Þjóðviljinn - 25.07.1980, Blaðsíða 5

Föstudagur 25. júll 1980 ÞJÓDVILJINN — SÍÐA 5
i Valdarán í Bólivíu
Lidia Gueiler, bráOabirgfiatorseti, sem valdaræningjar hafa nú
steypt af stóli og ef til vill handtekiö.
Engum kom vist á óvart er þaO
fréttist fyrir nokkrum dögum aO
herinn I Bóliviu hefOi hrifsaO til
sin völdin meö vopnavaldi. Her-
foringjar iandsins, sem eru,eins
og vaninn er um herforingja þar I
álfu og vlOar.gallharöir eöa öfga-
fullir hægrimenn, höföu áOur meö
hótunum reynt aö fá frestaO for-
setakosningunum, sem fóru fram
29. jtinf s.l.. ÞaO tókst ekki og
frambjóöandi vinstrimanna,
Hernán Siles Suazo, hafOi sigur I
kosningunum. Eftir þaö töldu
margir Bólivlumenn og aörir,
sem sæmilega þekkja til þar I
landi, ekki nema timaspursmál
hvenær herforingjarnir færu á
stdfana.
Valdarán er út af fyrir sig ekk-
ert njítt í sögu Bóliviu, þvl aO þau
hafa veriö framin um 200 alls i 155
ára sögu rikisins, og er þaö lik-
lega heimsmet. Eins og af þessu
má marka hefur saga þessa rikis,
sem kennt er viö Simon Bolivar,
frelsishetju Suöur-Amerlku-
manna, verið mikill hrakfalla-
bálkur. Þrátt fyrir mikil náttúru-
auOæfi eru meöaltekjur á Ibúa
lægri en I nokkru Ö6ru rómansk-
amerisku rlki aö Haiti einu undan
teknu, barnadauOi er meiri en
nokkursstaöar annarsstaöar I
Suöur-Ameriku og tveir þriöju
hlutar Indiánanna, sem eru
meira en helmingurinn af tæp-
lega sex miljónum landsmanna,
kunna hvorki aö lesa né skrifa.
*
Borðalagður glæpalýður
I Rómönsku-Ameriku er þaö
relgan aö svokallaöir herir rlkj-
anna séu I raun og veru ein-
kennisbúnir og boröalagöir bófa-
flokkar, sem hafa einkarétt á
vojxiaburöi og taka I krafti þess
aö nokkru leyti og koma á fót
vopnuöum varöliöasveitum til
mótvægis viö hann. En um miöj-
an sjöunda áratuginn var enn ein
stjórnarbyltingin gerö og aö
þessu sinni undir forustu yfir-
manns flughersins. Þá náöi her-
inn sér aftur á strik. En skrekkur-
inn frá 1952 og árunum þar á eftir
er ennþá ofarlega i herforingjun-
um og óttast þeir stööugt aö um-
bótasinnaöar og róttækar rlkis-
stjórnir kunni aö fara aö dæmi
þjóöbyltingarmannna og leysa
herinn upp aö miklu leyti eöa
alveg.
Sterk verkalýðssamtök
Herforingjarnir eru I nánu
sambandiviö borgarastétt lands-
ins, sem er tiltölulega veik og
vanburöa og frá gamalli Uö mjög
háö erlendum stórfyrirtækjum.
Helsti andstæöingur þess banda-
lags er verkalýösstéttin, sem I
Bólivíu er meövituö og skipulögö
meö besta móti eftir þvl sem ger-
ist I Rómönsku-Amerlku. Þar eru
námumenn fremstir I flokki.
Indlánabændurnir, meirihluti
landsmanna, voru lengi áhrifa-
lausir meö öllu og I raun gersam-
lega réttindalausir, en siöan
bylting þjóöbyltingarmanna var
gerð 1952 hefur þeim tekist aö láta
nokkuö aö sér kveöa. Vegna rógs
valdhafa m.a. var samkomulag
þeirra og verkamanna um hrlö
ekki of gott, en upp á síökastiö
hefur samstarf aukist meö sam-
tökum verkamanna og bænda.
Valdaræningjar gugna
Atburðarás bólivlskra stjórn-
mála slðustu árin hefur I örfáum
oröum sagt veriö sem hér segir:
1971 tók Hugo Banzer, þýskætt-
vafninga endaöi þetta meö þvl aö
Guevara nokkur, forseti öldunga-
deildar þingsins, var kjörinn for-
seti, en þá stóöst herinn ekki mát-
iöog setti hann af meö valdaráni I
nóvember s.l..Þaö valdarán naut
þó ekki stuönings alls hersins og
andstaöa almennings gegn
valdaræningjunum varö svo ein-
dregin, aö þeir uröu aö gjalti og
skiluöu af sér völdunum. Forseti
til bráöabirgða, eöa þangaö til
nýjarkosningar heföu fram fariö,
var þá skipuö Lidia Gueiler Tej-
ada, frjálslynd og fremur vinstri-
sinnuö sögö og fyrrum einkarit-
ari Victors Paz Estenssoro, leiö-
toga þjóöbyltingarmanna.
Sauðdrukkinn lifvarðar-
foringi
Herforingjunum likaöi þetta
stórilla en þoröu sig lítt aö hreyfa
um hrlö, enda var óvild al-
mennings til hersins sllk aö her-
menn neituöu aö fara út á götur I
einkennisbúningi. Nokkru fyrir
kosningarnar bar þó svo til aö
ofursti aö nafni Estrada, yfirmaö-
ur lífvaröar forsetans, reyndi
sauödrukkinn aö brjótast inn I
svefnherbergi hennar, aö sögn til
þess aö knýja hana til aö afsala
sér völdum 1 hendur hersins.
Carter-stjórnin bandarlska, sem
sér aö Bandarikin hafa fengiö ó-
orö á sig fyrir stuöning viö
rómansk-ameriskar herforingja-
klikur, rey ndi nú fyrir sitt leyti aö
halda aftur af herforingjunum.
Þeir brugöust viö ævareiöir og
kröföust'þess aö bandarlski am-
bassadorinn I Bóliviu yröi kallaö-
ur heim. Svolltiö broslegt var aö
þessir hægriöfgamenn fengu viö
þaö tækifæri lánaöar setningar
búnir til aö halda lengi velli. Skot-
hríö mikil heyröist úr verka-
mannahverfum La Paz, höfuö-
borgarinnar (La Paz þýðir friö-
ur), og má ætla aö herinn hafi
drepið margt manna og handtek-
iö aöra.
Erlendis hafa valda-
ræningjarnir almennt veriö for-
dæmdir, meöal annars af Banda-
rlkjunum, sem þar aö auki hafa
stöövaö alla efnahagsaöstoö frá
sér viö Bólívlu. Veröi þvl fylgt
sæmilega eftir getur þaö oröiö
valdaræningjunum erfiöur þrösk-
uldur, þvl aö Bólivía er hörmu-
lega á vegi stödd efnahagslega og
hefur meöal annars á sér hvtlandi
mikla skuldabyröi I skammtlma-
lánum erlendis. Búast má viö aö
afstaöa Bandarikjanna, sem er
næsta óllk viöbrögöum þeirra
gagnvart hliöstæöum atburöum I
Chile fyrir nokkrum árum, hafi
átt sinn þátt I þvi aö ekki einu
sinni herforingjaklikurnar, sem
rlkjum ráöa I Argentlnu, Chile,
Paragvæ og úrúgvæ, hafa treyst
sér til aö viöurkenna stjórn
valdaræningjanna eöa segja orö
henni til stuðnings. Onnur rlki
Suöur-Amerlku hafa yfirleitt for-
dæmt valdarániö höröum oröum.
En tfminn á eftir aö leiöa I ljós,
hvort fordæmingarnar aö utan og
andspyrna almennings I Bólivlu
neyöa valdaræningjana til aö láta
I minni pokann.
-dþ.
Bólivla er állka vlölend og
Frakkland, Spánn og Protúgal
samanlögö en Ibúar tæplega sex
miljónir. Spænska er opinbert
tungumál, en stór hluti Indl-
ánanna hefur enn aö móöurmáli
quechua og aymara.
Forsprakkar valdaræningjanna, talið frá vinstri: Waldo Bernal, yfirmaöur flughersins, Luis Garcia
Meza, æösti maður landhersins og oddvitikllkunnar.og Ramiro Terrazas. i yfirlýsingu frá þeim segir aO
nú sé búiö meö „kommúnisma, Castroisma, stjórnleysi, demókratisma og kosningaævintýri” I Bólivlu.
völdin I samráöi viö aöra forrétt-
indahópa. Bólivlski herinn er
enginn undantekning frá þessari
reglu.
1952 tók svokölluö hreyfing
þjóöbyltingarmanna (þekkt,
iindir skammstöfuninni MNR)
völdin meö stjórnarbyltingu.
Hreyfing þessi eöa flokkur beitti
sér fyrir talsverðum umbótum og
reyndi meira aö seja aö skera
fyrir rætur þess meins, sem her-
inn er, meö því aö leysa hann upp
Fréttaskýring
aöur ofursti og hægriöfgamaöur,
völdin meö stjórnarbyltingu og
geröi sig aö forseta. Hann ofsótti
andstæöinga sina af grimmd,
drap þá og setti I fangabúöir. 1978
sá hann sitt óvænna, bæöi vegna
vaxandi andstööu innanlands og
þrýstings frá Carter-stjórninni
bandarisku, og lét fara fram
kosningar, þar sem hann lét beita
svo grófum og augljósum föls-
unum, aö endurtaka varö
kosningarnar. Eftir talsveröa
frá þeim, sem þeir hata allra •
mest, róttækum vinstrimönnum, *
og sökuöu Bandarlkin meöal ann- I
ars um „heimsvaldastefnu”. I
gagnvart Bólivlu.
Bandaríkin stöðva efna- I
hagsaðstoð
Samkvæmt fregnum veita *
námuverkamenn hernum ennþá I
vopnaö viönám, en spurning er I
hvort þeir eru nógu vel vopnum •
Atyinnuleysi ungmenna —
þjódfélagsleg tímasprengja
t slöustu skýrslu sinni um
ástand og horfur efnahagsmála i
heiminum varar Efnahagssam-
vinnu- og framfarastofnunin
(OECD) hin iönvæddu Vesturlönd
(og Japan) viö „hugsanlegri fé-
lagslegri og pólitlskri tima-
sprengju” þar sem sé sivaxandi
atvinnuleysi ungs fólks. Þar aö
auki kemur atvinnuleysið, sem
hrjáir OECD-rikin á þessum
samdráttarárum, miklu haröar
niöur á unga fólkinu en ööru fólki
á starfsaldri.
OCED spáir þvl, aö næsta ár
muni atvinnuleysi ungs fólks I aö-
ildarrikjunum komast upp I 13 af
hundraöi, og sé þá fólk I skóla-
leyfum ekki taliö meö. 1 Banda-
rikjunum verður talan fyrir ofan
meöallagiö, eöa um 16%, og þar
kemur þetta ungmennaatvinnu-
leysi aukheldur langharöast niður
á blökkumönnum og fólki ættuöu
frá spænskumælandi löndum,
einkum Mexlkó og Portórikó. 1
Frakklandi er gert ráö fyrir aö
ástandiö I þessum efnum veröi
svipaö ef ekki verra, og minnast
menn I þvl sambandi æskuupp-
reisnarinnar þar I landi 1968, sem
aö margra áliti haföi nærri þvi
komiö af staö nýrri franskri bylt-
ingu.
Stúlkurnar verða verst úti
Spárnar hjá OECD og fleirum
ganga nú út á þaö aö horfurnar
fyrir Bretland séu meö versta
móti miöaö viö Vesturlönd I heild.
Þar er búist viö aö ungmennaat-
vinnuleysiö aukist hraöar en i
nokkru OECD-landi ööru. Þaö var
8% s.l. ár, en þetta áriö tæplega
11% og veröur aö llkindum 14%
næsta ár. Mikill efnahagslegur
samdráttur og fjölmennir ár-
gangar frá fyrri hluta áratugsins
valda miklu um þetta.
Samkvæmt OECD-skýrslunni
fara stúlkur miklu verr út úr
kreppu þessari en piltar. Stofnun-
in hefur meira ab segja komist aö
þeirri niöurstööu, byggöri á út-
reikningum, aö um 40% allra
táningsstúlkna I Frakklandi og á
Itallu séu atvinnulausar.
Hætt er við að atvinnuleysi ung-
menna hafi I för meö sér breikkað
kynslóöabil meö ófyrirsjáanleg-
um afleiöingum, ekki sist þar sem
atvinnuleysi ungmenna virðist
stööugt aukast hlutfallslega
meira en atvinnuleysi fullorö-
inna, sem er þó æriö I mörgum
Framhald á bls. 13
Kim II Súng
— gefur eftir
Norður-Kórea er reiðbú-
in að samþykkja ættingja-
heimsóknir yfir landamæri
kóreönsku rikjanna
tveggja og póstsamgöngur
á milli þeirra, án þess að
Súður-Kórea afnemi fyrst
lagasetningar sinar gegn
kommúnisma. Til þessa
hefur norðurkóreanska
stjórnin krafist afnáms
þessara lagasetninga sem
skilyrðis fyrir því að um-
rædd samskipti milli ríkj-
anna geti hafist.
Bandarlskur þingmaður aö
nafn Stephen Sollarz hefur þetta
eftir Kim II Súng, forseta Noröur-
Kóreu, og Kim Jong Nam utan-
rlkisráöherra. Landamærin milli
kóreömsku ríkjanna eru enn lok-
uö, en um allangt skeiö hefur þó
gætt vissrar viöleitni, mjög hik-
andi aö visu, af hálfu beggja rlkj-
anna til aö draga úr fjandskapn-
um á milli þeirra.
Blaðamenn myrtir
Tíu blaðamenn hafa ver-
ið myrtir i Gúatemala það
sem af er árinu og 45 aðrir
hafa flúið land, að sögn
blaðsins La Nacion í
Kostaríku. Hinir myrtu
voru allir pyndaðir og síð-
an skornir á háls, segir
blaðið sem hefur þetta
eftir tveimur landflótta
blaðamönnum frá
Gúatemala, OSCAR
Granados og Adelfo
Suarez.
Þessir tveir saka stjórn lands-
ins um aö bera ábyrgð á ofsókn-
unum gegn blaðamönnum, og sé
tilgangurinn meö þeim sá aö
hræða blaðamenn til þagnar um
ástandiö I landinu.
Mannskæð
hitabylgja
Hitabylgja sem undanfariö hef-
ur gengiö yfir suðurhluta Banda-
rikjanna hefur valdiö dauba 1002
manna, samkvæmt nýjustu
athugun á afleiöingum bylgjunn-
ar.