Þjóðviljinn - 14.10.1980, Qupperneq 7

Þriðjudagur 14. október 1980. þJóÐVILJINN — SIÐA 7
Halldóra Bjarnadóttir 107 ára í dag
Kona
sem
vissi
hvad
hún
vildi
Halldóra Bjarnadóttir: Myndin var tekin á jóiunum 1972 þegar Hail-
dóra var 99 ára. Hún er ennþá andlega hress, en llkamsþrekið hefur
dvinað. Hún klæðist þó enn og situr uppi á degi hverjum. — Ljósm.:
Sigursteinn Guðmundsson.
Hulda Stefánsdóttir segir frá kynnum sínum
af Halldóru Bjarnadóttur
„Allt var hennar áhugamál’/
sagði Hulda Stefánsdóttir þegar
hún var beðin að segja blaða-
manni Þjóðviljans svolítið frá
kynnum sínum af Halldóru
Bjarnadóttur.
„Ég kynntist Halldóru þegar
hún kom til Akureyrar árið 1908.
bá var ég 10 ára gömul og hún
eins og tók mig að sér.
Halldóra hafði brennandi
áhuga á svo mörgu. Hún vildi
stuðla að batnandi lifi, hún vildi
sameina konur og kenna þeim
að vinna saman. Hvað má hönd-
in ein og ein o.s.frv. Mér er það
mjög minnisstætt þegar Sam-
band norðlenskra kvenna var
stofnað 1914, þá lánaði faðir
minn henni húsnæði i skólanum
á Akureyri. Aður en Halldóra
kom til sögunnar voru fá kven-
félög starfandi noröaniands, en
hún tók sig til og ferðaðist um á
gráum hesti og hvatti konur til
dáða.
Halldóra er mikil kvenrétt-
indakona, en hún fór aldrei út i
neinar öfgar. Hún lét staöar
numið áður og vildi samvinnu
milli karla og kvenna. Hún kaus
þá sem henni likaöi i kosningum
og var afskaplega fordómalaus.
Það voru samt alltaf einhverjir
á móti henni. Til dæmis skrifaði
kona bréf á móti henni þegar
hún var skólastjóri á Akureyri.
Hún þótti of framfarasinnuð.
Halldóra vildi vera sjálfstæð
og fara sinar eigin götur, og það
gerði hún. Hennar hugsjónir
voru margar, allt frá stofnun
húsmæðraskóla og handavinnu-
kennslu til garðyrkju og sjúkra-
hjálpar. Ég man eftir þvi að
frostaveturinn mikla 1918 geng-
um við saman um Akureyrarbæ
og söfnuðum fötum. Seinna
gekkst hún fyrir þvi að hvetja
ungar stúlkur til að fara á
hjúkrunarnámskeið hjá lækn-
unum á Akureyri og Sauöár-
króki og fara siðan heim i sina
sveit til að hjálpa þeim sem
sjúkir voru. Hún valdi stiilkur
og hvatti til sliks.
En umfram allt er hún
Halldóra svo góð manneskja,
falleg kona og kurteis og vilja-
styrkur er hennar aöalsmerki.
—ká
Halldóra Bjarnadóttir,
fyrrum skólastjóri og
frömuður í heimilis-
iðnaðarmálum,er 107 ára í
dag. Hún er elsti borgari
landsins, og það er ekki
vitað til þess að nokkur
íslendingur hafi náð svo
háum aldri. Halldóra
dvelst nú að héraðshælinu
á Blönduósi, þar sem hún
hefur búið undanfarna
áratugi. Hún er klædd á
hverjum degi og situr uppi,
heyrn og sjón hefur dvínað
mjög, en Halldóra er enn
andlega hress.
Halldóra Bjarnadóttir á að baki
viðburðarika og merka ævi.
Saga hennar er ólik sögu is-
lenskra kvenna af hennar kyn-
slóð. Hún komst til mennta, lærði
i Noregi, gerðist kennari, ferð-
aðist viða, hélt fyrirlestra og
námskeið og flutti með sér ýmsar
nýjungar inn i skólana. Hún var
sannkölluö kvenréttindakona,
tók að visu ekki beinan þátt i
kvenréttindabaráttunni, en sýndi
með starfi sinu, hugsjónum og
baráttumálum að andi kven-
réttindanna fylgdi henni alla tið.
Á leið til náms
Halldóra fæddist árið 1873 að
Ási i Vatnsdal i A-Húnavatns-
sýslu og átti þar góða daga, en
seinna skildi leiðir foreldra
hennar. Bjarni fór til Ameriku
þar sem hann dó 1930. Halldóra,
sem var yngst átta systkina,
fylgdi móður sinni og kynntist
góðu fólki sem gaf henni kost á
þeirri menntun sem á þeim
timum var fáanleg. Hún fékk
snemma mikinn áhuga á handa-
vinnu og heimilisiðnaði og greini-
lega var menntunarþrá hennar
mikil. Hennar gæfa var sú að
hennar fólk var framfarasinnað
og vildi styðja hana og styrkja til
náms, þó að hún væri kona.
Halldóra segir frá þvi i ævisögu
sinni að hún hafi skrifast á við
Ólafiu Jóhannesdóttur sem búsett
var i Noregi. ólafia var ein af
fyrstu kvenréttindakonunum hér
á landi og var m .a. neitað um inn-
göngu i Latinuskólann i
Reykjavik. Ólafia bauðst til að út-
vega Halldóru ódýrt húsnæði i
Noregi ef hún kæmi þangað til að
mennta sig^og það varð úr með
góðra manna hjálp að Halldóra
sigldi utan. Móðir hennar seldi
húseign sina i Reykjavik og
seinna meir jarðarparta, og frú
Jóninna i Höfnum veitti einnig
stuðning. Halldóra fékk þarna
einstakt tækifæri^, enda rikti
glaumur og gleði á leiðinni út, þar
sem Halldóra var með gitarinn
sinn og strákarnir sem voru á leiö
til Kaupmannahafnar kunnu vel
að meta samfylgdina á
siglingunni. Þetta varárið 1896,en
i fimm ár þar á undan hafði Hall-
dóra fengist við farkennslu i
sveitum norðanlands.
1 þrjú ár var Halldóra við nám i
Noregi og kunni vel við sig. Hún
lauk kennaraprófi 1899 og hélt þá
heim á leið. Hún segir um þessi
ár: ,,A þessum námsárum
minum hvarflaði það að mér að
varpa fyrir borð allri andúð minni
á hjónabandinu og verða stór-
bóndakona i Noregi. En hvaða vit
var i þvi, kunnandi ekkert sem
þurfti, skuldum vafin. Nei, nú var
sjálfsagt aö halda sinu striki,
heim þegar prófið væri fengið.”
(Ævisaga bls. 84—5.)
Heima tók við kennsla við
barnaskólann I Reykjavik. Hall-
dóra bjó með móður sinni og var
eins og segir i ævisögunni
skuldum vafin. Hún gat ekki lifað
á þeirri stundakennslu sem henni
bauöst og hélt þvi aftur til Noregs
þar sem hún kenndi i 8 ár.
Kennsla og
hugsjónir
Arið 1908 kom hún heim aftur
og gerðist þá skólastjóri Barna-
skólans á Akureyri, fyrst kvenna
til að gegna slikri stöðu. Þar með
hefst ferill Halldóru sem mikillar
framkvæmdakonu. Hún kom á
ýmsum nýjungum i skólanum,
eins og handavinnukennslu pilta
og stúlkna, leikfimi o.fl., en jafn-
framt hóf hún afskipti af félags-
málum. Hún bar hag kvenna
mjög fyrir brjósti, vildi fá þær til
að stofna kvenfélög og sinna
ákveðnum málum, konum i hag.
Hún ferðaðist um allar sveitir
norðanlands og hvatti til stofnana
kvenfélaga, flutti erindi um ýmis
mál og 1914 stóð hún fyrir stofnun
Sambands norðlenskra kvenna.
Halldóra segir um þessa hugsjón
sina: „Hlutverk kvenfélaganna á
fyrst og fremst að vera það, að
sameina konurnar, kenna þeim
að starfa i félagsskap, tengja
saman krafta þeirra, til þess að
vinna að góöum málum. Það sem
þau eiga að starfa að, er að auka
heimilismenninguna og styrkja
með þvi heimilin, að vernda arf-
inn, sem forfeöurnir hafa skilað
þeim, að efla innivinnu og heim-
ilisiðnað, að starfa að uppeidis-
málum á þennan hátt, að vinna aö
heilbrigðis- og liknarstörfum
bæði innan sinnar eigin sveitar og
i sameiginlegu átaki héraða og
landsins i heild, að hvetja til auk-
innar garðræktar og vinna að
öðru leyti að alhliða menningar-
legri og heimilislegri viðreisn I
landinu.” (Ævisaga bls. 149.)
Þarna eru nugsjónir Halldóru
samandregnar, og að þessum
málum vann hún ótrauð meðan
heilsan leyfði.
Halldóra segir á einum stað að
sér hafi ekki lfkað að þegar stúlk-
ur luku barnaskólanum, lærðu
þær ekkert meira af hannyrðum
og þess vegna kom hún á fót nám-
skeiðum á Akureyri til að bæta
þar úr. Einnig á þvi sviði var hún
brautryðjandi.
Mörg járn
í eldinum
Halldóra fluttist til Reykja-
vikur og varð stundakennari við
Kennaraskólann i handavinnu,
jafnframt þvi sem hún varð
„ráðunautur almennings i
heimilisiðnaði” frá 1922. Ariö 1946
stofnaði hún tóvinnuskóla á Sval-
barði við Eyjafjörð og starfaði
hann til 1955. Halldóra var stöð-
ugt á ferðalögum, hún stóð fyrir
sýningum á islenskum heimilis-
iðnaðiheima og erlendis og þegar
betur er að gáð, þá liggur sú hug-
sjón að baki hjá henni að stuðla aö
þvi að tslendingar framleiöi sjálf-
ir það sem þeir geta úr islenskri
ull, en séu ekki að flytja inn
brúkshluti.
Þá er eftir að nefna ritstörf
Halldóru, en hún gaf i hálfa öld út
timaritið Hlin,sem er eins og
spegilmynd af hugsjónum henn-
ar. Þar eru birt ritverk, greinar,
heimilisiðnaður af ýmsu tagi er
kynntur og fl. Vefnaðarbók Hall-
dóru kom út 1966 og barnaefni úr
Hlin var gefið út i bók.
Halldóra segir i ævisögunni að
hún hafi haft mörg járn i eldinum
þegar hún bjó á Akureyri: „Þeir
kusu mig i bæjarstjórn, skóla-
nefnd og ég veit ekki hvað. Kon-
urnarvildu koma mér á alþing og
hvað eina. En þangað átti ég
ekkert erindi. Ég sagði þeim að
það væri af og frá. Ég væri ævin-
lega á sama máli og siðasti ræðu-
maður, sæi ævinlega eitthvað gott
i ræðu mótstöðumannsins. Og þó
að flokksfylgið væri þá ekki
komið i algleyming, var þetta þó
ófært.” (Ævisaga bls. 134.) Og
seinna segir Halldóra um starf
sitt: „Ef til vill halda menn þvi
fram, að i raun og veru hafi ég
verið i andðfi. Það er að segja, að
ég hafi reynt að halda fram þvi,
sem hlaut að eiga i vök að veriast
þá áratugi, sem liðnir eru og hafa
fært yfir þjóðina óviðbúna, stór-
fenglegustu breytingar sem
gengið hafa yfir hana frá þvi að
land var numið. Ég geri hvorki að
játa þessu né neita. En ég vil
álita, að þó að ég kunni með starfi
minu að hafa verið i andófi, þá
hafi tekist að vernda margt, sem
annars hefði sogast út i hafsauga
með þungum straumum hinna
nýju siða- og gleymst að fullu.”
(Ævisaga bls. 186—7.)
Trú á eigin mátt
Það er kannski erfitt fyrir ungt
fólk að skilja hvað ævi Halldóru
Bjarnadóttur hefur verið mikið
ævintyri, ólikt þvi sem flestir
aðrir af hennar kynslóð eign-
uðust. Saga hennar lýsir krafti,
hugsjónum og trú á eigin mátt.
Starf hennar og fjölda annarra
kvenna hafa gert öðrum konum
auðveldara að lifa, og þær reistu
hornsteina sem enn er byggt á. I
dag þegar þessi aldna kona
heldur upp á sitt 107. aldursár er
vert að þakka henni fyrir framlag
hennar til varðveislu þeirrar
menningar sem Islenskar konur
hafa skapað um aldir. Þegar þar
að kemur verður sá kafli stór i
sögu isienskra kvenna.
Starf Halldóru Bjarnadóttur
var mikið og framlag hennar
stórt, en sennilega hefur það lika
kostað sinar fórnir. Halldóra er
ógift og barnlaus og það hefur
löngum verið erfitt fyrir konur að
sinna hvoru tveggja heimili og
börnum, og svo félagsstörfum.
Þar hafa konur orðiö að velja og
hafna. Halldóra valdi að berjast
fyrir hugsjónum sinum og þess
njóta þeir sem nú leggja út i lifið.
—ká
Heimildir: Halldóra Bjarna-
dóttir, ævisaga, skráð af Vil-
hjálmi S. Vilhálmssyni, Setberg
1960. Kennaratal I, 1958.