Þjóðviljinn - 03.09.1981, Blaðsíða 8

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 3. september 1981
Fimmtudagur 3. september 19811 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 9
Stjórnarskráin 21. greln
Forseti lýðveldisins ger-
ir samninga við önnur ríki.
Þó getur hann enga slíka
samninga gert, ef þeir
hafa í sér fólgið afsal eða
kvaðir á landi eða land-
helgi eða ef þeir horfa til
breytinga á stjórnarhögum
ríkisins, nema samþykki
Alþingis komi til.
„V arnarsamningurinn”
Fyrsta greln
Bandaríkin munu fyrir
hönd Norður-Atlantshafs-
bandalagsins og sam-
kvæmt skuldbindingum
þeim, sem þau hafa tekist
á hendur með Norður-Atl-
antshafssamningnum,
gera ráðstafanir til varnar
Islandi með þeim skilyrð-
um sem greinir í samningi
þessum. I þessu skyni og
með varnir á svæði því,
sem Norður-Atlantshafs-
samningurinn tekur til,
fyriraugum, lætur Island í
té þá aðstöðu í landinu sem
báðir aðilar eru ásáttir um
að sé nauðsynleg.
„V amarsamnmgurinn”
Önnur grein
ísland mun af la heimild-
ar á landssvæðum og gera
aðrar nauðsynlegar ráð-
stafanir til þess að í té
verði látin aðstaða sú sem
veitt er með samningi
þessum og ber Bandaríkj-
unum eigi skylda til greiða
fslandi, íslenskum þegnum
eða öðrum mönnum gjald
fyrir það.
»Við eigum að skaffa land fyrir herinn”
Leitað að heimild fyrir afhendingu Stokksness undir herstöð
Þegar herstöövaandstæöingar
á Austurlandi efndu til Stokksnes-
göngu i öndveröum ágUstmánuöi
sl., vissi almenningur ótrúlega
litiö um eöli og tilurö þessarar
herstöövar i Skaftafellssýslu.
Þjóöviljinn reyndi aö bæta um
betur meö frásögnum og viötölum
viö menn, sem vænta mátti aö
vissu meira um máliö.
Mörgum þeirra var tregt tungu
aö hræra, eins og lesendur muna.
Viö gáfumst ekki upp viö upplýs-
ingaleit 1 Stokknesmálinu heldur
héldum viö áfram aö leita svara.
Hver ieigöi landiö undir herstöö-
ina og af hverjum? Hvaöan kem-
ur heimildin fyrir herstöövar-
rekstri á Stokksnesi?
Bóndinn á Horni
segir frá
Sigurjón Sigurösson bóndi á
Horni man til þess aö áöur en
nokkrir samningar voru geröir,
hafi þyrla lent á Stokksnesi. Þeir
þyrlumenn hafi mælt landiö og
snuddaö á nesinu.
Þaö næsta sem gerist er aö
Sverrir Júliusson þá frambjóö-
andi Sjálfstæöisflokksins I kjör-
dæminu kemur inn i máliö. Var
Sverri Júliussyni faliö aö semja
fyrir hönd Hornfólksins. Horns-
búar voru mjög óánægöir meö
gang mála á si'num tima og fannst
þetta vera samningur sem þeir
yröu aö samþykkja. Þá var Horn
tvibýli og áttu bændumir aö fá
ákveöna upphæö á ári fyrir leigu
og i skaöabætur fyrir missivegna
selveiöa.
Sverrir fékk umboöHomsfólks-
ins til samninga viö rikissjóö. Sá
hann um aö innheimta leiguna
þartil, fyrir nokkrum árum aö
Jón Hjaltason lögfræöingur tók
viö. Bóndinn á Horni man ekki
hver geröi samninginn fyrir hönd
rikisins. Hornsbúar mátu máliö
þannig á sinum tima aö þeir gætu
ekki neitaö um leigusamning,
landiö yröi tekiö hvaö sem taut-
aöi. Bóndinn á Horni tók fram aö
samningamir væru engin leyni-
samningar og væri sjálfsagt aö
opinbera þá.
Samkvæmt frásögnum fólks i
sveitinni hófust framkvæmdir á
Stokksnesi siöla hausts 1953, þá
voru reistir skálar og hermenn
ásamt tslendingum unnu þarna
viö mannvirkjagerö. Uppbygging
stöövarinnar hlýtur aö hafa tekiö
Sverrir JúIIusson framkvæmda-
stjóri, fyrrum frambjóöandi
Sjálfstæöisflokksins i Skaftafells-
sýslum. Ég hnippti bara i
Hannes, þá kom þetta...
einhvem tima, þannig aö hugsan-
legt er a ö herstööin hafi ekki tekiö
til starfa fyrr en 1955. Og hdn hef-
ur ofttekiö hertæknilegum breyt-
ingum á þeim tima sem liöinn er
siöan hún var sett á laggimar.
Leitað að samningi
Viö höföum samband viö sýslu-
skrifstofuna í Austur-Skaftafells-
sýslu til aö kanna hvort einhver
samningur fyndist i veöskjölum á
landiö hjá embættinu. Fulltriii
sýslumanns sagöi flesta pappira
af eldra tagi hafa oröiö eftir viö
skiptingu sýslanna i tvö lögsagn-
arumdæmi (Austur- og Vestur-
Skaftafellssýslu), flestir pappirar
heföu oröiö eftir i Vik.
Hins vegar sagöi hann krotaö
inn á pappir um jöröina Hom, aö
samningur heföi veriö geröur um
leigu lands (Stokksness) á milli
bænda og rikissjóös og gæti ald-
urs vegna veriö hjá embættinu i
Vi"k i Mýrdal. Þar sæist einnig
móta fyrir númerinu 2031, hvort
þaö væri máske þaö sem viö vær-
um aö leita aö?
Samningur nr. 2031
Einar Oddsson sýslumaöur i
Vestur-Skaftafellssýslu fann
pappira á sýsluskrifstofunni i
Vik, en jöröin Horn heyröi undir
embættiö þegar samningurinn
var geröur áriö 1953.
Samningur nr. 2031 reyndist
vera á milli f jármálaráöherra
f.h. rikissjóös og Sverris Jillius-
sonar f.h. eigenda jaröarinnar
Homs i Hornafiröi. Fyrir hönd
leigutaka skrifar Sigtryggur
Klemenzson undir samninginn.
Þá reyndist fylgja samningum
ótakmarkaö umboö eigenda
Homs til Sverris Júliussonar.
Margt er merkilegt viö þennan
samning. 1 annarri grein samn-
ingsins segir: „Leigutimi hófst 1.
september 1953 og er óákveöiö
hve lengi hann skal vara. Leigu-
málinn er óuppsegjanlegur af
hendi leigusala, en leigutaki get-
ur sagt honum upp meö sex mán-
aða fyrirvara miöaö við 1.
september ár hvert”. „Það er
einsdæmi aö uppsagnarákvæöi
skuli gikia eingöngu á annan veg-
inn. Yfirleitt hafa báöir aöiljar
jafnan rétt i' svona samningum.
1 leigusamningnum er einnig
ákvæöi um aö hægt sé að krefjast
endurskoöunar á honum, ein-
göngu aö þvier tekur til leigufjár-
hæöar og bætur fyrir hlunninda-
missi. Náist ekki samkomulag
skal leigan metin af sérst(8ium
geröadó.mi. Við hlunnindamissinn
er aö ööru leytimiöaö viö aö sela-
veiöin sé hundraö kópar á ári.
1 sjöttu grein samnings þessa er
sagt: „Leigutaka eru heimil
hvers konar not af hinu leigða
landssvæði og má heimila öörum
not þess. Reisa má þar mannvirki
nema þar jaröefni og annað slikt.
Leigutaka er bönnuö öll veiði og
skot á landinu. Leigusölum er
heimil frjáls umferð fram i
Stokksnesvita og yfir á Austur-
fjörur. Þá halda þeir fjörubeit
fyrir sauðfé sitt og rekarétti á
hinu leigöa landssvæöi.
Aö ööru leyti er ekki minnst á
væntanlega nýtingu landsins.
í framboði fyrir þá
konservativu
Sverrir JUliusson var fram-
bjóöandi Sjálfstæöisflokksins i
kjördæminu og mundi vel, þegar
hann var samningsaöili fyrir
hönd Hornbænda og stóö i samn-
ingum viö rikiö.
Sverri rámaöi i aö þáverandi
vegamálastjórihafi staöiö einnig
I þessum samningum. „Þaö er i
varnarsamningnum aö viö eigum
aö skaffa landiö”, sagöi Sverrir.
Sagöi Sverrir, aö samiö heföi ver-
Helgi Agústsson. Varnarmála-
deildin veröur aö meta hverju
sinni hvort á aö kaupa eöa leigja
land fyrir herinn.
iö um leigu á landinu og bætur
fyrir tap vegna seladráps. „Ég
innheimti þetta fyrir Hombændur
i þó nokkuð mörg ár einmitt hjá
varnarmáladeildinni.” Sverrir
sagöi aö þaö heföu veriö margir
um eignarhald á jöröinni, þá tvi-
býli og fjölmargir erfingjar.
Þurfti aö útvega umboö frá þeim
öllum. Hermann Sigurösson vár
þá i fyrirsvari fyrir Homsfólkiö.
Sverrir sagöi aöspuröur um þaö
ákvæöi aö samningurinn væri aö-
einsuppsegjanlegurá annan veg-
inn, „viö skulum ekki vera aö
blekkja okkur neitt meö þaö,
þetta var auövitaö skuldbinding
af hálfu ríkisins um aö skaffa
landiö fyrir herinn”.
Sverrir Ittrekaöi aö þaö heföi
veriö varnarmáladeild sem heföi
séö um aö borga lejguna þau ár
sem hann haföi innheimtu með
höndum fyrir Hornbændur.
Sverrir er maöur glaölyndur og
sagöi „ég var i framboöi þarna
1953,56 og 59 fyrir þá konservativu
og var auövitað aö safna at-
kvæöum um þetta leyti”.
Ég spuröi Sverri hvort hann
myndi eftir einhverri umr æöu um
Stokksnesiö i blööum eöa á al-
þingi á sjötta áratugnum? „Nei
ég man ekkert til þess, ég hefði
áreiöanlega oröiö var viö það,
heföi áreiöanlega oröiö var viö
þaö, heföi þaö veriö, ég var svo
áhugasamur um þetta leyti. Þaö
hefur veriö látiö nægja meö Miö-
nesstööina”.
Sverrir sagöi aö þetta
heföi ekkert veriö „heitt” mál
á sinum tima, hann heföi
aldrei orðiö var viö neina sér-
staka viökvæmni i málinu”.
Sagöi, aö hann heföi eingöngu
veriö I samningum sem umboös-
aöili fyrir fólkiö á Hroni. „Sá
aöilisem ég haföi alltaf samband
viö út af greiöslunni var Hannes
Guömundsson, hann var þarna
deildarstjóri. Þegar timi var
kominn til greiöslu á leigunni, þá
hnippti ég bara i Hannes þá kom
þetta og fór sina boðleið”.
Sverrir sagöi aö hann heföi
aldrei setiö á fundum meö mönn-
um úr bandariska hernum út aí
leigumálinu, þaö heföi eingöngu
verið á milli rikisins (varnar-
máladeildar) annars vegar og
hersins hins vegar.
Mappan sem ekki
fannst
1 3. grein leigusamningsins (nr.
2031) segir ab greiöslustaöur leig-
unnar sé hjá fjármálaráöuneyt-
inu Reykjavík. Þetta vildum viö
kanna nánar og leituöum til ráðu-
neytisins tilað forvitnast um afrit
og frekari upplýsingar. Mála-
leitan okkar var vel tekið — en
þvimiöur fannst ekki mappa sem
tittnefndur samningur og fylgi-
skjöl áttu aö geymast i. Nú hefur
þegar komiö fram aö leigan var
borguð I varnarmáladeild — og
viröist valdsviö hennar vikka
með hverjum deginum sem liöur
i rannsókn Stokksnesmálsins.
Þá haföi blaðið samband viö
Skipulagsstofnun Rikisins til aö
forvitnast um þaö hvort fram-
kvæmdir i Stokksnesi hefðu
komið fyrir þá stofnun, en starfs-
maöur upplýsti okkur um að ekk-
ert fyndist af framkvæmdum
hersins á Stokksnesi.
Geta afhent
landið
Þriöjudaginn 25. ágúst haföi
blaöiö enn á ný samband viö
Helga AgUstsson deildarstjóra
hjá Varnarmáladeild. Var Helgi
fyrst spurður um hvort leigan
væri enn borguð meö sama hætti
og á árum áöur. Helgi kvaöst
ekki vita það, Hannes Guömunds-
son heföi meö þessilandssvæði aö
gera. Hannes vissi einnig hvernig
leigan á Stokksnesi væri færð til
bókar. Þaö væri þannig verks-
skipting hjá Varnarmáladeild-
inni.
Getur varnamáladeild á grund-
velli „varnarsamningsins” tekiö
hvaöa land sem er á leigu og af-
hent bandariska hernum?
Þaö veröum viö að meta hverju
sinni, viö ættum aö geta tekið
land til leigu eöa kaups ef aö
heimild er til þess i fjárlögum.
Var slik heimild til fyrir leigu
Stokksnessins?
Eg er einfaldlega ekki nógu vel
aö mér um Utfærslu á þessum
málum til aö geta fullyrt um
þau.—
— Helgi upplýsti enn fremur aö
Hannes Guömundsson sem mest
vissi um þessi mál væri erlendis.
Orðaleikur Hannesar
Guðmundssonar
ÞegarHannes varkominn heim
á ný, en hann er fulltrUi hjá
Varnarmáladeild náöum viö
sambandi viö hann og spurbum
fyrst hversu leigan fyrir Stokks-
nes væri há. Hannes sagöist ekki
vita hversu há leigan væri núna,
en taldi sig ekki mega gefa upp
fjárhæöir af þessu tagi. Auk þess
væru útreikningar flóknir.
Hannes sagöi aö Varnarmála-
deildin borgaöiennþá leiguna. Þá
var hann spuröur hvort Fjár-
málaráðuneytiö kæmi þar hvergi
viö sögu, en i leigusamningnum
frá 1953 væri þess get© aö
greiöslustaður væri i Fjármála-
ráöuneytinu. ,,Jú þaö er I sjálfu
sér rétt, þvi Fjármálaráöuneytið
borgar allt sem viö þurfum aö
láta borga. Viö höfum engan sér-
stakan kassa eða svoleiöis til út-
borgunar þaö gengur allt i' gegn
um fjármálaráöuneytið”. „Það
er náttúrulega orðaleikur hvort
viö borgum þaö eöa fjármála-
ráöuneytiö”.
Getur þú upplyst hvar og
hvernig leigan kemur fram viö
rikisendurskoöun?
Nei, þaö veit ég ekki um.
Varst þd meö i upphaflegu
samningunum áriö 1953?
Viö gerðum ekki samninginn
1953. Þaö voru aör-
ir sem geröu hann. Þaö er
aö segja aö Varnarmála-
deildinlét gera þennan samning,
en fjármálaráöuneytiö skrifaöi
undir hann af þvl aö Vamarmála
deildin var ekki stofnuð fyrr en 15
desember 1953. Aöur voru þaö hin
ýmsu ráöuneyti sem sáu um viö-
komandi mál undir ráöuneyt-
unum,isambandi vib varnarliöið
þegar aö þvi var aö skipta. Síöar
var þetta sameinaö undir eina
deild sem var látin heyra undir
utanrikisráöuneytiö.
Hannes sagði aö samningurinn
heföi veriö endurskoöaöur og þá
eingöngu ákvæöium upphæö fyrir
leigu.
Þegar aö fjármálaráöuneytiö
gerir samning — er þá ekki fyrir-
vari um samþykkt Alþingis?
Nei nei þaö er aldrei fyrirvari
um þaö. Þaö þarf ekki aö staö-
festa svona samninga þeir eru
ekki lagðir fyrir Alþingi.
— óg
Að dyljast bak við þögnina
Svo viröist sem Varnarmála-
deild geti á grundvelli „varnar-
samningsins” tekiö hvaöa land
sem er og afhent bandarikja-
mönnum. Sjálfir höföa þeir til
þessa varnarsamnings þegar þeir
eru spuröir. Það hlýtur hins veg-
ar aö vera lögfræöilegt túlkunar-
atriði, hvort varnarmáladeild-
inni , sé heimilt að gera samning
um land og afhenda bandariska
hernum, án þess að málið komi
fyrir alþingi eða fyrir sjónir al-
mennings. Það hefur gerst I
Stokksnesmálinu, engir þing-
manna, sem blaðið hafði sam-
band við úr hreyfingu herstööva-
andstæöinga, minntust þess að
hafa heyrt nokkuð um Stokksnes-
ið á sjötta áratugnum.
Málið var sveipað þagnarhjúp.
Það er svo auðvelt að leiða likur
að þvi, að ástæðan fyrir leyndinni
hafi einfaldlega verið hræðsla
þeirra attaniossa bandariskrar
herstefnu, sem um afsal lands-
réttinda sömdu við andmæli al-
mennings og ótti við umræðu á
Alþingi. Þagnarmúrinn var reist-
ur með „varnarsamningnum”
árið 1951, við herjum á hann þar-
til brestur.
Þátttaka annarra ráðuneyta en
utanrikisráðuneytisins er óljós i
þessu máli. Eitt eiga allir þeir
sem höndluðu um Stokksnes sam-
eiginlegt, þeir þögðu þunnu
hljóði. Þjóðviljinnhefur áður sagt
frá fyrirspurn herstöðvaandstæð-
inga á Austurlandi til varnar-
máladeildar um Stokknes.
Spurningum þeirra hefur enn
ekki verið svarað, þrátt fyrir
itrekun Ólafs Ragnars Grimsson-
ar á fundi utanrikisnefndar Al-
þingis. Ef varnarsamnirgurinn
er tekinn bókstaflega, er ljóst að
varnarmáladeild litur á sig
sem „Island”. Hvort sá skilning-
ur deildarinnar stenst réttarlega
hlýtur að vera vafamál. Og er það
ekki litilsvirðing við Alþingi þjóð-
arinnar að afhenda landssvæði án
vitundar þess? i stjórnarskránni
gefur 21. grein visbendingu svo að
ekki verði um villst, að leita ber
samþykkis Alþingis um afnám
landsréttinda. Var það gert þegar
Stokksnes var afhent? Eitt vekur
furðu með öðru i þessu ólánlega
máli, en það er hvernig „yfirvöld-
um’(varnarmáladeild) hefur tek-
ist að halda Stokksnesi frá opin-
berri umræðu og vitund almenn-
ings. — óg