Þjóðviljinn - 26.09.1981, Page 10

10 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 26. — 27. september 1981
Ég hef aldrei almennilega
skilið i þeim mikla.mun, sem
gerður er á leikhúsgagnrýni og
kvikmyndagagnrýni i blööunum.
Leikhúsgagnrýnendur lýsa
gjarnan i hvernig skapi þeir voru
áður en þeir fóru i leikhúsið.
Þegar þeir fara á kostum geta
þeir jafnvel um, hvað þeir
borðuðu um hádegið, i hverju
meltingartruflanir þeirra séu
fólgnar, hvernig ástandiö var á
heimilinu áður en lagtvar af stað
i leikhúsið. Kvikmyndagagnrýn-
endur blanda hins vegar ekki
saman heimilis- og magatruflun-
um og svo listinni.
Leikhúsgagnrýnendur eru yfir-
leitt ákaflega uppteknir af ævi-
sögu leikritahöfundarins. Við
fáum jafnvel nákvæmt yfirlit yfir
skólasögu pabba og mömmu.
Hvenær þau tóku barnaskólapróf
o.s.frv. En hvað viðkemur kvik-
myndastjórunum er önnur saga.
Það mætti halda aö þeir hafi veriö
munaðarlausir.
Það skiptir ekki litlu máli að
vita hvort leikritið hafi verið
leikið á stóra sviðinu i Þjöðleik-
húsinu eða á litla sviöinu niðri i
kjallara. En aldrei hef ég séð
kvikmyndagagnrýnendur geta
um einkenni kvikmyndahússins.
Þó hefur hvert kvikmyndahús
sinn persónuleika.
Sumir fara i bió til að horfa á
ákveðinn leikara eða verk ákveð-
ins leikstjóra. Aðrir einfaldlega
af þvi þaö er fimmtudagur.
Persónulega fer ég eingöngu
eftir kvikmyndahúsinu sjálfu.
Háskólabió nýtur þess, að þar
er oft boðið upp á ákaflega menn-
ingarleg fyrirbæri, hljómleika,
fundi... Manni verður óneitanlega
hugsað til þess menningarlega
afturenda sem breiddi úr sér i
sama sæti daginn áður.
Um kvikmyndagagnrýni
Stærð tjaldsins hefur lika sin
áhrif, þannig að slæm mynd virð-
ist ekki alveg eins slæm i Há-
skólabióeins og i Gamla bió, þar
sem þær eru reyndar allar
slæmar.
Háskóiabíó leggur reyndar á
það áherslu að sýna menningar-
legar og listrænar myndir. T.d.
mun Superman II verða sýndur
þar innan ti"ðar. Asamt með Jóa
og leikriti Alþýöuleikhússins
verður það þriðji menningarvið-
burðurinn i tilefni af ári Super-
mans.
Hryllingsmyndirer bestaðsjá i
Hafnarbió. Salurinn hefur ýmsa
kosti. Hann er dimmur og lágt er
til lofts. Nærvera sjávarins eykur
lika áhrifin,einkum þegarvonter
i sjó.
Aftur á móti er best aö horfa á
ameriskar glæpamyndir i Tóna-
bió eða Stjörnubió. Steinsteypu-
landslagið umhverfis Tónabió er i
fullu samræmi við mynd af þessu
tagi.
Þar vantar ekkert á nema
skammbyssuskotin.
Kostir Stjörnubiós felast fyrst
og fremsti kúluspilasalnum, sem
staðsettur er við hliðina. Það er
ágætur undirbúningur fyrir
glæpamynd aö skreppa fyrst i
spilasalinn.
Auðvitað áttu að sjá gömlu
myndirnar aftur i Gamla Bió. ,,A
hverfanda hveli” var sýnd þar og
átti hvergi annars staöar heima.
Kosturinn við Gamla Bió er sá,
að þú nýtur þess aö horfa á mynd
með öðrum en jafnframt hefurðu
á tilfinningunni að þú sért á
einkasýningu. Ahorfendurnir eru
allir uppi á svölum og þeir þrir
sem eru niðri finnst myndin vera
bara fyrir þá.
Þótt undarlegt sé þá virðast
þeir menningaratburðir, sem
eiga sér stað i Austurbæjarbió
ekki hafa smitandi áhrif á skoð-
anir manna á myndunum sem
þar eru sýndar. Sú staðreynd að
myndimar eru lélegar breytir
engu. Þæreruekkertbetri annars
staðar.
Regnboganum hefur hins vegar
tekist að fá á sig einhvers konar
menningarstimpil með þvi að
sýna eina sæmilega góöa mynd á
sex mánaða fresti. Fjögurra-sala
kerfið hefur vitanlega li'ka sina
kosti: Duldar langanir þinar geta
fengið útrás á siðustu stundu
þrátt fyrir menningarlegar áætl-
anir.
Ég sá t.d. myndina „Astar-
ævintýri leigubilstjóra” fyrir
tveimur vikum en lét alla halda
þegar heim kom, að það heföi
verið uppselt á Fassbinder-
myndina.
Hvað sem öðru liður þá verður
þriðja flokks mynd ölluskárri við
flutninginn úr Hafnarbió i Regn-
bogann.
Fjalakötturinn sýnir ágætar
myndir. Mig hefur reyndar alltaf
langaö til að sjá aftur myndirnar
sem ég hef séö i Fjalakettinum.
En annars staðar en þar.
Stundum er gaman aö fylgjast
með þvi sem leikararnir segja.
Nú hafa verið keyptar nýjar
sýningargræjur, þannig að
hljómburðurinn ætti að batna.
Sýningartimi og farartæki sem
þú hefur yfir að ráða skipta máli
við val myndarinnar.
Ef uppselt er á mynd i Nýja Bió
er alltaf hægt að hlaupa i Gamla
Bió. Venjulega vinnur maður
ekkert en maöur tapar heldur
engu. Þaö sama er að segja um
gullna hringinn, Hafnarbió —
Stjörnubíó — Austurbæjarbió.
Aftur á móti ef farið er i Tóna-
bió i strætó og svo reynist uppselt
er kvöldið ónýtt nema aö maður
komist i vfdeó.
Að taka strætó inn i Laugarás-
bíóað vetri til er sannkallað þrek-
virki. Þegar á endastöð er komið
er yfir drulhileðju að fara eða þá
stæröeflissnjóskafla og þvi næst
er haldið á brattann upp gler-
hálar tröppurnar sem liggja að
bióinu. Ég man aö stórslysa-
myndin sem ég sá i fyrra virtist
mér leikur einn miðað við þær
raunir sem ég hafði lent i á leið-
inni.
Einnig væri hægt að bera
saman fatnað sætavisanna og
gæði poppkornsins i hinum ýmsu
kvikmyndahúsum, en lengd þess-
arar greinar setur mér vissar
skorður, og mat mitt yröi undir
öllum kringumstæðum hlutdrægt.
Þegar allt kemur til alls er það
poppkornið sem skilur á milli
raunverulegra menningarvið-
burða og svo alls hins sem
skemmtanaiðnaðurinn býður upp
á.
Það er ekki borðaö popp i Þjóð-
leikhúsinu eða i Norræna húsinu.
Kvikmyndin verður ekki að list
fyrren hætt verður aö boröa popp
i bíó.
Ég minnist þess einu sinni á
norrænni kvikmyndaviku að hafa
séð krakka vera aö úða i sig
poppi. Sessunautar minir sem
greinilega höfðu tilfinningu fyrir
menningargildi sýningarinnar
sendu krökkunum óhýrt auga.
Krakkakjánarnir höfðu ekki
skilið, að þau voru ekki mætt hér
til að skemmta sér heldur til að
mennta sig.
vísnamál

Umsjón: Adolf J. Petersen
Það er vandi
að sjá um sig
I flestum þáttum Visna-
mála, hafa visur verið eftir
ýmsa höfunda t.d. ein og ein i
hverjum þætti eftir hvern og
einn, sjaldan að skráð hafi
verið eftir einn höfund sér-
staklega, þó var það i siðasta
þætti, og eins verður það nú.
Um aldamótin 1900 var
ungur maður i Skagafirði sem
hét Bjarni Gislason kenndur
við Kálfárdal i Gönguskörð-
um, hann var fæddur 29. mars
1880. Um tvitugsaldur var
Bjami orðinn kunnur hagyrð-
ingur i Skagafirði og viðar, þvi
visur hans bárust fljótt bæði
norður yfir Oxnadalsheiði og
vesturfyrir Vatnsskarð. Tvær
eftirfarandi vísur hans urðu
fljótt á hvers manns vörum
sem vonlegt var á þeim tima.
Ilit er að finna eðiisrætur
alit er nagaö vanans tönnum.
Eitt er vist að fjórir fætur
færu betur sumum mönnum.
Og svo þessi um þekktan
bónda nokkurn, er þótti ekki
greiðasamur, en ágjarn á
annarra fé,þó það varðaði ekki
við lög:
Hans var jafnan höndin treg
að hjáipa smælingjunum.
Aldrei gekk hann gjæpaveg
en götuna meðfram honum.
Lífsþæ gindakapphlaupið
var ekki komiö til sögunnar á
æviskeiði Bjarna, hann stillir
sinum kröfum mjög i hóf en þó
hressilega meö þessari visu:
Ófarin mun ævin lik,
engu skal þó kviða,
meðan ég á feröaflík
og frfskan klár að riða.
Sambúðinni við mannlífið
aimennt lýsir hann i þessari
vi'su.
Það er vandi að sjá um sig,
svo ei grandist friður.
Hvert það band, sem bindur
mig
bælir andaim niður.
Verið getur að Bjarni hafi
ætlað aö semja samfelldan
vfsnaflokk með eftirfarandi
visum, að minnsta kosti falla
þær þannig hver að annarri:
Uni ég nú við strit og strið
stefni að hinsta máti.
Liti ég yfir liðna tið
liggur mér við gráti.
Ég hef kynnst við trega og tál
trúin fhinst mér lýgi.
Ljósblik innst i eigin sál
er mitt hinsta vígi.
Rakst ég snemma i ráöaþrot
rétta leið að finna.
Alltaf geymi ég baugabrot
bernskudrauma minna.
Gremjusieginn geðs um þey,
gimist feginn næði.
Heimur segir, að ég ei
auönuveginn þræði.
Ljóöastrengi lék ég á
litt þó gengi að vonum
Hcf þvi lengi hrundið frá
hugar-þrengingonum.
Ég hef iatið lausann taum,
litt með gát á strengjum,
og úr máta undan straum
ýst með kátum drengjum.
Fyrir giötuð æskuár
enginn greiðir bætur
Vinalaus og vonafár
vakti margar nætur.
Þótt mig lifið léki grátt,
— litill virtist gróði
ég hef máske ailtaf átt
ögn i sparisjóði.
Ég gat látið særða sái
svifa milli blóma,
meöan heimska og hatursmál
háðu féránsdóma
Hefir skeikað hæfni þrátt,
hugur reikað viða.
En að ieika lokaþátt
litt mér eykur kviða.
Að Bjarni sé með þessum
vísum að lýsa si'nu lifshlaupi
er vart hægt að efast um.
Hann vissi sem er að sú
fegurð sem var getur fölnað á
einni nóttu, og ómþýðir
hljómar hl jóðna fyrr en þeirra
hefur veriö notið til fulls.
Ljúfan róm þó langt á nótt
iátir hijóma af sniili,
mundu: blómin fölna fljótt
frostins góma milli.
Kveður norna kalda raust
kliöur fomra strauma
aftur morgnar efalaust
eftir horfna drauma.
Reyndu að glæða Ijós við ljós
iina mæðu, þrautir.
og að græða rós við rós,
rósum klæða brautir.
Sýndu vilja, samau dug,
svo má dylja kifið.
Reyndu að ylja allra hug
og aö skilja lífið.
I Gönguskörðum er smá
dalur sem gengur til vesturs i
fjöllin, sem heitir Trölla-
botnar. Beinakerling (varða)
var þar á lækjarbakka. 1 orða-
stað kérlingar hvað Bjami, þá
ungur að árum i gamansöm-
um tón:
Aður bjó ég út við sjó,
auðnu rfkt i gengi,
blómarós ég þótti þá
þar hjá friðu mengi.
Flaug það yfir fjöli og mar,
fram um dali alia,
að stigamenn mér stálu þar
og struku upp til fjalla
Þá mér náðu þessi tröll
þankiun er f vafa,
hvort muni nokkur menjaþöll
meira grátið hafa.
Oft er döpur auöargná
upp i snjóafjöllum
hér ég alltaf hýrast má
i húsmennsku hjá tröllum.
Þegar sé ég mennskan mann,
mér það gleði veitir,
tállaus ást þá tendrast vann
sem timinn aidrei breytir.
Gumafund nú gæfan iér,
glæðist kellu hagur.
Sannkallaður sýnist mér
sé það jóladagur.
Sem að best mér lögðu lið,
lausri hringatróðu.
þökk og heiður hafið þið
Húnvetningar góðu.
Svo komu nokkrar vi'sur!
sem lýstu þvi hvemig Hún-
vetningar gögnuðust kerlingu,
en hér er vegna orðalags
þeirra best aö sleppa þeim aö
sinni.