Þjóðviljinn - 26.08.1980, Side 7

Imðjudagur 26. ágúst 1980 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 7
Alþjóðabankinn lánaði Landsvirkjun 18 miljónir Bandarikjadollara vegna
byggingar Búrfellsvirkjunar með þvi skilyrði að Alusuisse yrði veitt hér
aðstaða til að reka álverksmiðju. Myndin sýnir stöðvarhúsið við Búrfell.
HESTURINN
kosningar til borgarstjórnar
breyttist meirihlutinn i borgar-
stjórn. Nýimeirihlutinn ákvaB aö
breyta stjórnunarskipan i raf-
veitunni. Gamla stjórn rafveit-
unnar — undir forustu gamla
borgarstjórans, sem hafði Al-
þjóðabankann að bakhjarli —
ákvað að hunsa ákvörðun nýja
meirihlutans og hélt áfram aö
stjórna orkufyrirtækjum staöar-
ins. Nú starfa hlið við hlið tvær
stjórnir yfir rafveitu Medellin:
Réttkjörin stjórn og umboðs-
stjórn Alþjóðabankans!
A Iþjóöabankinn
gegn lýðræðinu
I lánasamningi sem gerður var
1973 milli Landsvirkjunar og Al-
þjóðabankans vegna Sigöldu-
virkjunar erákvæði sem heimilar
Bankanum að gjaldfalla allar eft-
irstöðvar lána með stuttum fyrir-
vara,ef vissatvikkomaupp. Eitt
þessara atvika er það, að breyt-
ingar á lögum um Landsvirkjun
verði samþykktar af Alþingi eða
breytingar gerðar á reglugerð um
Landsvirkjun, sem á einhvern
hátt myndu skeröa möguleika
Landsvirkjunar til að standa viö
skuldbindingar slnar við Bank-
ann (ekki einungis fjárhagsskuld-
bindingar). Það mun vera Bank-
inn sem metur — á grundvelli eig-
in forsenda — að hve miklu leyti
breytingar þessar skaða hags-
muniBankans. Geta skal þess, að
þetta ákvæði er ekki sett I samn-
inginn til að tryggja timanlegar
greiöslur á afborgunum og vöxt-
um, enda hefur Bankinn tryggt
sig kyrfilega i þeim efnum, með
þvi að krefjast rikisábyrgðar á
láninu. Ofangreint ákvæði er
fyrst og fremst sett til að tryggja
„einkarekstur” Landsvirkjunar
og sem minnst eftirlit af hálfu
eigenda.
Hvers vegna er Alþjóöabank-
anum I mun aö tryggja þetta fyr-
irkomulag meö sérstökum refsi-
ákvæðum I samningi? Gæti það
verið, að það sé Aljóöabankinn
sem hefur verið tilnefndur af
sjálfum sér til að leika hlutverk
„þriöja aöila” I Landsvirkjun og
muni með skilyrðum sinum
tryggja sinn eigin yfirráðarétt
yfir fyrirtækinu?
Landsvirkjun háð
Alþjóðabankanum
i einu og öllu
Þótt Landsvirkjun sé að formi
til eign Islendinga eru flestir
þættir semmóta stefnu, stjórnun-
arhætti, rekstur og skipulag fyr-
irtækisins, háðir samþykki Al-
þjóðabankans. Yfirráð Bankans
yfir Landsvirkjun eru tryggð I áð-
urnefndum samningi. Þó má
bæta þvi við, að Bankinn er vanur
aðsetja frekari skorður á lántak-
endur með leynilegum samning-
um, til viðbótar þeim kvöðum,
sem birtast i opinberum samn-
ingum hans. Þessir leynisamn-
ingar eru yfirleitt i bréfaformi og
eru nefndir „hliðarbréf” eða
„viðaukabréf”.
Litum nú áðurnefndan lána-
samning frá 1973. Þar eru talin
а. m.k. 10 atriði, sem varpa ljósi á
yfirráð Alþjóðabankans yfir
Landsvirkjun:
1. Val verktaka skal háð sam-
þykki Bankans (gr. 3.03)
2. Val ráöunauta skal háð sam-
þykki Bankans (gr. 3.02)
3. Val endurskoðenda skal háð
samþykki Bankans (gr. 5.02)
4. Landsvirkjun er skylt að
hækka raforkutaxta (til al-
mennings) þannig að sú arö-
gjöf, sem Bankinn fyrirskipar,
náist á hverju ári (gr. 5.06)
5. Landsvirkjun er skylt að meta
og afskrifa eignir sinar I sam-
ræmi viö þær bókhaldsreglur
sem Bankinn hefur fyrirskipað
(gr. 5.04)
б. Landsvirkjun er skylt að vekja
athygli Bankans án tafar á að-
steðjandi vandamálum og um
áform, sem kynnu að breyta
stöðu Landsvirkjunar, aðstöðu
hennar eða rekstrarskilyrðum
(þ.m.t. áform stjórnvalda um
breytingar á skipan fyrirtækis-
ins eöa ágreiningsmál, sem
kom a u pp milli Landsv irkjunar
og formlegra eignaraðila) (gr.
6.02)
7. Landsvirkjun er óheimilt að
veösetja eignir sinar án sam-
þykkis Bankans (gr. 5.03)
8. Landsvirkjun er óheimilt aö
selja, leigja út eða ráðstafa
eignum sinum án samþykkis
Bankans (gr. 4.01)
9. Bankinn hefur rétt til að krefj-
ast sundurliðaðra upplýsinga
frá Landsvirkjun um alla starf-
semina (gr. 5.02)
10. Bankinnhefurrétt til að skoða
allar eignir, öll mannvirki og
öll gögn Landsvirkjunar (gr.
6.03)
. Þar sem ofangreind skilyrði og
kvaðir afnema gersamlega sjálf-
stæði Landsvirkjunar gagnvart
Alþjóðabankanum, er það ráð-
gáta, hvernig Landsvirkjun hefur
tekist að halda þessu ástandi
leyndu fyrir eigendum slnum al-
veg frá þvf lánasamningur við Al-
þjóðabankann var gerður.
Alþjóðabankinn
er ekki hlutlaus
stofnun
1 hugum sumra er Alþjóða-
bankinn sú stofnun, sem hún vill
vera láta: Hluti af stofnanakerfi
Sameinuðu Þjóðanna, lýðræöis-
leg, opin, hlutlaus og sanngjörn.
Þetta er hinn mestí misskilning-
ur.
Alþjóðabankinn er ekki hluti af
stofnanakerfi Sameinuðu Þjóð-
anna nema aö nafni til. I Alþjóða-
bankanum rlkir ekki heldur sú
lýðræðisregla, sem einkennir
flestar stofnanir S.Þ., þ.e. að
þjóðir heimsins séu jafnréttháar
hvaö atkvæðamagni viðkemur.
Valdahlutföll I Bankanum ráðast
af núverandi skiptingu auðæfa i
heiminum: I bankanum ráða rlku
þjóöirnar en fátæku þjóðirnar
hlýða eða malda i móinn. 1 lok
ársins 1976 réðu auðugustu riki
hins vestræna heims (Bandarik-
in, Japan og Efnahagsbandalag-
ið) yfirum 55% af atkvæöamagni
i Bankanum en hin rikin, yfir 100
að tölu skiptu meö sér afgangin-
um. Auk þess hafa Bandarikin,
ein sér, neitunarvald I Bankanum
I krafti hlutafjáreignar. Það er
þvi útilokaö aö gera grundvallar-
breytingar á skipan eða stefnu
Bankans, sem skerða kynnu
hagsmuni Bandarikjanna (og
bandariskra auðhringa).
Áhrif Bandarikjanna i Alþjóða-
bankanum eru þó miklu meiri en
hlutafjáreign segir tíl um. Land-
fræðileg lega höfuöstöðva Bank-
ans — þ.e. Washington — auð-
veldar forystumönnum Bankans
samskiptin við kollega sina I
stjórnsýslu Bandarikjanna og við
yíirmenn bandariskra banka og
auðhringa. Ýmsir háttsettír em-
bættismenn Bankans eru einmitt
fyrrverandi starfsmenn banda-
riskra ráðuneyta, banka og stór-
fyrirtækja.
1 stórum dráttum má skoða Al-
þjóðabankann, sem eina höfuð-
stofnun f heimsvaldakerfi hins al-
þjóölega fjármálaheims („Inter-
natíonal finance capital”), með
þeim bandariska i sterkustu að-
stöðu. Sama gildir reyndar um
Alþjóða gjaldeyrissjóöinn — syst-
urstofnun Alþjóöabankans.
Markmið Alþjóðabankans er að
láta einkafjármagn svonefnt
ávaxta sig með þvi að lána til
stórframkvæmda i þátttökurikj-
um hans. Bankinn tekur lán á
frjálsum markaði og endurlánar
opinberum fyrirtækjum aðallega
i þróunarlöndum, meö hóflegum
kjörum. Kjör Alþjóðabankans eru
fjárhagslega hagkvæm, vegna
þess að fjárframlög (kvótar)
þátttökurikja liggja i Bankanum
vaxtalaus. Þessi fjárframlög má
skoða sem niBurgreiðslur á lána-
starfsemi Bankans og sem aðstoð
við þá aöila, sem kaupa skulda-
bréf Alþjóðabankans.
Með ströngum skilyrðum, sem
hann setur i samningum sinum,
tryggir Bankinn m.a. endur-
greiðslu til handhafa skuldabréfa
sinna. Þessi tilhögun er skiljanleg
og varla frásagnarverð, nema
hvað þessi vitneskja stangast á
við áróður Bankans um að vera
allt að þvi góðgeröarstofnun, sem
reynir eftir megni aö aðstoða þró-
unarriki til þess að standa á eigin
fótum efnahagslega. I raun jókst
verulega skuidabyrði þróunar-
rikja á s.l. áratug og bilið milli fá-
tækra og rikra þjóða hefur aukist
enn. Krókódilstár forstjóra Al-
þ j ó ð a b a n k a n s , Robert
McNamara, á aðalfundum Al-
þjóðabankans, yfir neyð fátækra
þjóða, breytir á engan hátt höfuð-
tilgangi Bankans, sem er aö
tryggja auðsöfnun aðstandenda
sinna i rlku löndunum.
Hvers vegna
rekur bankinn
orkufyrirtæki ?
En Alþjóöabankinn er ekki ein-
tóm fjármagnsmiðlun. Markmið
Bankans eru viötækari en að
veita lán og tryggja endur-
greiðslu. Bankinn hvetur óspart
til frjálslegra alþjóölegra við-
skipta og fjárfestinga. Hann er
þvi hlynntur skipan og starfsemi
fjölþjóða fyrirtækja. Þessi al-
mennu markmiö koma fram bæði
i stofnsáttmála Bankans og i dag-
legri framkvæmd hans.
Alþjóðabankinn hefur þess
vegna lagt áherslu á atvinnuþró-
unarmynstur, sem gerir atvinnu-
vegi lántökurikja sinna sem háð-
asta inn- og útflutningi og sifelld-
um lántökum. Ekki fer milli mála
hver hagnast á sliku atvinnuþró-
unarmynstri. Meginhluti af lán-
um Bankans hefur á undanföm-
um tveim áratugum farið til
framkvæmda, sem eru fjár-
magnsfrekar og skapa gjald-
eyrisútgjöld að verulegum hluta.
Samkvæmt áðurnefndri skýrslu
Alþjóðabankans hefur hann þvi
lagt mikið kapp á aö lána til
virkjanaframkvæmda og stuðla
að stöðugri útþenslu á sviði orku-
mála hjá lántakendum sinum.
Gjaldeyrishlutí i virkjanafram-
kvæmdum er að sögn Bankans
mjög hár, eða um 50% af heildar-
kostnaði við framkvæmdirnar. A
Islandi er hinn erlendi kostnaðar-
þáttur enn meiri, eða milli 60-
65%.
Fjölþjóðabankar og fyrirtæki
hagnast margvislega af virkjana-
framkvæmdum. Þar má nefna
vaxtagreiðslur af lánum, sala á
dýrum vinnuvélum og rafmagns-
vélum, o.fl.
A Islandi bætist aö sögn Bank-
ans við eitt markmiö til viðbótar
þeim almennu markmiðum, sem
Bankinn setur sér á sviði orku-
mála. Hér hefur Bankinn sett
verndarvængi sina yfir starfsemi
fjölþjóðafyrirtækisins ALUSUIS-
SE.
Umhyggja Bankans fyrir vel-
ferð ALUSUISSE hefur birst með
tvennum hætti:
— Annars vegar bannar
Sigöldusamningur Bankans viö
Landsvirkjun, að hróflað verði
viö raforkuverði sem krafist er af
álfyrirtækinu (gr. 8.01-e)
—- Hins vegar hefur
ALUSUISSE sett það sem skilyröi
fyrir samningum sinum við is-
lenska rikið að Island veröi aðili
að Alþjóðadómstólnum til lausn-
ar fjárfestingardeilum (ICSID)
og aö ágreiningsmálum milli
rikisins og ALUSUISSE skuli vis-
að þangað. Svo vill til, aö ICSID
er deild i Alþjóðabankanum.
Nútima arðrán
með milligöngu
fyrirtækis
Eitt af markmiðum Alþjóða-
bankans i rekstri orkufyrirtækja
„sinna” er að ýta þeim stöðugt til
að fjárfesta i nýjum og nýjum
virkjunum, svo að unnt sé að
veita þeim ný lán er skila sér siö-
armeirmargfalt til upphafslanda
fjármagnsins.
Til þess að ná þessu markmiði,
hafa sérfræðingar Alþjóðabank-
ans hannað sérstakt bókhalds-
kerfi, sem iántakendum er skylt
að beita. Þetta sjálfvirka kerfi
vinnur á eftirfarandi hátt:
1 samningum Alþjóðabankans
hefur verið sett fram krafa um
það, að lántakandi verði að ná
fram lágmarksarðgjöf af rekstri
sinum. Hjá Landsvirkjuner talan
um 7%, reiknuð af nettó eigna-
verðmætum fyrirtækisins. Til
þess að geta uppfylit þessa kröfu,
á Landsvirkjun aðeins um eitt að
velja: Aö hækka taxta sina til inn-
lendra rafveitna (þ.e. til almenn-
ings), enda er verðlagning til
ÍSAL vernduð, eins og ég gat um
áðan. Náist umrædd arögjöf,
skapast verulegur tekjuafgangur
sem kallar jafnframt á ávöxtun
þess fjár. 1 höndum Landsvirkj-
unar og i samræmi við hlutverk
fyrirtækisins virkar umframfjár-
magn i sjóönum sem beinn hvati
til aukinna virkjanafram-
kvæmda.
Nái Landsvirkjun að þrýsta I
gegn loforöi um nýjar fram-
kvæmdir — sem kalla á nýjar lán-
tökur frá erlendum bönkum —
skapast um leið skilyrði til að
halda Landsvirkjun áfram i klóm
hinna erlendu lánardrottna. En
með framkvæmdunum aukast
einnig nettó eignaverðmæti fyr-
irtækisins. Með auknum eigna-
verðmætum fyrirtækisins hækkar
arðgjafarkrafan sbr. lánasamn-
inginn, og þar með nauösyn á
hækkuöum raforkutöxtum. Þetta
kerfi auðsöfnunar hefur fært á
liönum árum talsvert fjármagn
frá almenningi i landinu til
Landsvirkjunar og þaðan til ým-
issa einkabanka og fyrirtadcja i
Bandarikjunum, Evrópu og
Japán, sem lita með réttu á Al-
þjóöabanka sem umboðsaðila
sinn.
Þetta kerfi endurspeglast vel i
umsókn Landsvirkjunar til yfir-
valda um að mega hækka raf-
magnsverð til almennings I land-
inu. Nái Landsvirkjun að hækka
rafmagnsveröið innanlands,
veröur fyrirtækið betur i stakk
búið til að undirbúa þann tækni-
lega og áróðurslega grundvöll,
sem þarf til aö ráðast I nýja virkj-
un og nýtt stóriðjuver. Það er
ekki tilviljun ein, að sami maður
sem hefurfyrir nokkru hafið bar-
áttufyrir útvikkun áliðnaðar á Is-
landi, Seðlabankastjórinn, er
sami maður og situr i forsæti
stjórnar Landsvirkjunar þ.e. dr.
Jóhannes Nordal.
Akefð Landsvirkjunar I virkj-
anaframkvæmdir speglast nokk-
uð kynlega i þeim yfirdrifnu
orkuspám, sem gerðar hafa verið
til að sanna nauösyn nýrra fram-
kvæmda. Sjónarmið Landsvirkj-
unar og Alþjóðabankans, að
stuðla beri að aðhaldslausri orku-
notkun (ööru nafni orkubruðl),
falla að öllu leyti saman, þegar
borin er saman leyniskýrsla
Bankans við rökstuðning með
orkuspám.
Geta íslendingar
„þjóðnýtt”
Landsvirkjun?
Lánasamningar Landsvirkjun-
ar og Alþjóöabankans virðast
Framhald á bls. 13