil þó ekki láta hjá liöa aö
taka sérstaklega undir a.m.k. tvö
atriöi skýrslunnar og lýsa ein-
dregnum stuöningi minum viö
þau sjónarmiö, sem þar koma
fram. Hiö fyrra er kaflinn, sem
fjallarum Grænland. Égerutan-
rikisráöherra þakklátur fyrir
þann lofsveröa áhuga, sem hann
hefursýntá málefnum Grænlend-
inga, sem nú hafa öðlast eigið
þjóðþing og heimastjórn.
Sé þaö rétt sem sagt hefur ver-
iö, aö viö fslendingar séum ná-
lægt mörkum hins byggilega
heims, þaö hefur trúlega einhver
látiö ummælt á höröu isavori,
hvaö má þá segja um Grænlend-
inga? Vist er um þaö, aö þeirri
veiöimannaþjóö, sem þaö mikla
land byggir, er mikill vandi á
höndum aö fóta sig i nútimanum,
ef svo má aö oröi komast og
Grænlendinga bíöa vafalaust
mörg torleyst verkefni. Allt bend-
ir til aö aukin samskipti þeirra og
okkar á komandi tima geti oröiö
báöum þjóöunum til góös. Svo
veröur væntanlega um fiskvernd-
armál, um fiskveiöipólitfk og
fleira og e.t.v. og vonandi geta
Grænlendingar sitthvaö lært af
reynslu okkar á ýmsum sviöum.
Þau samskipti Alþingis og lands-
þings Grænlendinga, sem utan-
rikisráðherra segir I skýrslu
sinni, aö æskilegt sé, aö komist á
sem fyrst tel ég, aö séu þegar haf-
in meö heimboði grænlenskra
þingmanna-sendinefndar, en slfkt
heimboö sendi Alþingi Græn-
landsþingi 1. mai, en þann dag
kom þaö saman i fyrsta skipti.
Aðstoð við þröunarlönd-
in
Hitt atriöiö, sem ég vil vikja aö
fáeinum oröum sem ýmsir ræöu-
menn hafa aö visu rætt nokkuð
hér i dag og allir á eina lund, er
aðstoö fslands viö þróunarlöndin.
Sú kenning heyrist stundum, aö
þar sem öleyst verkefni biöa viös
vegar hér á landi og viö þurfum á
vaxandi fjármunum aö halda til
margvislegra verkefna, til
heilsugæslu, til tryggingamála,
til vegaframkvæmda, til hafna-
bóta og þannig mætti lengi telja,
þá séum viö litt eöa ekki aflögu-
færir til handa fátækum þjóöum
heims. Utanrikisráöherra hafnar
algerlega i skýrslu sinni og ræöu
hér i dag þessari barlómskenn-
inguogþaðgeri ég vissulega lika.
Viö höfum ráö á þvi aö taka
myndarlegan þátt i þeirri viö-
leitni vel stæöra og rikra þjóöa aö
létta undirmeðþeim.sembúa viö
skort og hörmungar. 1 þessu efni
hafa frændþjóöirokkar á Noröur-
löndum skipaö sér nú þegar i
allra fremstu röö og aö likindum
náömeiriárangri en ýmsar þjóö-
ir aörar og reynt aö tryggja þaö,
aö aðstoöin kæmi aö raunveruleg-
um notum. A þessu sviöi eins og
ýmsum öörum er litiö tíl Noröur-
landasem nokkurra fyrirmynda.
Hér höfum við íslendingar þvi
miöur oröiö algerir eftirbátar og
megum sannarlega fyrirveröa
okkur fyrir. Ég tel þarflaust og
raunar ófærtaöuna því öllu leng-
ur, aö viö séum taldir hafa litla
getu og enn minni vilja til aö
veröa hér aö liöi. Viö eigum ein-
mitt eins og utanrikisráöherra
leggur áherslu á aö geta veitt þró-
unarlöndunum hlutdeild í sér-
fræöiþekkingu okkar á sviöi fisk-
veiöa, á þvi sviöi aö nýta jaröhita
ogýmsum fleirisviöum. Auk þess
vil ég ekki gera litiö úr þvi, sem
Friöjón Þóröarson lagöi sérstaka
áherslu á, aö sumt af þeirri of-
framleiöslu, sem viö erum hér
næstum þvi að sligast undir, ætti
að komast til þeirra landa, þar
sem þörfin er. Ég get ekki séö
annaö en til aö mynda mjólkur-
duft væri mjög æskilegt i sfiku
skyni og ætti aö vera tiltölulega
auövelt aö sjá um flutning á þvi,
þótt um langan veg sé.
Ég ætla ekki aö hafa hér um
fleiri orö aö þessu sinni, en ég vil
heita utanríkisráðherra fullum
stuöningi minum viö að koma hér
fram verulegri bragarbót og þaö
þurfum viö aö gera vegna sæmd-
ar okkur og sjálfsviröingar.
Jan Mayen
Þá vil ég vikja stuttlega aö
þeim kafla skýrslunnar, sem
fjallar um hafréttarmál og þó
einungis aö þvi er tekur til
ágreinings viö Norðmenn um
hugsanlega fiskveiöilögsögu, sem
þeir ráögera að lýsa yfir viö Jan
Mayen og þau áhrif, sem slik
ákvörðun getur haft á 200 milna
fiskveiöilögsögu okkar á haf-
svæöinu milli Islands og Jan
Mayen.Égvili fyrstalagiláta þá
skoðun i ljós aö samkvæmt þeim
drögum aö hafréttarsáttmála,
sem nú liggur fyrir, geta Norö-
menn á engan hátt helgað sér 200
mílna auölindalögsögu viö Jan
Mayen og siöan I krafti þess kraf-
ist aö miöllna sé látin skipta
þarna á milli. Enn siöur geta þeir
gert slikt I krafti einhverra gild-
andi alþjóöalaga. Slík einhliöa
yfirlýsing af Norömanna hálfu
sem heföi áhrif til skerðingar á
200 milna auölindalögsögu okkar
i átt tíl Jan Mayen væri þvi jafn-
gildi þess, aö Norömenn legðu
hald á hluta af óumdeilanlegri Is-
lenskri eöa litt umdeilanlegri Is-
lenskri auölindalögsögu. Nú er
vitaö aö utanrikisráöherra rnun á
næstunni ræöa þessi mál, m.a. viö
utanrikisráöherra Noregs. Ég
(Sreg þaö ekki I efa, aö utanrikis-
ráöherra okkar mun halda þar á
rétti okkar af fullri einurö og ég
tel mig geta fullvissaö hann um,
aö I þeim efnum stendur einhuga
þjóö aö baki honum.
Alþýðubandalagið og
herstöðvamálið
Þá vil ég vikja nokkuöaö hinum
svo nefndu varnarmálum. Þeir
menn eru til, jafnt innan Alþýðu-
bandalagsins sem utan, sem
furöa sig á þvi aö gagnrýna þaö
meö ýmsum hætti, stundum
næsta kynlegum eins og viö
heyröum nú hér hjá siöasta ræöu-
manni, aö Alþýöubandalagiö
skulihafaléömálsá því aö gerast
aöili aörlkisstjórnsem ekki heföi
brottför hersins á stefiiuskrá
sinni. Slikar raddir úr rööum her-
námssinna, frýjuorö eftir
kokkabókum þeirra Morgun-
blaösmanna læt ég sem vind um
eyrun þjóta. Ég tel ekki aö þaö
taki þvi aö svara, þegar þaö kem-
ur úr þeirri áttinni. En þeim
stuöningsmönnum Alþýöubanda-
lagsins, sem gagnrýnt hafa og
gagnrýna kunna þessa ákvöröun
flokksins og öörum raunveruleg-
um andstæöingum herstööva á Is-
lendi vil ég segja þaö, aö ég skil
þaö ákaflega vel og tel þaö á eng-
an hátt óeölilegt, þó aö menn
spyrji hvaöa rök geti veriö fyrir
þvi aö flokkur eins og Alþýöu-
bandalagiö, sem bæöi fyrr og siö-
ar hefur lýstfullri andstöðusinni
viö hersetu i landinu skuli taka
þátt i rikisstjórn meö þau stefnu-
miö i þessum efnum, sem núver-
andi rikisstjórn hefur. Ég vil aö
visu bæta þvi viö og leggja á þaö
áherslu, aö þrátt fyrir aöild aö
þessari rikisstjórnhefur ekki einn
einasti Alþýöubandalagsmaður
svo aö mér sé kunnugt skipt um
skoöun gagnvart herstöövum á
Islandi eöa gagnvart aöild aö
NATO. 1 minum huga og þaö
dæmi er mér aö sjálfsögöu nær-
tækast réöiþaö úrslitum um fylgi
viö stjórnaraðild sem nú skal
greina.
Undirskriftir og orð-
heldni
Ljóst var snemma i umræðum
um stjórnarmyndun á siöast liðnu
sumri, aö enginn minnstí grund-
völlur var til aö koma saman rik-
isstjórn sem heföi það á stefnu-
skrá sinni aö láta herinn fara.
Auk þess höföum viö Alþýöu-
bandalagsmenn af þvi nokkuö
sára og jafnvel dýrkeypta reynslu
að ekki er þaö eitt nægilegt eöa
einhlitt til aö losa okkur viö her-
inn, þótt takast kunni með herkj-
um aö fá væntanlega samstarfs-
flokka I rikisstjórn til aö undirrita
hálfloönar yfirlýsingar um brott-
för hersins, ef þeir hinir sömu
flokkar eöa ráöamenn I þeim eru i
raun og veru andvigir slikri
lausn. Þá viröist vera um ýmsa
möguleika og ýmis tækifæri aö
ræöa til þess aö gripa og koma á
þann hátt i veg fyrir aö slik fyrir-
heit i stjórnarsáttmála nái fram
aö ganga. Ég spuröi þvi sjálfan
mig aö þvi nokkrum sinnum s.l.
sumar, þegar ljóst var, aö ein-
ungis tæpur fjóröungur alþingis-
manna, sem hefur á bak viö sig
tæpan fjóröung kjósenda er reiðu-
búinn til aö segja upp herstööva-
samningnum hvaöa gagn gera þá
þessir 14þingmenn Alþýöubanda-
lagsins málstað herstöövaand-
stæöinga meö þvi aö segja, þar
sem viö getum ekki knúiö fram
stefnubreytingu i herstöövamál-
inu, hvorki innan þings né innan
væntanlegrar rikisstjórnar, tök-
um við ekki þátt I frekari stjórn-
armyndunartilraunum, komum
ekki nærri þessu. Viö höldum aö
okkur höndum. Þá er ekki hætta
á, aö þær óhreinkist, viö blöum
einungis betri tima. Aö vel athug-
uöu máli komst ég aö þeirri niö-
urstööu, aö slik einangrun og fyr-
irfram útílokun frá þvi aö bera
ábyrgö og hafa áhrif þjónaöi
hvorki málstaö herstöövaand-
stæöinga né öörum þeim stefnu-
miðumflokksmins.sem ekki yröi
kleift að ná fram i samstarfi viö
aöra flokka.
! Engin stefnubreyting
j Þaö er nú aö sjálfsögöu ævin-
lega matsatriði, þegar um er að
ræöa hugsanlega aðild aö rikis-
stjórn hvort þaö sem fram kann
aö nást hverju sinni vegur nægi-
lega þungt, er nægilega þungt á
metaskálunum til þess aö rétt-
læta stjórnarþátttöku, þar sem
vitað er, aö margt sem mikilvægt
er og mikilvægt hlýtur að teljast
hverjum flokki, nær ekki fram aö
ganga i sliku stjórnarsamstarfi
tveggja eöa þriggja flokka. En
um þetta atriði ætla ég ekki aö
fjölyröa frekar aö þessu sinni. Ég
vil einungis undirstrika þetta.
Þaöer svo meö mig og alla þing-
menn Alþýöubandalagsins, aö
þrátt fyrir aöild aö þessari rikis-
stjórn, sem hefur óbreytt ástand i
herstöövamálum á stefnuskrá
sinni, þá er ekki um neina
stefnubreytingu aö raaöa af okkar
hálfu. Þingflokkur Alþýöubanda-
lagsins og Alþýöubandalagiö i
heild er eftir sem áöur andvigt
her og herstöövum hér á landi,
svo og aöild aö NATO og eins og
segir I st jórnarsamningnum
áskilur Alþýöubandalagiö sér all-
an rétt til aö túlka þessa stefnu
sina jafnt innan þings sem utan.
Alþingi er ekki rétt
mynd
Þaö er vafalaust rétt, sem oft er
haldiö fram, að afstaða meiri-
hluta Alþingis til herstööva á Is-
landi þarf ekki aö gefa og gefur
trúlega ekki rétta mynd af við-
horfi kjósenda gagnvart þessum
mikilvægu málum. Afstaða til
flokka og frambjóðenda mótast af
mörgum þáttum og herseta i
landinu er einungis einn þessara
mörgu þátta. Sumir telja hann aö
visu svo mikilvægan, aö hann
ræður miklu eöa jafnvel mestu
um þaö, hvar þeir skipa sér i fylk-
ingu. En hjá ýmsum hafa önnur
atriöi, aörir þættir úrslitaáhrif og
þaö veldur þvi, aö töluvert mis-
ræmi geturveriöogeriþessuefni
milli þings og þjóöar og þó að vel
kunni þaö að vera rétt, sem ýmsir
telja, aö verulegur hluti kjósenda
Framsóknarflokksins og umtals
veröur hluti Alþýöuflokkskjós-
enda hafi viljað og vilji enn losna
viö herinn breytir þaö I rauninni
ákaflega litlu, þar eö þessara
sjónarmiöa gætir litt eöa ekki i
stefnumótun og starfi umræddra
flokka. Og þó aö þaö sé
óskemmtilegt fyrir okkur her-
stöövaandstæðinga, þá held ég,
aö þaö sé alveg nauösynlegt, aö
við gerum okkur ljósa grein fyrir
þeim breytingum, sem oröiö hafa
innan þessara tveggja flokka i
þessuefni á undanförnum nokkr-
um árum. Sú var tiöin og hún er
ekki ýkja langt aö baki, aö mjög
öflug hernámsandstaöa var innan
Framsóknarflokksins og hennar
gætti meira eða minna i öllum
stofnunum flokksins, ef svo má aö
oröi kveöa. A hverju flokksþingi
áttu skoðanir þeirra, sem vildu
losna viö herinn ýmist sem allra
fyrst eða i áföngum, miklu meiri
hluta fylgi að fagna. Aö visu tókst
forystuliöi flokksins eöa meiri-
hluta þess gjarnan aö koma 1 veg
fyrir, að þessi vilji flokksþinga
næöi fram aö ganga. En allt um
þaö var hér um svo sterka hreyf-
inguaö ræöa meöal fylgismanna,
aö taka varö til hennar allveru-
legt tillit.
Nú er þvi miður svo komiö eöa
viröistsvo komiö, aö sú andstaöa
viö hersetu i landinu, sem enn
kann aö leynast og leynist með
mörgum framsóknarmanni, virö-
ist algerlega skipulagsiaus, for-
ystulaus, enda langt siöan framá-
maöur I þeim flokki hefur sagt
þaö Ialvörueöa meö þeim oröum,
að eftir yröi tekiö, aö hér eigi ekki
aö vera her á friöartfmum.
Innan Alþýöuflokksins var og
löngum talsveröur hópur manna,
sem lýsti sig andvigan dvöl er-
lends herliös hér. ööru hvoru
Gils Guömundsson.
virtist þessum skoöunum vaxa
heldur fylgi en hitt innan flokks-
ins og frá ungum jafnaðarmönn-
um komu oft býsna skeleggar
samþykktir i þá veru, aö herinn
ættiaðfara. En núheyrast naum-
ast slikar raddir úrþeirri átt, sist
svo aö ftokksforystan leggi viö
eyrun og fari aö hlusta, ef þær
raddir þá nokkrar heyrast.
Mikilvægustu verkefni
herstöðvaandstæðinga
Herstöövaandstæðingar hvar i
flokki sem þeir standa verða aö
minu viti aö átta sig á þessari
staðreynd, sem ég hef nú veriö aö
lýsa.Eins ogsakir standa eruþvi
miöur engar horfur á, aö hægt
verði i náinni framtiö aö knýja
fram á Alþingi og innan rikis-
stjórnar ákvaröanatöku um taf-
arlitla eöa skjóta brottför herliðs-
ins, hvaö þá heldur úrsögn úr Atl-
antshafsbandalagi. En þá vakna
aö minuviti spurningarnar, hvort
ekkertsé þá hægtaö gera, meöan
svo stendur. Og án þess aö fara
langt út I þá sálma nú svara ég
sllkum spurningum hiklaust á þá
leiö, aö þaö er eitt og annaö hægt
aö gera. Meö ýmsumótí á aö vera
kleift aö draga úr háskalegum
áhrifum hersetunnar og ég tel
nauösynlegt aö fá úr þvi skoriö,
hvortekkier meirihlutavilji hér á
Alþingi fyrir ýmsum ráðstöfun-
um, sem miöa aö þessu mark-
miöi. Églæt að þessusinni nægja
aö benda á eitt atriöi, sem ég tei
þó afar mikils vert og aldrei
nægilega undirstrikaö viö þær aö-
stæöur, sem viö búum nú. Alhiiöa
atvinnuuppbygging á Suöurnesj-
um er ein meginforsenda þess, aö
viö Islendingar getum meö sæmi-
legu mótí og án nokkurra annar-
legra sjónarmiöa metiö það,
hvort hér skuli dveljast lengur
eöa skemur þessi erlendi her,
sem hér hefur nú veriö býsna
lengi. Meöan á 3. þúsund íslend-
inga eiga atvinnu sina og fjár-
hagslega afkomu undir þvi að
herinn sé hér áfram, veröur örö-
ugt aö fá stööuna metna án hliö-
sjónar af þessari staöreynd.
Suðurnesjaáætlun
I þessu sambandi fagna ég þvi,
að atvinnumálanefnd Sameinaös
þings hefur nú alveg nýlega sent
frá sér nefndarálit um þings-
ályktunartíllögu þá, sem viö flutt-
um, ég og Geir Gunnarsson, um
Suöurnesjaáætlun, en nefndin
mælir eindregiö meö samþykkt
hennar. Uppbyggingaf slikutagi,
sem þar er um fjallað, er aö minu
viti ein aöalforsenda þess aö hægt
verði aö fá menn til aö taka af-
stööu til herstöövamálsins án til-
lits til atvinnu og fjárhagssjónar-
miða. Ég er þeirrar skoöunar, aö
eitthvert mikilvægasta og raun-
hæfasta baráttumál, sem and-
stæöingar varanlegrar hersetu
hvar i flokki sem þeir standa eiga
að geta sameinast um er aö beita
sér fyrir þvi, að stjórnvöld taki
upp þá stefnu, aö takmörkuð
veröi og loks rofin aö fullu fjár-
hagsleg og atvinnuleg tengsl ís-
lendinga og Islenskra fyrirtækja
viöherstööina. Aö þvi' veröi unniö
eftir sérstakri áætlun, aö íslend-
ingar hverfi úr öllum störfum
tengdum herliöinu jafnóöum og
þeim sem þar vinna nú hefur ver-
iö tryggö atvinna viö islenska at-
vinnuvegi. Veröi i þvi skyni gert
sérstakt átak til atvinnuuppbygg-
ingar á Suðurnesjum eins og ég
hef þegar vikið aö og tillaga okk-
ar Geirs Gunnarssonar miöar
aö.”