Þjóðviljinn - 02.09.1981, Síða 4

4 SIDA — ÞJÓÐVILJINN MiOvikudagur 2. september 1981
UODVIUINN
Málgagn sósfalisma, verkalýds-
hreyfingar og þjódfrelsis
Ctgefandi: Útgáfufélag Þjóöviljans.
Framkvæmdastjóri: Eiöur Bergmann.
Ritstjórar: Arni Bergmann, Einar Karl Haraldsson, Kjartan
ólafsson.
Augiýsingastjóri: Svanhildur Bjarnadóttir
úmsjónarmaöur sunnudagsblaös: Þórunn Siguröardóttir
Afgreiöslustjóri: Valþór Hlöðversson
Blaöamenn: Álfheiður Ingadóttir, Ingibjörg Haraldsdóttir,
Kristin Astgeirsdóttir, Magnús H. Gislason, Sigurdór Sigurdórs-
son.Jón Guöni Kristjánsson.
lþróttafréttamaöur: Ingólfur Hannesson.
Útlit og hönnun: Guöjón Sveinbjörnsson, Björn Br. Björnsson .
Ljósmyndir: Einar Karlsson, Gunnar Eliasson.
Handrita- og prófarkalestur: Andrea Jónsdóttir, Elias Mar.
Auglýsingar: Unnur Kristjánsdóttir
Skrifstofa: Guörún Guövaröardóttir, Jóhannes Haröarson.
Afgreiðsla: Kristin Pétursdóttir, Bára Sigurðardóttir.
Sfmavarsia: Ólöf Halldórsdóttir, Sigriöur Kristjánsdóttir.
Bflstjóri: Sigrún Báröardóttir.
Pökkun: Anney B. Sveinsdóttir, Halla Pálsdóttir, Karen Jóns-
dóttir.
Útkeyrsla, afgreiösia og auglýsingar: Sföumúla 6,
Reykjavík, sími 8 13 33.
Prentun: Blaöaprent hf..
AJvopnun í
Evrópu
• Á haustfundi utanríkisráðherra Norðurlanda sem
haldinn er í Kaupmannahöf n verða m.a. til umræðu allar
þær tillögur sem f ram hafa komið um af vopnunarmál og
þá sér í lagi hugmyndir um kjarnorkuvopnalaust svæði á
Norðurlöndum.
• Svo mjög hefur þetta mál verið í sviðsljósi annars-
staðar á Norðurlöndum síðustu mánuði að þess er örugg-
lega beðið með nokkurri eftirvæntingu að hvaða niður-
stöðu utanríkisráðherrarnir komast. íslensku
NATÖ-f lokkarnir hafa enga tilraun gert til þess að móta
afstöðu til kjarnorkuvopnalauss svæðis á Norðurlöndum
og því hafa f rændur okkar og vinir, sem vilja skilja okk-
ur útundan í þessari umræðu af pólitískum ástæðum,
getað skotið sér á bak við íslenskt áhugaleysi.
• Þjóðviljinn hefur gert sér far um að kynna þann
málflutning sem átt hefur sér stað meðal norrænna
frænda vorra. Þróunin hefur verið örust í Noregi og þar
hefur kosningabarátta knúið fram afstöðu flokka og
hreyfinga. Þannig er nú komið að sjö af hverjum tíu
Norðmönnum eru á móti svokallaðri Brússel-samþykkt,
sem gerir ráð fyrir 572 nýjum Evrópuatómvopnum. Þrír
af hverjum f jórum Norðmönnum eru þvf mótfallnir að
Noregúr verði „varinn" með atómvopnum eins og norsk
ar varnaráætlanir miða við. Og 53% Norðmanna eru
fylg‘jandi því að Noregur, Finnland, Svíþjóðog Danmörk
lýsi yfir kjarnorkuvopnaleysi án þess að „stærra
evrópskt samhengi" fylgi með. Þetta er lína norska
Alþýðusambandsins. Tuttugu og átta prósent eru
mótfallnir slíkri einhliða yfirlýsingu, en 19% eru
óákveðnir. ( könnun sem Arbeidarbladet gerði fyrr í
sumar kom í Ijós að 70% Norðmanna voru fylgjandi-
kjarnorkuvopnalausu svæði í „stærra evrópsku sam-
hengi". Þetta er lína norska Verkamannaflokksins. í
annarri könnun sem AAorgunblaðið norska gekkst fyrir
varð niðurstaðan að 54% Norðmanna vildu norrænt
kjarnorkuvopnalaust svæði án þess að það næði til Sovét-
rikjanna.
q . f Noregi hefur Jens Evensen sendiherra boðist til
þess að útfæra texta samkomulags um atómlaus
Norðurlönd, og skipuð hefur verið nefnd hernaðar- og
friðarsérfræðingatil ráðuneytis stjórnvöldum um undir-
búning að gerð slíks samkomulags. Þetta eru nokkur
dæmi um hve krafan á sér djúpar rætur í norska almenn-
ingsálitinu.
• Að baki býr óttinn við atómstríð, áhyggjur vegna
þess að Noregur er sífellt að dragast lengra inn í
kjarnorkuvopnakerfi Bandarfkjamanna, og sannfæring
f jöldans um aðeina vörnin gegn atómvopnum sé að hafa
þau ekki og tengjast ekki notkun þeirra.
• 10. afvopnunarráðstefna Sameinuðu þjóðanna 1978
samþykkti einróma að kjarnorkuvopnalaus svæði væru
mikilvæg leið í afvopnunarátt. Stórveldin hafa fallist á
slíkt svæði í Suður-Ameríku, og nýverið lögðu Banda-
ríkjamenn til að AAiðausturlönd yrðu lýst atómvopna-
laust svæði og um það gerður alþjóðasamningur.
Hinsvegar hafa bandarísk stjórnvöld vísað öllum
hugmyndum um kjarnorkuvopnalaus svæði í Evrópu á
bug. Sovétmenn hafa að sínu leyti leikið þann leik að
segjast vera opnir fyrir samningum um grisjun eigin
atómvopna í tengslum við atómvopnalaus svæði í Vest-
ur-Evrópu. Hvergi er tortryggnin og áróðurssamkeppnin
milli stórveldanna meiri en í okkar heimshluta, og í 35 ár
hefur afvopnunarviðleitni þeirra verið í hæsta lagi bið-
leikir í refskák „stigmögnunar gagnkvæms misskiln-
ings".
• Æ f leiri eru komnir á þá skoðun að ásamt þrýstingi á
viðræður um gagnkvæma afvopnun milli stórveldanna
verði smá- og meðalstór ríki í Evrópu að hafa eigið
frumkvæði f afvopnunarmálum innan hernaðarblokk-
anna tveggja. Oft er þá bent á Júgóslavíu, Rúmeníu,
Sviss og Austurríki sem dæmi um ríki sem rof ið hafa sig
út úr gíslingu stórveldabandalaganna og tryggt sér um
leið aukið öryggi. Það er löngu fullreynt að stórveldin !
munu ekki fara á undan með góðu fordæmi í afvopn- I
unarmálum. Ekki er heldur víst að þau mun i taka sinna-
skiptum þótt smærri ríki sýni frumkvæði. En þá leið er
lífsnauðsyn að reyna.
—ekh. j
Pflippt
j Misskilin
I ihaldssemi
Ií nýútkomnu hefti Sveitar-
stjórnarmála er grein eftir Loga
Kristjánsson bæjarstjóra um
■ málefni sem lengi hefur veriö
Irætt um meðal sveitarstjórnar-
manna. Greinin fer hér á eftir:
„Þess er að vænta, að viða um
■ land fari nú fram umræður um
Iskýrslu verkaskiptanefndar
rlkis og sveitarfélaga, sem
kynnt hefur veriö á fulltrúa-
• ráðsfundum Sambands is-
Ilenskra sveitarfélaga, einkum
stjórnsýsluna. Efni skýrslunnar
hefur verið kynnt á aöalfundum
, landshlutasamtakanna 1980 og á
Ivorráðstefnu Sambands
sveitarfélaga I Austurlands-
kiördæmi 6. og 7. júni 1980. Á
, fjóröungsþingi Norðlendinga
Ikom fram, aö fyrirhuguð sé
sameiginleg ráðstefna félags-
málaráöuneytisins og Sam-
. bands islenskra sveitarfélaga til
þess að ræða niðurstöður
nefndarinnar, sem nú hafa verið
sendar öllum aöalmönnum i
• sveitarstjórnum, og þá væntan-
Ilega einkum þann þáttinn, sem
fjallar um endurskoðun stjórn-
sýslukerfisins.
■ Tillögur nefndarinnar hafa
fengið nokkuö misjafnar undir-
tektir. Allflestir eru sammála
um, aö lögformlegir valdhafar i
■ stjórnsýslu landsins verði
Iaðeins tveir þ.e. rikisvald og
sveitarfélög, og aö stefna skuli
að sömu réttarstöðu fyrir öll
• sveitarfélög.
IStærstum hluta sveitar-
stjórnarmanna er ljóst, að
nauðsynlegt er aö færa mikið af
■ þjónustunni nær fólkinu, og það
Iveröur ekki gert nema meö þvi
að stækka sveitarfélögin.
Hins vegar virðist misskilin
• sjálfstæðisvitund og ihaldssemi
Ivera einn helsti þrándur I götu
þess, aö til sameiningar verði
gengið.
I
I Góð reynsla
■
I af sameiningu
Viða um land hafa sveitar-
I* félög eitt eða fleiri bundist sam-
tökum um sameiginlega lausn
einstakra verkefna með góðum
árangri, t.d. í heilsugæslu, á
1‘ skólamálum, brunavörnum o.fl.
I öllum þessum tilfellum hefur
fengist góð reynsla af samstarf-
inu og fátt annað eftir en ,,aö
J stiga skrefiö til fulls og sameina
I þá”, eins og Helgi Gislason á
I Helgafelli kemst að orði um
• hreppana á Fijótsdalshéraði I
J samtali við Sveitarstjórnarmál
I i 3 tbl. 1980.
I Hann telur, að Fljótsdals-
■ hérað stæði betur að vigi i ýms-
1 um málum en nú er, ef það væri
Isameinað I eina stjórnarfars-
lega heild.
Svipaöa sögu er að segja um
1 hreppana i Borgarfjaröarsýslu
Iofan Skarðsheiðar, sem komiö
hafa upp formlegu samstarfi og
sameinast um fjölmörg mál
J og starfa nú i reynd sem eitt
| sveitarfélag.
Þá er ánægjulegt að lesa frá-
I sögn Guðmundar Ingólfssonar I
1 4. tbl. Sveitarstjórnarmála 1980
Ium ótviræðan árangur af sam-
einingu Isafjarðarkaupstaðar
og Eyrarhrepps, en sú samein-
J ing var eini beini árangurinn af
j tilraunum til sameiningar
I sveitarfélaga 1966—1970.
Sporin hræöa þvi ekki þar
J frekar en á Norðurlöndunum.
I Þar var sameiningin lögboðin
I og sveitarfélögunum fækkað t.d.
• I Sviþjóð úr 2500 i 278, i Dan-
J mörku úr 1100 I 277 og I Noregi
I úr 774 i 454.
Þessi sameining efldi sveitar-
félögin og færði þeim og ibúum
þeirra aukið sjálfsforræði.
Aukin þjónusta
nœr fólkinu
Ein meginforsenda þess, aö
unnt sé að auka þjónustu við
landsbyggðina og færa aukin
völd heim i héruö, er að stækka
sveitarfélögin. Helmingur
þeirra eða 118 sveitarfélög af
224 eru með um 200 ibúa eða
færri og eru það fámenn, að þau
geta hvorki veitt ibúum sinum
almenna þjónustu, staðið undir
öllum þeim verkefnum, sem
þeim er ætlaö, hvað þá heldur
aö taka viö auknum verkefnum.
Fleiri rök hvetja til samein-'
ingar sveitarfélaga, eins og t.d.
aö smáar einingar geta ekki
nýtt sér nauðsynlegustu tækni,
né skapað þvi fólki, sem
byggöarlagið hefur kostað til
mennta, atvinnu viö þess hæfi á
heimaslóðum. Siðast en ekki
sist hlýtur það að vera eölilegt,
að byggðir, sem vinna aö höfuð-
málum byggðarlaganna, velji
sér forystumenn sem ein heild
og að hver þegn þessarar
heildar leggi til samfélagsins i
samræmi við það, sem hann
aflar en höfðatölureglan verði
ekki látin ráöa kostnaðarskipt-
ingunni.
Það, sem helst virðist standa i
vegi fyrir sameiningu, er ótti
smærri sveitarfélaganna, sem
minnsta þjónustu veita, við að
sameinast stórum sveitarfél-
ögum, þangaö sem þjónustan er
sótt, og kjósa þvi heldur að sam-
einast um einstaka mál og fá
landshlutasamtök eða sýslu-
félög til að leysa önnur verkefni,
sem aö mörgu leyti væru betur
komin heima fyrir.
Mismunandi álagningarpró-
senta útsvars og skiptar póli-
tiskar skoöanir koma hér til
meö að ráða nokkru.
Þessir þættir mega ekki veröa
hindrun i eflingu byggðar á Is-
landi.
Tillögur verkaskiptanefndar
um sýslur og landshlutasamtök
eru sá hlutinn, sem hvað mest-
um ágreiningi veldur, og kemur
þar fyrst og fremst tvennt til:
Ketfiö samt
við sig
1 fyrsta lagi hefur fulltrúum
sveitarfélaganna ekki tekist að
ná samkomulagi við fulltrúa
rikisins I nefndinni, þ.e. sýslu-
menn, um aö leggja sýslurnar
alveg niður.
1 ööru lagi virðast fram-
kvæmdastjórar landshlutasam-
takanna telja sér og samtökum
„sinum” vera misboðið þar sem
ekki er gert ráð fyrir lögbind-
ingu landshlutasamtakanna.
Þeir hafa þvi undir forystu
áheyrnarfulltrúa sins i nefnd-
inni beitt sér gegn tillögunum og
sameingingu sveitarféiaganna.
Astæða er til að vekja athygli
á áhuga embættismanna til að
viðhalda kerfinu. Kerfiðersamt
við sig.
Landshlutasam-
tökin hindra
stœkkun
Um svipað leyti og árangurs-
litið var unnið að sameiningar-
málum sveitarfélaganna, fór
landshlutasamtökum þeirra að
vaxa fiskur um hrygg.
Til þessara samtaka sóttu fá-
mennari sveitarfélögin styrk og
aöstoð til að geta starfaö áfram
sem sjálfstæðar einingar. .
Landshlutasamtökin hafa þvi I
átt þátt i þvi að viðhalda þessum I
smáu einingum, og hefur á milli 1
þessara aðila skapast „sam- J
tryggingarkerfi”.
Landshlutasamtökin eru sú I
eining, sem efla á milli rikis og J
sveitarfélaga eftir þvi, sem J
sveitarfélögin í hverjum fjórð- I
ungi telja æskilegt, en sýslu- I
félög i núverandi eða nýrri ■
mynd á að leggja niður.
Einföldum kerfid
I tillögum verkaskipta-
nefndar er lagt til, aö sýslumörk
verði ákveðin með lögum og J
sýslunefndir verði nokkurs .
konar oddvitafundir.
Hvort tveggja er óþarfi, þvi I
eftir að sveitarfélögin hafa J
verið stækkuð, er það lág- .
markskrafa, að sú þjónusta sem I
veitt er af bæjarfógetaem- I
bættum minni bæjarfélaga, J
verði veitt I sérhverju sveitar- .
félagi auk efldrar þjónustu frá I
bönkum. Húsnæðisstofnun I
rikisins, Vegagerð rikisins og J
fleiri stofnunum.
Við þessa breytingu væri j
sjálfsagt að fella niöur hið tvö- |
falda innheimtukerfi rikis og |
sveitarfélaga, og gætu sveitar- ■
félögin auöveldlega séð um inn- I
heimtuna og einnig annast þjón- I
ustu fyrir Tryggingastofnun |
rikisins og sjúkrasamlög. Ann- ■
arri rikisþjónustu ætti að koma I
fyrir I einu eða fleiri sveitar- I
féiögum eftir aðstæðum og teg- |
und þjónustu. A svipaöan hátt ■
myndu tvö eða fleiri sveitar- I
félög sameinast um lausn verk- |
efna eftir aðstæðum likt og gert |
var i sambandi við skiðalyftuna ■
i Oddsskarði.
Atta
þjónustusvæði
Á aðalfundi SSA árið 1979 var ■
samþykkt tillaga þess efnis að I
skipta Austurlandi upp i 7—8 I
þjónustusvæði. Hvert þessara I
svæöa er hæfilega stórt sem eitt ■
sveitarfélag og hljóta fyrr eða I
siöar að verða það.
Full ástæða er fyrir íbúa þess- I
ara svæða að fara að leggja ■
niður fyrir sér kosti og galla I
sameiningar og átta sig á þvi, |
hvað þeir vilja. Eg er sann- I
færður um, aö kostirnir eru ■
margfalt fleiri og vega miklu I
þyngra en þeir ókostir, sem I
mönnum gæti sýnst, að viö þetta I
væru. Ætti þvi þegar að hefja ■
undirbúning að sameiningu I
sveitarfélaga á þessum svæö- I
um. Þeir, sem eru hikandi við I
sameiningu, ættu að beita sér ■
fyrir samstarfi innan þessara I
svæða á sem allra flestum svið- I
um og knýja sameiginlega á I
rikisvaldið um þjónustu á svæð- ■
unum.
SSA ætti nú þegar að lita á I
þessi svæöi sem sinar grunnein- I
ingar og breyta lögum sinum ■
þannig, að á aðalfundi kysu I
þessi þjónustusvæði fulltrúa |
sina i ákveönu hlutfalli við ibúa- I
fjölda svæðanna. *
Ennfremur verði það sett i I
lög, að hvert svæði ætti einn I
mann i stjórn. Með þessu móti I
mætti yfirstiga þann ótta, sem ■
viröist rikja varöandi það, sem I
koma skal.
Að lokum vil ég minna á, að I
þessar smáu einingar uröu til, ■
þegar hvaö mest vesöld var i I
landihérogmennáttu ekki ann- I
aö en tvo jafnfljóta til að komast I
leiðar sinnar. ■
Þaö er kominn timi til, að I
sveitarstjórnarmenn átti sig á I
þvi, að aukin velferð og bættar I
samgöngur bæði krefjast og J
auðvelda sameiningu sveitar- I
félaga”.
oa skoríð