Þjóðviljinn - 07.04.1981, Page 6

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Þriöjudagur 7. april 1981
Fyrir rúmum 40 árum hélt sá,
er þetta ritar, ofurlitla afmælis-
veislu norður á Akureyri. Veislu-
kosturinn var niðursoðnar perur
með rjóma. Einn veislugesta var
eskfirskur skólapiltur. Einar
Bragi Sigurösson, sem i dag er
sextugur. Hann þakkaði fyrir sig
með meiri glæsibrag en aðrir
boðsgestir: Flutti afmælisbarn-
inu kvæði, sem allir viöstaddir
skemmtu sér við og þáverandi af-
mælisbarn minnist stundum og
hlær með sjálfum sér.
Hér verður ekki kvittað fyrir
þessa gömlu afmæliskveðju i
sömu mynt: bundnu máli. Hins
vegar sendi ég Einari Braga
nokkur fátækleg, óbundin kveðju-
orð á þessum merkisdegi i ævi
hans. Þau eru einkum sett á blað
til þess að þakka honum fyrir góð
kynni, sem stóðu fyrst og fremst
fá en minnisstæð skólaár, þegar
hann, sem var eldri og þroskaðri
en við flestir skólabræðra
hans, var okkur fyrirmynd i
ýmsu, sem kom okkur vel þá og
siðar. Hann var a.m.k. nokkrum
okkar eins konar andlegur leið-
togi á þessum árum: Róttækur,
djarfur, málsnjall og marg-
fróður. Enda sagði Sigurður
skólameistari einhvern tima,
'þegar hann var að tala um það,
hve einkennilegt það væri með
þessa Austfirðinga i skólanum, að
svo margir þeirra væru kommún-
istar: „Bragi byrjaði”. Það var
nefnilega lóðið: Bragi byrjaði.
En Einar Bragi skemftiti okkur
lika mikið með frumlegum uppá-
tækjum, eins og þegar hann
gekkst fyrir þvi, að við nokkrir
auglýstum á skólaganginum
stofnun Félags fyrrverandi fram-
sóknarmanna, skammstafað
FFF. Það vakti mikinn imugust
margra, sem þá voru ekki orðnir
fyrrverandi.
Einar Bragi fann oft upp á hlut-
um, sem engum öðrum hefði
dottið i hug, eins og t.d. þegar
hann gekk til Vernharös okkar
Þorsteinssonar dönskukennara
að loknu gagnfræðaprófi og
spurði hann þessarar sakleysis-
legu spurningar:
„Segið mér, Vernharður, er
nokkurt vit fyrir mig með þessa
einkunn i dönsku að fara i mála-
deild?”
„Hvað er aö heyra til hans
Einars”, svaraði Venni, „hann
sem er bara góður i dönsku!”.
En danskan var nú ekki hátt
skrifuð i þá daga og lltt til siðs aö
lesa hana og enn siður venja að
miða það við dönskukunnáttu,
hvort menn fóru i mála- eða
stærðfræðideild. En Bragi gat
fundiö upp á svona skensi til þess
að láta félaga slna hlæja að á
eftir.
Eitt er mér raunar minnisstæö-
ast um Einar Braga frá þessum
fyrstu árum: Hvilikur lestrar-
hestur hann var. Ekki þó á náms-
bækur — ég hygg hann hafi ekki
þurft aö eyða miklum tima i þær
bókmenntir — heldur bókmenntir
i hinni sönnu merkingu orðsins.
Engan skólapilt sá ég leggja leið
sina svo oft sem hann á Amts-
bókasafniö, þar sem á þessum ár-
um réöu rikjum ekki minni and-
ans menn en Davið Stefánsson og
Kristján Eldjárn.
Við vissum, að Bragi átti mjög
létt með að yrkja i bundnu máli.
Hann lék sér aö rimi á þessum ár-
um, en aðrir ortu meira I skólan-
um þá. Bjarni frá Hofteigi,
bekkjarbróðir hans, var höfuö-
skáldið. En Bragi skrifaði líka
óbundinn texta létt og leikandi.
Samt bjuggumst við ekki viö þvi,
að hann yröi skáld eða rithöf-
undur. Viö bjuggumst við, að
hann yröi blaöamaður eöa stjórn-
málamaöur. Hann var fyrstu árin
Einar Bragi sextugur
leiðtogi hinna fáu sósialista i hin-
um norðlenska skóla. Siðar bætt-
ust fleiri við i þá forystu með hon-
um og var þar kannski fremstur
bekkjarbróðir hans og herbergis-
félagi siðustu veturna, Magnús
Torfi ólafsson.
Vissulega lagði Bragi út á þá
braut, er leiðir marga til þátttöku
i stjórnmálum. Hann hóf nám i
hagfræði i Sviþjóð, en fljótlega
lagði hann hagfræðina á hilluna
og hvarf út á þá braut, sem hann
hefir lengstum gengið siðan. Árið
1950 gáfu nokkrir Stokkhólms-
stúdentar út ljóöabók eftir hann:
Eitt kvöld i júni. Skáldskapurinn
hafði náð yfirhöndinni yfir póli-
tikinni. En þar meö var ekki sagt,
að hann væri sestur i einhvern
filabeinsturn. Nú kastaði hann
sér út i baráttuna gegn hernámi
íslands, sem að visu er pólitik.
Ari seinna, 1951, kom ný ljóöa-
bók frá honum, Svanur á báru.
Þar er hið magnaða ljóö hans,
Haustljóð á vori 1951, sem einna
lengst mun standa þeirra kvæða,
sem ort voru til viðvörunar her-
náminu.
Siöar gerðist Bragi byltingar-
maður i Islenskri ljóöagerö,
mikilvirkur þýðandi ljóða og
kynnir á orölist norrænna minni-
hlutahópa. Og siðast fræöagrúsk-
ari, sem okkur heföi sist ðraö
fyrir hérna á árunum. Allt er
þetta gert af kunnáttu og eldmóði.
Þessi verk hans standa áreiðan-
lega lengur en þau, sem hann
kynrii að hafa unnið á hinum
venjubundna vettvangi stjórn-
mála.
Leiðir okkar lágu sjaldan
saman eftir skólaárin fyrir
norðan. Helst i sambandi við her-
málin eða þá af tilviljun. En alltaf
kom maður hressari af fundi hans
og fúsari til þess að leggja lið i
baráttu fyrir þvi máli, sem hon-
um lá einatt þyngst á hjarta: Að
losa ísland við smán hersetunnar.
Ég óska Einari Braga til ham-
ingju á þessum merkisdegi i ævi
hans og sendi Kristinu konu hans
og börnum þeirra bestu kveðjur.
Ég veit, að margt gott orð mun
enn fljóta úr beittum penna
Einars Braga. Sú ósk veit ég þó,
að honum væri kærust I dag að
mega. lifa i herlausu landi, þar
sem sagan og ljóðið veitir fólkinu
þrótt til þess aö byggja þaö með
reisn.
Sig. Blöndal.
Hvort á heldur að horfa aftur
eða fram á timamótum sem þess-
um þegar góður vinur, skáldið,
rithöfundurinn og fræðimaðurinn,
Einar Bragi, leggur sex tugi ára
aö baki? Sjálfsagt liggur það i
hlutarins eðli aö lita til baka og
rifja upp. Ég er þó ekki viss um
að afmælisbarninu falli það of vel
I geð. Það best ég veit er Bragi
framar öllu sá sem horfir fram,
enda þótt góður sagnamaður sé.
Hann dreymir sem fyrr um að
„gera fley úr liljublaði/ híaöa
rdm þess trú og vonum” og þjóö-
frelsishjartað slær jafn sterkt og
áður. 1 stuttri kveðju veröur lika
litið rifjað upp. Færi ég i smiðju
til Einars, meistara hins knappa
forms, gæti ég e.t.v. látið hverfa I
eina sterka mynd allt, sem segja
þyrfti um samskipti okkar,
snuröulausa vináttu okkar I þau
þrjátiu ár sem hún hefur staðið.
Þeirra kosta á ég ekki völ af
skiljanlegum ástæðum. 1 þess
stað langar mig að koma á fram-
færi við hann siðbúnu þakklæti.
Liklega hefur fundum okkar
borið saman fyrir þá óra eina að
vilja frelsa heiminn. Hvaö sem
segja má um sllka áráttu að öðru
leyti, Steini Steinarr þótti hún
heimskuleg, varð hún m.a. til
þess að við efndum á timarit
ásamt öörum vinum og samherj-
um. Um Birting má eflaust
skeggræða lengi. Eitt er þó vist að
hann hefði ekki lifaö i 13 ár góðu
lifi hefði ekki komiö til þessi með-
fædda reiðu- og reglusemi Einars
og dugnaöur. Og aldrei æðruorð.
Nú, nú,i timarit þarf að skrifa. I
minn hlut kom að fjalla um listir
sjónarinnar. Ekki var það vansa-
laust fyrir reykviskan strák með
brenglað málskyn aö ætla sér aö
koma hugsun sinni til skila lýta-
laust. Þá kom sér vel að eiga
góðan að. t rauninni er Einar
Bragi klassiskur í hugsun eins og
öllum sönnum framúrstefnu-
mönnum sæmir. Ekki var þvi i
kot visað að leita ráða hjá honum
um meðferð Islenskrar tungu.
Satt að segja kenndi hann mér aö
skrifa. I tvennum skilningi. Hver
sá, sem séð hefur rithönd hans
skilur að hann liður ekkert krot. t
annan stað hafði hann lag á að
láta mig hlera eftir hljómi tung-
unnar og virða lögmál hennar. t
amstri og erli daganna hefur mér
alveg láðst að þakka honum
þennan mikla greiða.
Höröur Agústsson
1 mildu uppstreymi daganna
sem nú bjóðast eftir harðan vetur
og óhægan rennur upp fyrir mér
hvaðtiminn hefur liðiö, og ég átta
mig á þvi að minn góði vinur
Einar Bragi verður sextugur I
dag. Einu sinni vorum við ungir
menn sem dreymdi að duga
okkar þjóö hvor með sinum hætti;
og leiðir okkar lágu saman þess
vegna. Fyrir tæpum þrjátiu árum
var ég við vinnu á Landsbóka-
safni Islands og hafði þann starfa
um sinn aö bera bækur úr
haugum I kjallara, dansa með
þæri fanginu á stéttinni meðfram
húsinu þar sem oft var svell þann
vetur og inn i húsið aítur upp á
háaloft, og hafði fundið i haugum
þeim kjörgripi frá upphafsdögum
prentlistar svo sem aðra útgáfu
af Lofi heimskunnar eftir Eras-
mus frá Rotterdam, þann jöfur
sem var of gáfaður til að ánetjast
neinum og lenti miili tveggja elda
I trúarofstæki sinnar tiðar sem
varð of heiftarlegt á báða bóga
fyrir svo skarpvitran mann. Og
hafði nýlega uppgötvað Samuel
Becket og sitthvað fleira. Þá
snarast inn á loftiö snaggaralegur
maður sem ég þekkti aöeins af
afspurn, kafaði rykskýin inn eftir
loftinu til min, og kynnti sig:
Einar Bragi.
Ég hafði fyrst heyrt mannsins
getið þegar við nýorðnir sunnan-
stúdentar lýðveldisárið buðum
félögum okkar að norðan til
kvöldsamkomu til að efla kynni
og eyða tortryggni sem hafði
komið upp af slysni nokkrum
árum áður milii norðanmanna og
sunnan. Þar var af okkar hálfu
tjaldað þvi sem þótti tiltækt af
andlegu heimabruggi, og var það
kannski ekki mjög áfengur
mjöður. Þá man ég að ég heyrði
norðanmenn nefna með nokkru
stolti sitt bekkjarskáld sem illu
heilli var ekki á þessum fundi; sá
var Einar Bragi. Og annar var
lika nefndur i þvi sambandi,
Bjarni heitinn Benediktsson frá
Hofteigi sem siðar var þó kunn-
astur sem gagnrýnandi.
Slðan kom nafn Einars Braga
oftar fyrir min augu, fyrst i Þjóð-
viljanum vegna skeleggra greina
sem mér þóttu stundum full stór-
yrtar, og ferst nú varla sjálfum.
Ég vissi til hans sem ritstjóra i
Vestmannaeyjum þar sem ég
hygg að hafi gustað um þennan
friðsama mann. Og siðar frétti ég
af honum I Sviþjóö við nám,
skáldskap og næturvörslu i stór-
fyrirtæki, Iikt einsog Charlie
Chaplin bregöur fyrir sig í Nútim-
anum með öllu meiri ærslum þó.
Erindi Einars Braga á bóka-
loftið til min var að segja mér frá
þvi að hann ætlaði að stofna tima-
rit um bókmenntir og önnur
menningarmál sem ætti aö heita
Birtingur. Og bað mig liðveizlu,
og tók fram að hann gæti engin
ritlaun greitt. (Og liggur nú við
góöi vin að ég fái sting i hjartað
við þá hugsun að likast til hafirðu
aldrei fengið efni frá mér i þenn-
an Frumbirting.)
Ari eftir þennan fund komum
við saman nokkrir menn, hæfi-
lega ólfkir til að sameinast i hug-
sjónaátaki og stofnuöum Birting.
Nokkrir heltust að visu fljótlega
úr lestinni; en fjórir þraukuðum
við i þrettán ár: Jón Óskar, Hörö-
ur Agústsson, Einar Bragi og ég.
Það var ekki alltaf þrautalaus
sambúð hjá áhöfninni á þessari
skútu enda djarflega siglt við
misjöfn veöur. Kunningsskapur
okkar Einars Braga varð ekki
náinn fyrr en við fórum að vinna
saman að þessu timariti en
þróaöist i órofa vináttu; enda
þótti mér maðurinn æ betri eftir
þvi sem ég þekktihann lengur, og
fann betur hvern mann hann
hafði að geyma.
Sumir menn þola langa við-
kynningu, og sumir þurfa hana til
að I ljós komi mannkostirnir og
eðlið sem stendur undir og bakvið
það sem sýnt er eöa látið uppi,
hitt sem býr i djúpum persónu-
leika, og ekki er flikað allajafna.
Þótt Einar Bragi sé lands-
kunnur sem skáld, rithöfundur og
baráttumaður fyrir mann-
réttindum og hugsjónum leynir
maðurinn mikið á sér, og þótt
hann sé ágætur af opinberum
kynnum er hann þó að minu viti
beztur i fámennum vinahópi, á
heimili sinu eða i vinarhúsi þegar
góð og upprunaleg kimnigáfa
hans fær að njóta sin og frá-
sagnargáfan rik og hlýjan. Þar
kemur h'ka til frábært minni,
nærfærin athyglisgáfa sögu-
þekking og sérstæður hæfileiki til
að bregða upp stórum mannlifs-
mynstrum hvort sem farið er
aftur i sögu þjóðarinnar ellegar
skoðað það sem liggur nær I tima.
Heimili Stinu og Braga hefur
verið mörgum griðastaður og
vettvangur yndis þar sem rikir
látlaus gestrisni sem lætur
gestum liða vel, og gleyma að
fara. Og það er meö nokkru stolti
sem ég hugsa til þess að þessi af-
springur skaftfellsks kjarnafólks
og annars af Austurlandi skyldi
sækja sér ljúfan lifsförunaut sinn
til frænda minna Þingeyinga.
Enda hafa þau verið samboðin
hvort öðru og samhent, og út af
þeim er komið fallegt og vel gefið
fólk. Hér fyrr á árum færðist
þetta heimili víðsvegar um borg-
ina: þau sögðu upp á vorin og
leituðu sér að ibúð á haustin og
mörgum skritnum húsum kynnt-
ist maður fyrir bragðið, og hitti
stundum I göngum og stigum
undarlega svipi sem liðu áfram
með umli eöa hneggi, gott ef ekki
draugur i einu. En hvar sem þau
settust að voru vébönd um heimili
þeirra sem löðuðu fram háttvisi
hjá gestum þeirra sem voru af
ýmsu tagi. Ekki hirti þetta fólk
um veraldleg gæði, en þó kom að*
þvi að þau eignuðust ibúð við eina
af þessum skemmtilegu leyni-
götum borgarinnar, Bjarnarstig.
Einar Bragi hefur tryggt sér
sess i bókmenntasögunni sem
einn brautryðjenda þeirrar form-
byltingar sem hefur hlotið heitið
atómskáldskapur. Einsog var um
fleiri nöfn i listasögunni svo sem
impressionismi og tachismi
(blettastefna) og kúbismi sem
Jónas frá Hriflu kallaði úr
skammaskoti sinu kassastil, þá
var þaö ekki gert til heiðurs þess-
um brautryðjendum að kalla þá
atómskáld en hefur nú hlotið sina
sæmd, og stendur ekki lengur
styrr um þessi skáld.
Einar Bragi segist jafnan hafa
verið verkasmár við ljóöagerð:
talið vel, ef takast mætti að ljúka
einu boðlegu ijóði fyrir hvert ár
ævinnar. Þettakann satt aö vera
en hann hefur verið góðvirkur, og
gert sér far um að fága ljóö sin
sem frekast mætti og vanda
búnað þeirra. Þó aö hann sé
kunnur sem formbyltingarskáld
liggur honum létt á tungu að
yrkja samkvæmt hefðbundnum
aðferðum þótt litt hafihann flikað
þvi. Það hef ég heyrt eftir Sigurði
Nordal sem hafði ekki dálæti á
formbyltingarskáldskap is-
lenzkum þegar talið barst að
ákveðnu ljóði eftir Einar Braga
þar sem hann virti hefðbundnu
kröfurnar gömlu aö hefði hann ort
áfram með þeim hætti hefði hann
orðið þjóðskáld.
En Einar Bragi hefur siður en
svo verið verkasmár við ritstörf,
enda sivinnandi. Hann hefur
goldiö fósturgjöldin af óvenju-
legri ræktarsemi við uppruna
sinn. Ég þarf varla að nefna rit-
röðina Þá var öldin önnur sem
eru frásagnaþættir af ýmsu tagi
og minningabrot og svo hiö mikla
vandaöa fræöi- og safnrit Eskju,
þar eru bindin orðin tvö og hið
þriöja að komaút á næstu dögum.
Ég vona að ég rjúfi ekki trúnaö
með þvi að segja eftir þeim
margfróöa manni Magnúsi Torfa
Ólafssyni þegar fyrsta bindi
Eskjukom út að sú bók væri svo
vel unnin að hún mætti verða til
fyrirmyndar öllum þeim sem
tækju að sér slik verkefni.
Réttsýni Einars Braga og
drengskapur veldur þvi að hann
hefur aldrei hikað við að taka
svari litilmagna og verið ómyrk-
ur i máli þegar honum hefur þótt
hallað réttu máli. Enda hefur
hann verið dæmdur eftir gallaðri
meiðyröalöggjöf fyrir að segja
hug sinn og draga ekki af þegar
honum blöskraði. Óhappamenn
hafa reynt aö koma honum i fang-
elsi fyrir að segja heiöarlega
hugsun sina og leggja góðum
málstað lið, en komið var i veg
fyrir þá ævarandi hneisu, að
slikur maður væri færður i
dýflissu.
Við rithöfundar skuldum Einari
Braga þakkir fyrir glæsilega
frammistööu hans sem formaður
Rithöfundasambands tslands á
sinni tið sem hann stýrði af festu
og lagni, og þess njóta samtök rit-
höfunda enn þótt hann hafi kosið
að létta af sér skyldum á þvi sviði
til að nýta tima sinn betur til rit-
starfa. t þeim samtökum nýtur
hann álits og trausts flestum
öörum fremur. Mér er lika kunn-
ugt um að meðal norrænna skáld-
bræðra sinna er Einar Bragi vel
kunnurmaður ogimetum haföur.
Sjálfur hefur hann þýtt margvis-
legan skáldskap einkum nor-
rænan og unnið afrek á þvi sviði
svo sem þýðingar hans á Gunnar
Björling vitna um en þaö verk er
ekki heiglum hent.
í dag dvelur Einar Bragi i
gestaboði hjá skaftfellskum
frændum sinum, og þangaö sendi
ég og mitt fólk honum og hans
fólki heillaóskir og vinarkveðjur.
Thor V ilhjálmsson.
„Nú verður Einar Bragi sex-
tugur i vor”, sagöi kunningi
okkar við mig á dögunum.
„Hófatök einnar aldar, eru
skjótt dunin hjá”, sagði Dsjambúl
skáld — og hvað þá heldur sextiu
ár — og mikið finnst mér lika
stutt síðan ég, útkjálkastrákur að
vestan, kom til Reykjavikur á
miðri öldinni og stakk tá i
strauminn, sem ýfði mannlif
borgarinnar á þeim árum.
Þetta voru árin, þegar „ungu
skáldin” voru að kveðja sér
hljóðs, en ég minnist þess ekki, að
önnur ung skáld hafi einatt verið
nefnd svo.
Þetta voru árin, þegar bæk-
urnar Dymbilvaka, Maðurinn er
alltaf einn, Eitt kvöld i júni, Mitt
andlit og þitt lágu á borði þeirra,
sem eitthvað reyndu að fylgjast
með nýjungum I skáldskap. Ég
gæti t.d. nefnt daginn og stundina,
þegar þessi öndvegis rit bárust
mér i hendur.
Já, þetta voru árin, þegar álit-
legur hópur ungra mennta- og
listamanna var' að koma heim
eftir áradvöl erlendis. Sambandið
við Evrópu rofnaði á styrjaldar-
arunum 1939—1945, sem vonlegt
var, en nú voru þeir að koma
heim, sem axlað höfðu sitt skinn
og kastað heimdraganum svo
fljótt sem þeir gátu, þegar sið-
ustu drunur ófriðarins langa voru
þagnaðar, en utanfarir lands-
manna ekki hafnar i þeim stil,
sem siðar varð.
Og það var heimsmanns-
bragur á þeim i fasi, heiðrikja og
dirfska i skoðunum, Thor Víí-
hjálmsson nýkominn frá Paris,
Einar Bragi frá Stokkhólmi.
Þannig mætti áfram telja. Við
horfðum á þá, heimalningarnir;
suma sveið svolitið I brjóstið, að
hafa ekki lika skelit undir nára.
Og þessir ágætu menn áttu lika
eftir að taka til hendi, svo að um
munaði i íslenskum menningar-
málum og etja kappi við fásinniö,
sem allt of oft þrengir fast að af-
skekktri þjóð.
Ov Einar Bragi var varla búinn
að bursta af sér feröarykiö, þegar
hann skipaði sér i fremstu vig-
linu. Til að staðfesta þau orð þarf
ekki annað en minna á timaritið
Birting, sem hann hóf útgáfu á
fljótlega eftir aö hann kom heim,
og siöan I félagi við fleiri skáld og
menntamenn.
Þegar maður flettir þessu riti
og skoöar það nú, meira en aldar-
fjórðungi siðar — þá leynir sér
ekki, að þetta er eitt merkasta
menningartimarit, sem hér hefur
komið út, og er þar sannarlega
tekist á við lágkúruna, hvort nú