Þjóðviljinn - 02.12.1981, Blaðsíða 9

- 8 StÐA— ÞJÓÐVILJINN Miövikudagur 2. desember 1981.
< I I
Miðvikudagur 2. desember 1981. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9
Ég hef haft kynni
af ungum
mönnum sem
hafa glataö heilsu
sinni á Litla-
Hrauni og
tortfmst í
orðsins fyllstu
merkingu
Um 80% fanga á
Litla-Hrauni eiga
við alvarleg
áfengis-
vandamál að
stríða.
Verulegur hluti
þessara manna
kemur aftur
og aftur
á Litla-Hraun
Ég hef þá trú að
vegna margs
konar sérstöðu
okkar þjóðfélags
höfum við
íslendingar
möguleika á að
leggja að mestu
niður fangelsi
Réttlætistilfinn-
ingin birtist í
ýmsum myndum
Þótt ráöuneytisstjóri dóms-
málaráöuneytisins sé einn mesti
heiöursmaöur i Islenskri embætt-
ismannastétt og ég vilji ekki orö-
inu aö honum halla, þá verö ég aö
segja, aö þegar rætt er um ýmsa
aöra starfsmenn dómsmálaráöu-
neytisins þá kemur manni óneit-
anlega i hug hending úr visu
Bólu-Hjálmars:
„...af frjálsum manngæöum lit-
iö eiga.”
Satt aö segja á maöur ekki til
orö, þegar deildarstjóri i dóms-
málaráöuneytinu vogar sér aö
segja viö eiginkonu fanga, sem
spyr hann i nauöum sinum hvaö
hún eigi aö gera, þar sem hún sé
bjargarlaus meö sig og börn sin,
— þá svarar deildarstjórinn:
„Ætli þú veröir ekki aö fara til
borgarinnar eins og aörir aum-
ingjar”.
Fangelsi bætir engan mann
//Ég vil lýsa gagnrýni
minni á þá oftrú sem virð-
ist ríkja í lögum og dómum
hérá landi/ á gildi fangels-
isvistunar. Ég hef í nokkra
áratugi haft talsverð kynni
af ýmsum þeim — og þá
sér í lagi ungmennum, sem
betrunarhúsið Litla-Hraun
hafa gist. öll þau kynni
hafa sífellt betur staðfest
þá skoðun mina að við sé-
um á rangri leið í þessum
efnum. Ég hef haft kýnni
af ungum mönnum sem
glatað hafa heilsu sinni á
Litla-Hrauni og tortýmst i
orðsins fyllstu merkingu.
Aöur en ég hef reiöilestur minn,
— ákæruna gegn þessari fangels-
istrú, — vil ég taka skýrt fram og
leggja áherslu á, aö þaö er mun
auöveldara aö gagnrýna þetta
fyrirkomulag heldur en aö koma
meö jákvæöar og frjóar tillögur
til úrbótai þessum efnum. En þær
litlu vonir sem ég batt viö núver-
andi hæstvirtan dómsmálaráö-
herra eru löngu kulnaöar.
Einstakt
hneykslismál
Hafa háttvirtir alþingismenn
gert sér grein fyrir þvi, aö um
80% fanga á Litla-Hrauni eru
alkóhólistareöa eiga viö alvarleg
áfengisvandamál aö striöa?
Hafa háttvirtir alþingismenn
gert sér grein fyrir þvi aö veru-
legur hluti þessara manna kemur
aftur og aftur á Litla-Hraun?
Hvarer betrunarhúsiö.sem átti
aö bæta þessa ungu menn og gera
þá aö nýtum þjóöfélagsþegnum?
Mér er sagt aö um 10 -15 fangar
á Litla-Hrauni eigi viö geöræn
vaiidamál aö striöa, samkvæmt
læknisúrskuröi, og eigi alls ekki I
fangelsum aö dveljast. Þessir
menn þurfa læknismeöferö.
Margir þeirra hafa veriö úr-
skuröaöir ósakhæfir sökum geö-
veiki, en engu aö síöur vistaöir á
Litla-Hrauni, vegna þess aö geö-
sjúkrahús neita aö veita þeim
viötöku. Slikir menn geta ekki
talist heppilegir uppalendur
ungra manna og óharönaöra, sem
dómsvaldiö hefur úrskuröaö til
betrunar. — Hér er raunar á ferö-
inni einstakt hneykslismál, sem
þyrfti aö ræöast sérstaklega, og
landlæknir hefur raunar oftar en
einu sinni Itrekaö aö hér sé um
einstakt hneykslismál aö ræöa.
Þarna eru einnig kynferöislega
afbrigöilegir menn, sem framiö
hafa kynferöisleg afbrot, eöa orö-
iö afbrigðilegir á þessu sviöi
vegna fangelsisvistar, eins og
gjarnan vill veröa.— Slíkir menn
geta heldur ekki talist heppilegir
uppalendur ungra manna og
óharönaöra, sem dómsvaldiö hef-
ur úrskuröaö til betrunar.
Menn sem dæmdir eru fyrir
sérstaklega óhugnanleg kynferö-
isafbrot eru 4 - 5. Ef 60 menn eru
vistaöir á Litla-Hrauni, sem
raunar mun vera full há tala, þá
er röskur þriöjungur þeirra
menn, sem ýmist hafa veriö úr-
skuröaöir geöveikir af læknum og
ættu þvi aö dveljast á geöveikra-
hælum undir læknishendi, eöa
háskalega kynferöislega af-
brigöilegir menn. Slikt er betrun-
arhúsiö sem viö sendum i unga
menn um tvitugt I tugatali ár
hvert, og erum forundrandi á aö
ekki skuli koma göfugri til baka.
Umhverfið bregst
öndvert við
Ótrúlega margir þeirra sem
dæmdir hafa veriö á Litla-Hraun
eru ungir menn. Þeir eiga ótrú-
lega margt sameiginlegt. Þeir
koma flestir frá heimilum sem átt
hafa viö erfiöleika aö striöa. Viöa
er mikil áfengisneysla og önnur
óregla, hjónaskilnaöir foreldra
mjög tlöir, þeir hafa átt erfiöa
bernsku og æsku, sjálfir siöan
ient I óreglu, gengiö refilstigu en
þó fæstir unniö nokkur niöings-
verk. Þeir fá ekki rétt-aöstoö á
réttum tlma. Smáþjófnaöir,
áfengislagabrot, bllþjófnaöir,
jafnvel minniháttar ávisanafals,
— og þannig mætti lengi telja.
Kornungir eru þeir komnir i
hendur lögreglunnar. Vinnubrögö
lögreglunnar gagnvart þessum
ungu mönnum eru kapituli út af
fyrir sig, sem fróölegt væri aö
ræöa. Þarna er um erfiöa aöstööu
lögreglumanna aö ræöa, og hæg-
ara um aö tala en i aö komast. En
fádæma eru þessi vinnubrögö oft
óheppileg og skaöleg.
Svo þegar fangelsiö er yfirgefiö
— dómurinn afplánaöur — þá
standa þeir veglausir i borginni, i
ótrúlega mörgum tilfellum úti-
lokaöir frá atvinnumöguleikum,
þvi umhverfiö bregst öndvert viö.
Oft eru einu vinirnir samfangar
sem eiga viö sömu vandamál aö
striöa. Þetta vandamál eykur
áfengisþörfina og pilluátiö sem
læröist i fangelsunum sækir lika
á. Og siöan iiggur leiöin oftast
aftur til betrunará Litla-Hrauni.
Hringrásin er hafin.
I ótrúlega mörgum tilfellum er
þessi hringganga svo tlö, aö fyrr
en varir eru bestu árin aö baki.
Þrátt fyrir þessa dimmu
reynslu, sem sanna má meö
tölulegu úrtaki hvenær sem er,
viröast yfirvöldin á landi hér enn-
þá telja Litla-Hraun einu sálu-
hjálp þessara manna. — Sann-
leikurinn er hins vegar sá, aö
þessi hópur er langstærstur
þeirra sem gista Litla-Hraun.
Hvernig skyldi svo aöstaöan
vera hjá þeim, sem reyna aö
brjótast út úr þessum vitahring?
Skortur á mann-
legu innsæi
Ég gæti nefnt fjölda dæma — 10
— 20 eöa fleiri, ef óskaö er, — þar
sem dómsmálayfirvöld viröast
leggja sig fram um aö koma þess-
um mönnum niöur I svaöiö aftur.
Þar er um aö ræöa svo furöulegan
skort á mannlegu innsæi og skiln-
ingi á mannlegum aöstæöum, aö
maöur stendur steini lostinn
frammi fyrir þessum ósköpum.
En ég skal láta mér nægja eitt
Guðmundur J. Guömundsson
Miklar umræður urðu á
alþingi í liðinni viku vegna
framkominnar þingsálykt-
unartillögu um fangelsis-
mál. Ræða eða reiðilestur
Guðmundar J. Guðmunds-
sonar í þessum umræðum
vakti mikla athygli og fer
hún hér á eftir. '
dæmi, þar sem nýlokiö er einum
þætti þess harmleiks. En þaö er
langt frá þvl aö vera ljótasta
dæmiö.
Til min leituöu fyrir röskum
þremur árum ung hjón meö ungt
barn. Þau höföu sótt um íbúö I
verkamannabústööum og áttu viö
magnaöa húsnæöiserfiöleika aö
striöa. Þeim var úthlutaö tveggja
herbergja Ibúö. Mér var kunnugt
um aö eiginmaöurinn, sem aö
vlsu var kornungur, haföi oftar en
einu sinni dvaliö á Litla-Hrauni
og m.a. misst þar fingur vegna lé-
legrar læknisþjónustu, en honum
tókst aö komast út úr þessu, hætti
allri áfengisneyslu, en stundaöi
vinnu af kappi, bæöi til sjós og
lands.
/
Ogæfan
dundi yfir
En sumariö 1980 dundi ógæfan
yfir.
Ariö áöur haföi hann veriö
dæmdur til 6 manaöa fangelsis-
vistar á Litla-Hrauni fyrir afbrot
sem framiö haföi veriö um þaö bil
þremur árum áöur en dómur féll.
Og nú kraföist dómsvaldiö þess
aö dómurinn skyldi afplánaöur.
Sex mánaöa vistá Litla-Hrauni +
2 1/2 skilorösb.
Fjárhagurungu hjónanna var á
þann veg aö skuldir voru á milli 8
og 10 milljónir gamalla króna I
vaxtaaukalánum, og tvisýnt aö
Ibúöin færi ekki á nauöungarupp-
boð. Eiginkonan var barnshaf-
andi af ööru barni þeirra og heim-
ilislæknirinn úrskuröaöi aö fyrri
fæöing heföi gengiö þaö erfiölega
aö ekki kæmi til mála aö konan
héldi áfram störfum meöan hún
væri barnshafandi i annaö sinn. —
Eiginmaöurinn vann til klukkan
11 á hverju kvöldi og aila laugar-
daga, og keyröi þannig niöur
skuldir sem safnast höföu saman
frá fyrri árum. Og ekki nóg meö
þaö: Þessi fyrrverandi afbrota-
fangi annaöist verkstjórn i veik-
indaforföllum atvinnurekanda.
öll þessi störf fórust honum frá-
bærlega úr hendi. Stjórn húsfé-
lagsins I þeim stigagangi sem
þessi ungu hjón bjuggu I, gáfu
þeim meömæli fyrir frábærlega
góöa umgengni á ölium sviöum.
Ég leitaöi til dómsmálaráö-
herra ásamt öörum þingmanni,
baö um frest á afplánun og skýröi
málavexti. Hann veitti honum
mánaöarfrest til aö byrja meö.
Mánaöarfrest!
Þegar þessi mánuöur var út-
runninn spuröi ég ráöherra aö
þvi, hvort hann gæti ekki veitt
þriggja vikna til mánaöarfrest til
viöbótar, þvi þá myndi atvinnu-
rekandinn aftur veröa kominn til
starfa og taka viö verkstjórn.
Dómsmálaráöherra treysti sér
ekki til þess, vegna þess aö ein-
hver Þorsteinn sem væri starfs-
maður hjá honum, væri þvi and-
vigur, og mér skildist aö allt
dómskerfiö færi úr skoröum ef
oröiö væri viö þessari bón.
Næsta dag var þessi ungi maö-
ur færöur I hegningarhúsiö viö
Skólavöröustlg, og hann kvaddi
samstarfsmenn sína, sem hann
Meðalaldur afbrotamanna er nitján ár. Sú kaldranalega vist sem óhörðnuöum mönnum er búin I þess-
um staö gerir engan mann betri.
Þaö er ekki vanþörf á þvi aö Al-
þingi kjósi þá nefnd sem tillagan
gerir ráö fyrir, til aö kynna sér
þessi erfiöu og vandasömu mál og
framkvæmd þeirra, og gera til-
lögur til úrbóta. Hin dauöa hönd
núverandi hæstvirts dómsmála-
ráðherra hef ég ekki trú á aö
muni mikiö gera.
Þaö þarf aö endurskoöa reglu-
geröir og alla starfshætti I fang-
elsum. — Engin reglugerö er til
um hegningarhúsiö I Reykjavik,
aöeins einhverjar húsreglur frá
þvi um aldamót. Reglugerö um
Litla-Hraun er löngu úrelt.
Stjórn Litla-Hrauns tekur litinn
þátt I rekstri þessa betrunarhúss
og veit oft á tiöum sáralitiö um
þaö sem þar fer fram.
Þaö er óhjákvæmilegt aö
hleypa þarna inn fersku lofti.
Fyrrum dómsmálaráöherrar
hafa flestir gert eitthvaö til bóta,
og sumir allverulega, — en af-
rekaskrá núverandi er fljótlesiö
Plagg.
Læknismeðferð
1 stað fangelsis
Þaö væri mjög tii bóta ef þeim
refsiföngum sem oröiö hafa
áfengissýkinni aö bráö, væri gef-
inn kostur á meöferö fyrir áfeng-
is- og lyfjasjúklinga á viöur-
kenndri meöferöarstofnun á borö
við SAÁ. Staöreyndin er sú, að
þeir áfengissjúklingar sem gera
sér grein fyrir og ná tökum á
sjúkdómi sínum, geta lifað full-
komlega eölilegu lifi án áfnegis.
En til þess þurfa þeir aö fá tæki-
færi.
Sllkt tækifæri má gefa þeim
meö þvi aö yfirvöld bjóöi upp á
meöferö af þvi tagi sem áöur er
getiö, fyrir áfengis- og eiturlyfja-
sjúklinga. Bjóöi upp á hjálp til aö
halda sjúkdómnum i skefjum.
Ég vil geta þess hér i þessu
sambandi, aö ég mun innan
skamms leggja fram hér á hæst-
virtu Alþingi frumvarp um breyt-
ingar á hegningarlögum, er varöa
m.a. áfengislagabrot.
Fangelsi bætir
engan mann
Þaö er nauösynlegt aö gera öfl-
ugar ráöstafanir til aö gefa þeim
ungu mönnum sem i fangelsum
lenda, betri aöstööu til menntun-
ar, og aö reyna á einhvern hátt aö
halda þannig á þessum málum,
aö fangelsi veröi til betrunar, en
ekki þaö mannskemmandi spill-
ingardýki sem þaö er nú, sem
brýtur niöur unga menn sem
þangað koma, þannig aö þaö
veröi aö halda þeim gangandi á
vanabindandi lyfjum.
Er engan ráöstafanir hægt að
gera til aö auka menntun þessara
ungu manna? Af könnunum er
ljóst aö verulegur fjöldi þeirra
hefur ekki lokiö skyldunámi. —
011 reynsla úr nágrannalöndum
sýnir aö fangavist og nám falla
illa saman. Allt sem gert hefur
veriö I þessum málum hafa fé-
lagasamtökin Vernd beitt sér fyr-
Framhald á 14. siöu
haföi stjórnaö meö sóma undan-
farnar vikur, þvi nú þyrfti hann
aö fara i tukthús. 1 aö minnsta
kosti hálfan mánuö var hann
geymdur i hegningarhúsinu viö
Skólavöröustig, vegna þess aö
ekki var pláss á Litla-Hrauni. —
En hann fékk pillur i hegningar-
húsinu við Skólavöröustig, til aö
bæta honum vinnutapiö og sefa
óttann um konu sina barnshaf-
andi.
Eftir þtiggja mánaöa dvöl á
Litla-Hrauni varö aö leysa hann
úr haldi, eftir kröfu læknis, vegna
þess aö hann var yfirkominn á
taugum.
Yfir veturinn stundaöi hann
sjómennsku og um sumariö var
hann I sæmilega tekjugóðri vinnu
utanbæjar.
En þessi Þorsteinn i ráöuneyt-
inu vildi strax aö vori taka hann
og koma honum til betrunar, — og
þaö er nú reyndar dálitiö erfitt aö
gera sér fulla grein fyrir þvi hvor
sé ráöherrann, hæstvirtur Friö-
jón Þóröarson eöa þessi Þor-
steinn. — Dómsmálaráöherra
féllst á aö biöa fram eftir sumri,
enda fjárhagur fjölskyldunnar i
algjöru kalda koli. Þrátt fyrir þaö
lét þessi margumtalaöi Þorsteinn
i ráöuneytinu handtaka unga
manninn nokkrum sinnum yfir
sumariö, jafnframt þvi sem hann
lét hengja upp myndskreytta til-
kynningu á veggi lögreglustöðv-
arinnar i Reykjavik, þar sem
þess var krafist aö maöurinn yröi
handtekinn hvar sem i hann næð-
ist.
Réttlætinu
fullnægt
Þegar leiö á sumariö átti ungi
maöurinn kost á plássi á einu
aflasælasta loðnuskipi flotans.
Tveir alþingismenn buöust til aö
koma meö þennan mann á Skóla-
vöröustig 9 tveimur dögum eftir
aö loönuvertíö lyki. Fimmtiu
manns voru um þetta skipspláss,
en dómsmálaráöherra kaus betr-
un á Litla-Hrauni. Viö, þessir
tveir alþingismenn, héldum I fá-
visku okkar aö þaö væri meiri
betrun fólgin I þvi aö maöurinn
væri viö fiskveiöar út i hafi, viö
verömætasköpun jafnframt þvi
sem hann bjargaöi fjölskyldu
sinni frá endanlegu fjárhagslegu
gjaldþroti.
Og hvernig standa svo málin i
dag, hjá þessum unga manni,
sem áöur gekk refilstigu og villu
vegarins, hætti áfengisneyslu og
afbrotum, stofnaöi heimili og hef-
ur fyrir tveimur börnum aö sjá?
Form dóma varö honum hindr-
un á áframhaldi eölilegs lifs. Fyr-
ir röskri viku dvaldi hann á
Litla-Hrauni, I einangrun, yfir-
bugaöur maöur, — og ég tel alla
framtiö hans og heilsu mjög tvi-
sýna. Eiginkonan er undir læknis-
hendi vegna taugaálags, ibúö
þeirra er á uppboöi og skulda-
drottnar krefjast gjaldþrots.
En þegar þessi tillaga, sem hér
er til umfjöllunar, haföi veriö lögö
fram, skoraöi aöalfundur Vernd-
ar á Alþingi aö samþykkja hana,
og ástand þessara mála fór aö
koma til umræöu I þáttum i rikis-
útvarpinu. Ég haföi itrekaö bréf
min til fullnustumatsnefndar um
aö manni þessum yröi sleppt úr
haldi vegna fjölskylduaöstæðna.
— Þá skyndilega var honum
sleppt úr haldi siöastliöinn föstu-
dag, þótt þá væri nýbúiö aö til-
kynna honum aö hann yröi i haldi
út janúarmánuö, aö minnsta
kosti.
Ég gæti utan endi þuliö upp
slikar sögur. Af nægu er aö taka
og þvl miöur eru þaö yfirleitt
harmsögur. En ég held aö þótt
pislargöngur I dómsmálaráöu-
neytiö séu margar, — og ekki efa
ég aö beöiö sé um náöun fyrir
hvern þann mann sem dæmdur
er, — þá held ég aö þaö sé óhjá-
kvæmilegt aö breyta þeim vél-
rænu vinnubrögöum sem nú tiök-
ast þar. Hér veröur aö taka upp
mannleg vinnubrögö gagnvart
mönnum sem beöiö hafa árum
saman eftir dómi og búa viö ger-
breyttar og betri aðstæður, fram-
komu og hegöun. Fjallkóngasjón-
armiöiö veröur aö vikja.
Taliöer aöum 80% þeirra, sem hér er gert aö dveljast séu áfengis-og lyfjasjúklingar. Væri núekki nær
aö þeir fengju viöhlitandi lækningu meina sinna á þartilgeröri stofnun I staö þess aö búa á bakviö riml-
ana?