Þjóðviljinn - 20.07.1980, Side 12

12 SIÐA — ÞJÓDVILJINN HELGIN 19.—20. júli.
STJÓRNMÁL Á SUNNUDEGI
Hjörleifur Guttormsson
skrifar:
Kjaramál og reynsla síöustu ára
Um fátt hefur veriB meira rætt
siöustu mánuði en kjaramál
launafólks i landinu og hversu
hægt miöar samningum á vinnu-
markaöi. Bandalag starfsmanna
rikis og bæja hefur haft lausa
samninga i heilt ár og Alþýöu-
sambandiö frá siðasta hausti. Um
þrjú ár eru liðin frá þvi siöast
voru geröir heildarsamningar á
vinnumarkaöi og er þaö óvenju-
langur timi. Mikil átök hafa þó
orðiö um kaup og kjör á þessu
tfmabili, á vettvangi stéttar-
félaga fyrri hluta árs 1978 i and-
ófinu gegn kjaraskerðingarlögum
rikisstjórnar Geirs Hallgrims-
sonar, og þá og siöar hefur veriö
tekist á um hlutaskiptin i
þjóðfélaginu á hinum pólitíska
vettvangi m.a. i tvennum
alþingiskosningum.
Baráttan
um
hlutaskiptin
Menn greinir, aö vanda, á um
tölur i sambandi viö þróun kaup-
máttar og áhrif einstakra
aðgeröa á svo löngu timabili, og
vegna hinnar mögnuöu veröbólgu
veröur krónan enginn mælikvaröi
fyrir almenning frá mánuöi til
mánaöar. Mikiö er talaö um
kjaraskeröingu, ekki sist af tals-
mönnum stjórnarandstööu, þeim
hinum sömu og stóöu aö febrúar-
og mai-lögunum 1978, sem meö
réttu voru kölluö kaupránslög.
Hin mildari útgáfa þeirra laga
skerti einkum álag eftir- og
næturvinnu. Heföu þau ákvæöi
haldiö gildi sinu væri álag á eftir-
vinnu komiö úr 40% I -r7%, þ.e.
væri minna en ekkert, og nætur-
vinnuálag heföi lækkaö á sama
hátt úr 80% i 19%. Þessum
ákvæöum var hnekkt aö loknum
kosningum viö myndun stjórnar
Ólafs Jóhannessonar haustiö
1978. Þá fluttist andófiö gegn
kjaraskeröingu og átökin um
hlutaskipti á vinnumarkaöi inn á
vettvang rikisstjórnar og var þar
ekki sléttur sjór á siöasta ári, eins
og öllum er i fersku minni.
A árinu 1979 var sótt aö launa-
fólki í landinu undir merkjum
baráttu gegn veröbólgu af öflum
innan og utan rikisstjórnarinnar
og meö kröfum um stórfelldar
breytingar á veröbótakerfi launa
þvert á sjónarmiö verkalýös-
hreyfingarinnar. Marga agnúa
má finna á gildandi visitölukerfi,
ekki sist þann er mælir hlutfalls-
legar verðbætur á hæstu laun sem
hin lægstu og skilar þannig
margfaldri hækkun i krónum til
hálaunamanna.
í krafti þessa verðbótakerfis
hefur hins vegar veriö haldiö
nokkuö i horfinu um kaupmátt
almennra launa i landinu undan-
farin ár, þrátt fyrir hina geysi-
legu veröbólgu. Þær hófsamlegu
kröfur, sem Alþýöusamband
Islands hefur boriö fram 1
núverandi kjaradeilu varöandi
launahækkanir eru gleggri vitnis-
buröur um þetta en flókin talna-
dæmi. Hin mikla tregöa atvinnu-'
rekenda i landinu aö ganga til
samninga veldur eölilega undrun
og veröur ekki skýrö meö tlma-
bundnum rekstrarerfiöleikum
hjá atvinnufyrirtækjum.
275 þúsund
króna
mánaðarlaun
A þvi er rikur skilningur innan
verkalýðshreyfingar og meöal
almennings i landinu, aö viö gerö
kjarasamninga nú sé það hlutur
hinna lægst launuöu I þjóöfélag-
inu, sem þurfi aö vernda og bæta
og ná veröi áfanga i jöfnum lifs-
kjara. I hinum fjölmenna hópi
láglaunamanna myndar
iönverkafólk stærstu fylkinguna.
Ég hef þaö fyrir satt, aö um 70%
iðnverkavólks innan Lands-
sambands iönaöarmanna hafi
umsamin laun er svari til 1. taxta
Dagsbrúnar, á meöan aöeins 5%
þeirra er heyra til Verkamanna-
sambandi Islands hafi miömiöun
viö þann taxta og er þó ekki
ofskammtaö á þeim bæ. Eftir
hækkun veröbóta um 11.7% 1. júni
sl. eru byrjunarlaun samkvæmt
kauptöxtum Iöju 275 —290 þús. kr.
á mánuöi. Þaö eru slík laun og
hliöstæö fyrir dagvinnu sem ekki
veröur búiö viö i landinu og þeim
þarf að lyfta fyrr en seinna. Gildir
þá einu þótt sýnt veröi fram á aö
meö launahvetjandi kerfum af
ýmsu tagi séu rauntekjur talsvert
hærri. Verkafólk þarf að gæta
þess aö láta ekki færiband bónus-
greiöslna og þaö álag og streitu
sem sliku fylgir veröa ráöandi i
kaupviömiöun. Slik afkasta-
hvetjandi launakerfi geta átt
fullan rétt á sér aö vissu marki,
og hagræöing og bætt vinnuskipu-
lag eru góöra gjalda verö. En
þegar dæmi eru um aö bónus-
greiöslur skili meiru en tima-
kaupiö, er ástæöa til aö staldra
viö. Mestu máli skiptir aö starfs-
menn á hverjum vinnustaö átti
sig á hver afraksturinn sé *f eðli-
legu verklagi miöaö viö lengri
rima og álag, sem ekki lengur á
heilsu og þrek.
Fjölmargar hags
bætur sl. 2 ár
A sama tima og Alþýðubanda-
lagiö hefur haft forystu um þaö á
stjórnmálasviöinu að andæfa
skeröingu kaupmáttar hinna
almennu launa, hefur verkalýös-
hreyfingin náð fram mörgum
afar þýöingarmiklum réttinda-
bótum i krafti pólitisks áhrifa-
valds. Fjölmargar réttarbætur
sem knúnar hafa veriö fram á
siöustu áratugum kostuöu hörö
stéttaátök og fengust sumpart
eftir langvarandi verkföll.
Þannig var þaö um atvinnuleysis-
tryggingarnar á árinu 1955. A
siöustu tveimur árum hafa veriö
lögleidd mörg afar þýöingarmikil
hagsmunamál fyrir vinnandi
fólk I landinu, sumpart merkt
svonefndum félagsmálapakka frá
desember 1978. Gildi þessara
félagslegu réttindamála veröur
mönnum oft ekki ljóst fyrr en aö
nokkrum tima liönum og þegar á
reynir. Má þar minna á lög um
réttindi verkafólks til uppsagnar-
frests frá störfum, sem marga
getur varöaö á þessu sumri,
þegar frystihús og fleiri atvinnu-
fyrirtæki gripa til uppsagna
starfsmanna. Ekki skiptu minna
máli réttindabætur með lögum
um aukinn rétt til launa vegna
sjúkdóms- og slysatilfella, nætur-
vinnu aö lokinni dagvinnu á föstu-
dögum og breytingu á orlofslög-
um á siöasta ári. Meö þessu
náöust fram margháttaöar
réttindabætur, sem verkalýös-
hreyfingin haföi um langt skeiö
reynt aö knýja fram i kjarasamn-
ingum, og einkenni flestra
þessara laga eru, að þeir sem
minnst réttindi höföu fyrir fá
mesta úrbót. í sömu átt visa lögin
um forfalla- og afleysinga-
þjónustu I sveitum og margt
fleira, sem hér veröur ekki rakiö.
Að fumkvæöi núverandi rikis-
stjórnar var siöan komiö I höfn
afar mikiisveröum baráttumái-
um með lögum um aöbúnaö,
hollustuhætti og öryggi á vinnu-
stööum og hinni nýju húsnæöis-
málalöggjöf, sem gjörbreyta mun
aöstööu til félagslegra Ibúöa-
bygginga i landinu.
Fleira eru kjör
en krónur
/
Þegar litið er til þeirra mörgu
ávinninga, sem náöst hafa i
réttindamálum alþýðu á aöeins
tveggja ára tímabili og sem eru
mikilsverð spor i jafnaöarátt
varöandi lifsafkomu fólks og
öryggi, þurfa málsvarar vinnu-
stétta I landinu ekki aö vera sér-
lega óánægöir fyrir hönd
umbjóöenda sinna. Mér er til efs
aö á jafn skömmum tima, aö frá-
töldu árinu 1842, hafi tekist aö
festa í.sessi jafn vlötæk hags-
munamál fyrir fjölda manna.
Upphrópanir sundraörar stjórn-
arandstööu um stórfellda kjara-
skeröingu og svikabrigsl falla
dauö og ómerk I ljósi staöreynda.
Þaö eru fleira kjör en krónur og
hefur þeim þó fjölgaö I launaum-
slögum nærfellt I takt viö verö-
bólgu, ef frá er talin nokkur rýrn-
un vegna versnandi viöskipta-
kjara.
Skilningur launafólks á þýöingu
almennra réttarbóta endurspegl-
ast i kröfum alþýðusamtakanna
nú vegna kjarasamninga. A þetta
bæöi viö um ASI og BSRB. Rikis-
stjórnin hefur fyrir sitt leyti tekiö
vel undir ýmis atriöi er
varöa slikar hagsbætur, m.a. i
viöræðum viö BSRB, þar sem rik-
iö er beinn samningaaðili. Þegar
viö myndun rikisstjórnarinnar i
febrúar sl. var gert ráö fyrir þvi
aö greiöa fyrir kjarasamningum
meö ýmsum sllkum aögeröum,
sem geta samrýmst markmiöum
stjórnarinnar I baráttunni gegn
verðbólgu og þeirri stefnu
stjórnarinnar að jafna lifskjör og
bæta kjör hinna lakast settu i
þjóðfélaginu. Löggjöfin um
húsnæöismál og starfsumhverfi
og aöbúnaö á vinnustööum var
liöur i slíkum ráöstöfunum, svo
og hækkun tekjutryggingar aldr-
aðra og öryrkja umfram
veröbætur 1. júnl sl. Fjármagn
hefurstaöið til boöa vegna félags-
legra aögeröa, enda veröi
almennum peningalaunahækkun-
um stillt I hóf. Þess veröur að
vænta, aö atvinnurekendur gangi
I alvöru til samninga um hófsam-
legar kröfur alþýöusamtakanna
og saman dragi fyrr en seinna
milli BSRB og rikisins, þar sem
opinberir starfsmenn eiga kost á
margvlslegum réttarbótum auk
hækkunar á lægstu laun.
Atvinnureksturog
ítök starfsmanna
Svo mikilsvert sem þaö er aö
friöur haldist á vinnumarkaöi nú
sem áöur, skiptir ekki minna máli
aö treysta atvinnuöryggi I land-
inu og auka verömætasköpun, er
risi undir félagslegum úrbótum
og Iifskjörum, er standi ekki aö
baki þvi sem gerist á öörum
Noröurlöndum. 1 efnahagsmálum
okkar eru nú sem oft áöur veru-
legar blikur á lofti og þörf á
róttækum breytingum. Lækkun
veröbólgu er þar gildur liöur, en
slik aögerö kemur ein sér fyrir
lltiö og getur raunar leitt til
stöönunar og atvinnuleysis. Bætt
skipulag og aukin framleiöni i at-
vinnuvegunum og sókn inn á nú
verkefnasviö, ekki sist i iönaöi,
þarf aö fylgja þar meö. Um þau
atriöi hef ég rætt nýlega á öörum
vettvangi og veröur ekki viö þaö
bætt aö þessu sinni.
Alþýöusamtökin i landinu
hljóta I auknum mæli aö gefa
gaum aö þróun atvinnuvega og
nýtingu og meöferö auölinda okk-
ar, þvi aö þar er lykillinn aö þeirri
velferö, sem viö viljum keppa aö.
Leita þarf leiöa til aö efla ítök
starfsmanna og félagslega
ábyrgö I atvinnulifinu, I stjórnun
þess og skipulagi á hverjum
vinnustaö og I víöara samhengi. A
þvi er vaxandi nauösyn eftir þvi
sem tæknin veröur margbrotnari
og kröfur aukast um sérhæfni i
störfum. Þegar kjör eru á dag-
skrá skiptir heildin máli og
aöstæöur hvers einstaklings til
þroska. Að þvi þarf aö hyggja á
þessum mildu sumardögum.
Af reynslu siðustu ára má
marka þýöingu þess, aö launafólk
eigi öflugan bakhjarl á löggjafar-
samkomu landsins, en slikt getur
þó ekki komið i staöinn fyrir ötult
starf og samstööu i hinni faglegu
baráttu. A þeim vettvangi þarf aö
stilla betur saman en hingaö til
milli heildarsamtaka og innan
þeirra og jafnframt þyrftu sam-
tök launafólks aö hafa bolmagn til
aö færa út kviarnar, breikka
sóknarsviö sitt meö viötæka sýn
og aukin áhrif og ábyrgð á gang-
verki þjóöfélagsins aö markmiöi.
„Eftir hækkun veröbóta um 11.7% 1. júnl sl. eru byrjunarlaun samkvæmt kauptöxtum Iöju 275—290
þúsund kr. á mánuöi. Þaö eru slik laun og hliöstæö fyrir dagvinnu sem ekki veröur búiö viö I landinu og
þeim þarf aö lyfta fyrr en seinna.”