Þjóðviljinn - 23.05.1979, Side 9

8 SÍÐA — ÞJ6ÐVILJINN' Miövikudagur 23. mai 1979
Samtekt um héraðsrit
Héraðsritin rúma
margt: man
þjóðfræði, endurminn-
ingar, skáldskap,
vangaveltur um ýmisleg
fræði og annál almennra
tiðinda.
— En þau eru annað
mál og meira en samtin-
ingur þess sem ekki
kemst i aðrar bækur,
eins og margir munu
halda.
— Þau geyma margt
sem er sérstætt og
bregður óvæntri birtu á
viðfangsefni og lifnaðar-
háttu.
— Þau eru vitni um
þann lifandi áhuga á
næsta umhverfi sem enn
hefur ekki látið undan
stöðluðum menningar-
kröfum.
Þaö er lika fjallaö um náttúrufræöileg efni eins og i grein Björns Berg-
manns um „spruguna” f Hópinu: „Hún lfkist þó ekki venjulegum
sprungum heldur spennist isinn upp i háan hrygg eöa hrúgald...”
f sliku riti er pláss jafnt fyrir Hallgeröi langbrók og Brauögeröina
Krútt á Blönduósi.
HÚNAVAKA
19. ÁR— 1979
RITNEFND:
SÉRA PÉTUR Þ. INGJALDSSON. JÓHANN GUÐMUNDSSON,
UNNAR AGNARSSON, JÓN TORFASON,
SÉRA HJÁLMAR JÓNSSON
RITSTJÓRN ANNAST:
STEFÁN Á. JÓNSSON
FRÉTTIR ANNAST:
JÓHANN GUÐMUNDSSON OG UNNAR AGNARSSON
AUGLÝSINGAR ANNAST:
MAGNÚS ÓLAFSSON
ÚTBREIÐSLU ANNAST:
GÍSLI GRÍMSSON, BLÖNDUÓSI
ÚTGEFANDI:
UNGMENNASAMBAND AUSTUR-HÚNVETNINGA
Unaðsrún er ennþá skrád
yfir Húnaþingi...
Bók er opnuð, safnrit
með ýmsu ef ni, og sú grein
sem af tilviljun blasir við
byrjar á þessum orðum:
„Ég hefi lengi haldið því
fram að Njáll og synir
hans hafi kveikt fyrsta
neistann að Njálsbrennu ...
ég ætla að færa sterk rök
fyrir að svo hafi verið".
Þessi ágæta setning sannfærir
lesandann umsvifalaust um þaö,
aö Islensk menning sé sprell-
lifandi. Hún veröur líka til þess,
aö ritinu er betur flett. Þaö heitir
Húnavaka, nitjándi árgangur ár-
bókar meö blönduöu efni sem
Ungmennasamband Austur-Hún-
vetninga gefur út.
í raun er hér um timarit aö
ræöa, en timarit af þvi tagi sem
veröur varla til i öörum löndum.
Þarna eru viötöl viö merka menn,
yfirleitt byggö upp i formi
upprifjunar á ævisögu og liönum
þjóöháttum. Þarna eru
heföubundin ættjaröarkvæöi,
tækif ærisvisur — og svo eitt kvæöi
sem ber þvi vitni aö ljóöabylting
hefur gengiö yfir landiö. Þarna
eru feröasögur meö sögulegu
Ivafi og einnig grein um náttúru-
fræöileg efni (um sprunguna i
Hópinu). Þarna er þáttur af ein-
kennilegum manni. Þaö er rifjaö
upp sitthvaö úr ættfræöi og mann-
fræöi, minnst genginna granna.
Þaö er rif juö upp saga félagssam-
taka — Samband austur-hún-
vetnskra kvenna er fimmtugt, og
þaö er lika ljóöaö á þau samtök
meö heföbundnum hætti. Og aö
lokum er birtur annáll héraösins
meö fréttum af kosningum,veör-
áttu, iþróttalifi, framleiöslu,
safnamálum, kirkjustarfi,
bændum sem leggja inn meira en
500 dilka hver og þar fram eftir
götum.
Safnritum af þessu tagi er
venjulega ekki mikill gaumur
gefinn. Þaö er aö sumu leyti ekki
nema von — efniö er úr ýmsum
áttum og litill vegur aö fjalla um
þaö i heild I einskonar umsögn.
Rit af þessu tagi mun enginn lesa
i einum rykk nema heimamenn —
en hitt er svo annaö mál aö i þeim
leynast aö jafnaöi hlutir sem eru
bæöi skemmtilegir og fróölegir
fyrir allskonar lesendur. Og
merkileg eru þessi rit — ekki
kannski fyrir sakir þeirra heim-
Munir á heimilisiönaðarsafni.
ilda sem þar má finna og geta
oröiö notadrjúgar til ýmissa
þarfa, heldur fyrst og fremst sem
staöfesting á lifandi áhuga fólks á
sinu umhverfi, lifandi vilja til aö
margfalda þá eilifiö sem islenskir
menn vilja eignast á bók.
Hér á opnunni eru rakin nokkur
dæmi af hinum ýmsu tegundum
texta i Húnavöku — til aö tvennt
sé gert I senn: minnt á myndar-
legt framtak Húnvetninga og
gildi héraösrita yfirleitt.
—áb
Sætti nokkru ámœli
fyrir áhuga á bókum
Viötöl eru ákjósanlegt efni I riti
sem aö verulegu leyti er helgaö
þjóöháttum og mannfræöi. 1 Húna-
vöku eru fjögur viötöl — viö
gamlan pfófast, viö áhugaleik-
konu, viö bónda um fjárbúskap
fyrr á árum og viö bókasafnara.
Bókasafnarinn er Jakob B.
Bjarnason á Siöu. Hann segir
meöal annars svo frá:
„A kreppuárunum, fjóröa ára-
tugnum, fór litiö fyrir söfnun
bóka hjá mér. Lá hún næstuih
alveg niöri. Ég keypti lltiö annaö
enþaösemég var áskrifandi aö,
svo sem rit Hins islenska bók-
menntafélags Sögufélagsins,
Búnaöarritiö og þess háttar...
Þegar haröast kreppti aö á þessu
timabili, neyddist ég til aö selja
nokkuö af minum verömætustu
bókurrL, þar á meöal Klaustur-
póstinn allan , og hefi ég siöan
ekki getaö bætt mér þaö upp.
Þaö var ekki fyrr en upp úr
striöinu aö söfnun komst á rek-
spöl aftur. Aö mestu leyti fór
grennslan min eftir bókum fram
bréflega. Vanheilsa min og fötlun
bundu mig heima. En ég var I
bréfasambandi viö menn vlöa um
land og átti ágæt skipti viö
marga.
Safn mitt er nú um 600 bindi
og þá meötaldir bæklingar. 1
þessu sambandi er mér auögerö
játning, aö viljandi held ég aö
engu blaöi hafi veriö fleygt hér á
heimilinu á tiö okkar Ellnborgar,
sem kallast gat heild, hversu
smátt sem þaö var, og hvort held-
ur þaö var prentaö eöa skrifaö.
Mjöf oft var þaö erfiöleikum
bundiö aö hafa upp á og eignast
bækur, hefti og blöö, sem vantaöi
Jakob á Siöu viö bókaskáp sinn:
Þá varö ég aö selja sumt af þvi
verömætasta.
inn I heildir, sérstaklega var allt
gamalt oröiö torfengiö. En hér
sem annars staöar var Elinborg
mér styrk stoö. Þegar hún fór til
Reykjavikur var hún iöin aö leita
aö þvi sem mig vantaöi, hjá forn-
bóksölum og ávallt heffii hún upp
á einhverju til aö fylla i skarö.
Þess skal getiö hér aö fyrr á
árunum sætti ég nokkru ámæli
vegna áhuga mins á söfnun bóka.
Þótti ýmsum, sem ég gæti variö
fjármunum minum betur en til
bókakaupa, eins og kringumstæö-
urnar voru. Þetta viöhorf gat átt
rétt á sér heföi ég notaö fé af
öörum þegiö til kaupanna. En
þrátt fyrir nokkurn fjárhags-
vanda á stundum, þvi ekki haföi
ég annaö handa á milli en eigiö
aflafé, þá varö mér bónarvegur-
inn aldrei auögenginn. Og satt aö
segja þá fannst mér ég engan
þurfa aö spyrja, fyrst sá eini, sem
fyrir þessa áráttu mlna gat liöiö,
konan min, stóö viö hliö mér og
studdi mig I þessu sem ööru.”
Miövikudagur 23. mai 1979 ÞJÓÐVILJINN — StÐA 9

Nú er
Halli
gamli
hýr...
Skáldskapur i héraösritum er
liklegur til aö bera meiri svip af
fornri skáldskaparhefö en ýmsar
ljóðasyrpur aörar. t Húnavöku er
t.d. ekki nema eitt órimaö ljóö —
Björn Bergmann fjallar þar um
lind sem „sitær og bliö hjalar viö
mosa, steinvölur og strá”. Einnig
hiö órimaöa ljóö er heföbundinn
lofsöngur til átthaganna eins og
tiljdæmis Ijós Yngva Guönasonar,
Sumarnóttin bjarta:
Geng ég þar um grund og slakka
gleöi min er þúsundföld,
á lyngivöxnum lækjarbakka
leggst ég niöur seint I kvöld...
Eins og sjálfsagt er mun I sllku
safnriti ljóöaö á menn — og félög
— aö gefnu tilefni. Kristján A.
Hjartarson á t.d. kvæöi til kven-
félagsins Einingar á fimmtugsaf-
mæli þess. Þar hefur Kristján
m.a. uppi svofellda sjálfsgagn-
rýni fyrir hönd sins kyns:
Þaö hendir oft aö konur standast
strauminn
þótt stæltir karlmenn berist út i
flauminn.
Visnaþáttur veröur aö vera —
ogii honum má m.a. finna þessa
visu Hallgrims Kristjánssonar,
Kringlu, um gamalt og sinýtt
mál:
Nú er gamli Halli hýr,
hlýr og viömótsþýður.
Þó honum finnist dropinn dýr,
drekkur hann engu aö siöur.
Halldór Jónsson Leysingjastöö-
um, hann á hinsvegar heimspeki-
legan lifsuppgjörsstreng eins og
m.a. kemur fram i kvæöinu Of
seint:
*
Of seint er aö iörast, senn húmar
og heim mun ég snúa,
hajmarinn ókleifur liggur um göt-
una þvera.
Játa mig skorti manndóm biliö aö
brúa,
bil milli þesS sem var og átti aö
vera...
Emma Hansen yrkir visur sem
meö sérstæöum hætti sameina
þetta tvennt: átthagaskáldskap
og almennar vangaveltur um
mannlifiö. Yrkisefniö er sjálf
Blanda, tákn héraösins, — og um
leiö fundur Sambands norö-
lenskrakvenna á Blönduósi. Þar I
eru þessar visur:
Bianda likt og lifshlaup manns
létt viö upptök sitrar.
En sdnna i hraöans darradans,
dreggjar þeytir bitrar.
Siöast, þegar æfin öll,
ærsi og þrek er fariö,
hvila I ósi öldu(pli
eins og brunniö skariö.
La ■ hb ■ h ■ ■■ ■ ■■ ■ mt ■ ■■ ■ mm
1 annál ritsins sem kailast
„Fréttir og fróðleikur” kennir aö
vonura margra grasa. Þar er
m.a. eftirfarandi frásögn af
þeim hlutum sem fyrir skömmu
heföu leitt til þess aö til yröu nýj-
ar þjóösögur og munnmæli. Hún
er um furðuljós. Þaö er reyndar
timanna tákn, aö i ritinu er ekki
nema ein frásögn af þvi tagi sem
undir þjóösögur fellur, hún er um
hlududreng. En svo segja fróöir
menn, aö
tegundir
veröa til —
sögur af bildraugum. Hér er svo
furöuljósasagan:
Furðuljós.
Samkvæmt upplýsingum Þor-
steins Sæmundssonar stjarnfræö-
ings kom mjög stór loftsteinn inn i
gufuhvolfiö yfir suöaustanveröu
Islandi þriöjudagskvöldiö 24.
október s.l., Steinn þessi haföi
Þessi mynd úr annálunum er frá ungmennabúðum á Húnavöllum.
Merkileg
stefnu frá austsuöaustri til vest-
noröversturs, lækkaöi heldur á
lofti og sprakk yfir Breiöafiröi.
Undirritaöur var þá staddur I
noröanveröu Hrafnbjargartúni á-
samt Sigurvalda bónda á Hrafna-
björgum og sáu báöir fyrirbæriö.
Nokkuö var fariö aö skyggja og
sást þetta þvi vel. Fremst fór, aö
þvi er virtist, mjög björt kúla og
fór geysilega hratt. Austur frá
þessari kúlu lá mikill eldslóöi sem
var meö ýmsum litbrigöum en
smádofnaöi uns hann slokknaöi
langt aftan kúlunnar. Loftsteinn
þessi var nokkrar sekúndur aö
sýn
fara yfir suöurloftiö en sprakk og
slokknaöi er hann bar lágt yfir
Seljárskarö i Svinadalsfjalli. Um
fimm minútum siöar heyröist
mikil druna. Frést hefur um fleiri
er sáu loftstein þennan og þykir
fólki aö vonum merkileg sýn.
Jóh. Guöm
Hallgerður engu
verri en Guðrún
Haraldur Eyjólfsson frá Gauts-
dal fæst I Húnavöku viö merka
iöju, alþýðlegar bókmennta-
skýringar á fornsögum. A hann
tvær greinar um Njálu i safni
þessu — fjallar hin fyrri um
Njálsbrennu.sem fyrr var aö vik-
iö, og ábyrgö Njáls sjálfs og sona
hans á þeim ótiðindum.
Hin ritgeröin er um Hallgeröi
langbrók, og vili Haraldur halda
uppi málsvörn fyrir þá frægu
konu. Honum finnst þaö til dæmis
alis ekki geta staöist aö Hall-
geröur neiti Gunnari um lepp úr
hári sinu þegar honum lá mikiö
viö. Greininni um Hallgeröi lýkur
meö þessum oröum:
„Ég held aö Hallgeröur hafi
veriö kvenskörungur mikill. Hún
átti ekki upptökin aö þeirri mis-
sætt er varö á milli bæjanna
Bergþórshvols og Hliöarenda.
Þegar Gunnar kemur I fyrsta
skipti aö Bergþórshvoli meö konu
sina, kemur tengdadóttir
Bergþóru heim. Þá dettur
Bergþóru i hug aö reka Hallgeröi
úr sæti fyrir tengdadóttur sinni.
Þetta kalla ég ókurteisi á háu
stigi. Eftir þetta láta húsfreyjur
drepa þrælana hvor fyrir annarri
og varla má á milli sjá hvor er
haröari i þeim leik. Þegar bornar
eru saman þessar fornkonur Guö-
rún ósvífursdóttir og Hallgeröur,
jafnvel þó allt væri satt sem sagt
er um Hallgeröi, sem auövitaö
ekki er, þá er hún ekki aö neinu
leyti verri en Guörún. Minna má
á aö Guörún lætur drepa sinn
mesta ástmög, sem er Kjartan
Ólafsson. Hún jafnvel hælist um
af þvi, aö Hrefna gangi ekki
hlæjandi til sængur þaö kvöld.
Þrátt fyrir allt fer Laxdæla mjúk-
um höndum um Guörúnu, en
Njála höröum höndum um Hall-
geröi. Þannig er margt sinniö
sem skinniö.
Kaffi má drekka bara
um helgar á veturna
Hreppsnefndir gefi skýrslu um árangur
t héraösritunum eru m.a. birt
skjöl ágæt sem eru mjög mælsk
um aldarfar. t grein eftir Jón ts-
berg, sem heitir Heimur
versnandi fer? er um þaö rætt, aö
!nú kvarti menn óspart yfir rikis-
forsjá og afskiptum hinsopinbera
iaf einstaklingum og þvi hvernig
þeir nota fjármuni sfna.
t framhaldi af þvi er vitnaö til
þess aö sýslunefnd Húnavatns-
sýslu gerir fyrir hundrað árum
sérstaka samþykkt meö ýtarleg-
um fyrirmælum um þaö hvernig
takmarka eigi kaffiveitingar og
áfengisneyslu i sýslunni. Þessu
fylgir m.a. heimild um aö
merkisklerkur einn hafi taiiö
þessa samþykkt mikla „fyrir-
myndarákvöröun” og gengiö vel
fram I aö auglýsa hana.
Samþykkt sýslunefndar er á
þessa leiö:
„Akvöröun sýslunefndarinnar I
Húnvatnssýslu til fyrirmyndar
viövikjandi takmörkun á kaffi-
brúkun á heimilum, bæöi viö hjú
og gesti, ásamt nautn áfengra
drykkja.
1. Aö kaffiö sé ekki brúkaö oftar
en einu sinni á dag frá þvi aö úti-
verk byrja á vorum og til þess
þeim er hætt á haustum og frá
þeim tima til vors aftur aöeins á
helgum dögum. Þó skal leyft aö
brúka kaffi tvisvar dag aö sumr-
inu viö sérstök tækifæri og eins
einu sinni á virkum dögum aö
vetrinum, ef sérstök orsök er til
þess.
2. Kaffiveitingar þær, sem hafa
átt sér staö viö feraöfólk og
messufólk á helgum dögum á
sumrin, sérstaklega um sláttinn
skulu meö öllu afteknar. Þó má
þetta eiga sér undantekningar
meö þurrum mat og toddý aö
kvöldi dags.
3. Selja má gestum og langferöa-
mönnum kaffi alla daga ársins
meö sanngjörnu veröi þegar þeir
beiöast þess.
4. Ekki mega menn veita eöa
selja áfenga drykki nema viö sér-
stök tækifæri, brennivinsstaup
meö þurrum mat og toddý aö
kvöldi dags.
5. Hreppsnefnd I hverjum hreppi
skal fyrir aöalfund sýslunefndar-
innar gefa henni skýrslu um
árangur þann sem oröiö hefur af
ákvöröunum þessum I hreppi sin-
um.
Akvaröanir þessar auglýsist
sem fyrst i hverjum hreppi Húna-
vatnssýslu eöa ekki siöar en 15
júli og gildi frá þeim tima.
Þannig samþykkt á aöalfundi
sýslunefndarinnar aö Hnausum
22. þ.m.
Skrifstofu Húnavatnssýslu
27. júni 1880
Lárus Þ. Biöndal.
■
Sjúkrastöö
SÁÁ flutt
ad Silunga-
polli
Sjúkrastöö Samtaka áhugafólks um
áfengisvandamáliö er fyrir skömmu
flutt aö Silungapolli úr Reykjadal i
Mosfellssveit. Er þetta i fjóröa skipti
sem sjúkrastööin flytur, frá stofnun
sinni fyrir einu og hálfu ári, aö þvi er
fram kemur i frétt frá SAA.
Hafa þessir slfelldu flutningar veriö
SAA mjög dýrir fjárhagslega, auk
vandræöaástands sem skapast hefur
þá daga sem oröiö hefur aö loka. 1
mars hófust viöræöur viö borgaryfir-
völd i Reykjavik, sem sýndu góöan
hug, segir SAA, og varö Silungapollur
fyrir valinu eftir aö ýmsir möguleikar
höföu veriö kannaöir. Var umsamiö,
aö SAA fengi húsnæöiö til afnota þar til
siöla árs 1980.
Ljóst var I byrjun, aö allmikla fjár-
muni og fyrirhöfn mundi kosta til aö
koma húsnæöinu aö Silungapolli I not-
hæft ástand til reksturs sjúkrastöövar.
Um miöjan april hófust framkvæmdir,
en breyta þurfti verulega herbergja-
skipan, rafmagni og pipulögnum. Auk
þessa þurfti aö mála húsiö aö utan sem
innan, setja upp innréttingar, glugga-
tjöld og teppi eöa gólfdúk á öll gólf.
Einhverjum heföi brostiö hugur viö aö
framkvæma allt þetta á 3 vikum, en I
raun tók ekki nema 2 vikur aö ljúka
þessu verkefni. Var þetta mögulegt,
eingöngu vegna þess aö sjálfboöaliöar
fjölmenntu til starfa, allt aö 50-60
menn og konur I einu og oft hart barist
um verkefni og verkfæri.
Þegar upp var staöiö, og sjúkrastöö-
in aö Silungapolli tilbúin kom I ljós, aö
kostnaöur nam um 8 millj. króna, aö
mestu efniskostnaöur og húsmunir, en
þess má geta aö allflestir efnissalarnir
gáfu mjög riflegan afslátt og eöa gáfu
allt eftir. Enn einu sinni hafa þvi
áhugamannasamtök sannaö tilveru-
rétt sinn og hversu sameiginlegt átak
velviljaös fólks er megnugt, en reikn-
aö er meö aö þetta sama verkefni heföi
annars kostaö tugi miljóna og margra
mánaöa framkvæmdir.
N eytendasamtökin;
Of há
flutnings-
gjöld greidd
fyrir síma?
1 fréttatilkynningu frá Neytenda-
samtökunum segir.aöþeim hafi borist
vitneskja um, aö simnotandi, sem fékk
sima sinn fluttan þann 15. desember
sl., hafi veriö látinn greiöa hærra
flutningsgjald en gildandi gjaldskrá
heimiiaöi og hefur sfmnotandinn kraf-
iðPóstogsIma um endurgreiöslu hins
ólögmæta gjalds.
Þaö er mat Neytendasamtakanna,
aö hér sé um aö ræöa augljóst brot á
gjaldskráPóstsogsimanr. 389 , 8. nóv.
1978, sem tók gildi þann 10. nóv. 1978.
Neytendasamtökin segjast hafa
ástæöu til aö ætla, aö Póstur og simi
hafi látiö fleiri aöila en umræddan
simnotanda greiöa of hátt flutnings-
gjald. Þau hafa þvi meö bréfi, dags.
18. þ.m. fariöþessá leit viö samgöngu-
ráöherra, aö hann láti kanna, hvort
svo sé. Reynist svo vera, er þess ósk-
aö, aö Neytendasamtökin veröi upp-
lýst um þaö, hvennær hin ólögmæta
innheimta hafibyrjaö.hvemarga not-
endur sé um aö ræöa og hver sé heild-
arupphæö ólöglega innheimtra gjalda.
Ennfremur, aö hugsanlega ólöglega
innheimt gjöld veröi tafarlaust endur-
greidd notendum.
Þess er óskaö af hálfu Neytenda-
samtakanna, aö umbeöin athugun
veröi framkvæmd af starfsmanni
ráöuneytisins eöa rikisendurskoöunar
en ekki starfsmönnum Pósts og sima.