Þjóðviljinn - 12.12.1981, Qupperneq 7

Helgin 12,— 13. desember 1981 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 7
...að rífa kjaft
við yfirlækninn!
Sólin og skugginn eftir
Fríðu Á. Sigurðardóttur er
sjúkrahússsaga, saga af
veikindum og þjáningu, og
það er afskaplega erf itt að
skrifa svoleiðis sögu svo að
velsé.
Égveitekkiaf hverju. Kannski
er þaö eitthvað i smbandi við bók-
menntahefð karlveldis og
karlmennskudýrkunar? Það er,
jú, hvorki hetjulegt né frækilegt
að liggja fárveikur og
ósjálfbjarga á spitala. Ef slikt
uppáfeílur menn samt sem áður
eiga þeir að bera sig vel ,,og tala
sem minnst um þaö allt” — eins
og þar stendur. Annað væri
sjálfsmeðaumkun og aumingja-
skapur. Eða kannski er maður
svona hræddur við sjúkra-
hússsögur af þvi að veikindi og
dauði eru bönnuð umræðuefni —
„tabúefni” — i hinu hæfa og af-
kastamikla, kapitaliska
þjóðfélagi sem við búum i —
einsog Gugga segir i Sólinni og
skugganum?Ég veit það ekki. Ég
veit það bara að þessi bók er mjög
áhrifamikil og vel gerð.
Sjúkrahúsið — þjóðfélag
í þjóðfélaginu
Sigrún, aðalpersóna bókar-
innar, er lögð inná sjúkrahúsið til
rannsóknar. Hún hefur lent i
bilslysi fyrir þremur árum og
þjáist siðan af höfuðverk sem
magnast uppi yfirlið, hreyfi-
erfiðleikar hamla henni, hægri
hönd og fótur eru hálflömuð. Það
hefur litið komið útúr rannsókn-
um og þvi er hún lögð inn.
I gleði sinni yfir að vera nú
komin innfyrir gullna hliðið og i
voninni og drauminum um bata
gerir Sigrún sömu herfilegu
skekkjuna á fyrsta degi og Auður
Haralds segir frá i
Læknamafiunni. Hún rifur kjaft
við yfirlækninn. Hún krefst
virðingar, skilnings, jafnréttis
sér til handa og hún lærir það
smám saman hve ömurlegur
misskilningur það er hjá vesölum
sjúklingi að krefjast sliks af
YFIR-mönnunum i þessu
þjóðfélagi.
Sjúkrahúsið er nefnilega
þjóðfélag sem lýtur eigin innri
lögmálum. Yfirstéttin, læknarnir,
halda fast og óvefengjanlega um
völd sin og forræði^þar er ekkert
sýndarlýðræði eins og Gugga,
herbergisfélagi Sigrúnar, segir:
... Og ef þeir sögðu að þú værir
heilbrigð þá varstu heilbrigð.
Meira að segja þótt þú dræpist
á meðan þeir sögðu það. Þeir
þurftu ekki einu sinni á at-
kvæðunum þinum að halda á
fjögra ára fresti. Ekki að það
breytti svo sem neinu. (119).
Starfsstúlkur og hjúkrunar-
fræðingarnir eru i mun meiri
tengslum viö sjúklingana en þær
verða aö sigla á milli skers og
báru eins og hverjir aðrir
embættismenn. Þær reyna með
misgóöum árangri, að taka ekki
afstöðu, sogast ekki niðuri hina
„vonlausu” hringiðu þjáninga
kúgunar, reiði og haturs sem þær
finna mjög skýra hjá sjúklingun-
um. Þær reyna að brynja sig
vegna þess að þeim ber sjálfum
að virða yfirstéttina og þjóna
henni — þó að þaö gangi ekki vel á
köflum og öll þeirra samúð sé
með sjúklingunum.
Og sjúklingarnir sjálfir eru
fólkið i þessu landi i ímotskurn.
Allt á það valdaleysið sameigin-
legt og allt er þaö uppá náð og
miskunn yfirvalda komið. En það
breytir þvi ekki að karlar og kon-
ur bregðast viö hvert á sinn hátt,
ihaldsmennirnir þola enga
gagnrýna hugsun og reyna að
halda dauöahaldi i hugmynda-
fræði rikjandi stéttar (Jón,
Agnar), kommarnir skjóta
föstum og lausum skotum
(Gugga) og bilið þar á milli
verður ekkert brúað.
Þannig geisar skoðanabaráttan
á milli sjúklinganna, átökin verða
afar hörö vegna þess að fólkið er
sumt hvert svo jafnvægislaust og
ofurviðkvæmt vegna stöðunnar
sem það er i. Þessi átök verða
samt að fara fram, þau standa
um grundvallarspurningar, um
það hvort sjúklingarnir eigi að
lúta höfði og þakka eða hvort þeir
eigi að krefjast réttar sins hinir
hressustu.
Og svo er annað fólk sem notar
og kann á kerfið (Rósa), aörir
sem flýja veruleika sinn á
sjúkrahúsinu (konan sem á að
deyja) og enn aðrir sem aldrei
eru spuröir um eitt eða neitt, þeir
lægstu af lágum, gamla fólkiö.
Þannig gengur þetta sérstaka
þjóðfélag i þjóðfélaginu, allar
valdaafstæður eru skarpar og
sérhver uppreisnartilraun er
brotin á bak aftur með ein-
hverjum ráðum. Sjúklingarnir
reyna af fremsta megni að standa
saman, hlúa hver að öðrum og
konurnar i stofu Sigrúnar t.d.
mynda samstöðu- og vináttubönd
sem aldrei verða slitin. Samt er
samstaða fólksins pólitiskt skilyrt
eins og áður er sagt og gagnrýni
þess verður óttalega veikburða af
þvi að það er háð læknunum i þvi
sem skiptir okkur öll kannski
mestu máli, þ.e. hvort við höldum
liftórunni til morguns. Og hvernig
er hægt að heyja harða baráttu
gegn veldi þeirra sem ráða alger-
lega yfir baráttuhæfni manns?
Konurnar sem liggja með Sig-
rúnu sýna hver annarri bliðu,
skilning, umburðarlyndi og sam-
stöðu, en þær eru að reyna að
gera hver annarri lifið bæri-
legra, þola það sem yfir þær
gengur og styrkja hver aðra til
þess — i raun geta þær litið gert
til að breyta stöðunni. En þær
hugsa margt og segja það hver
við aðra — og þær geta skrifað
um reynslu sina.
Óttinn
Sú góða og pólitiskt hvassa
greining á lifinu á sjúkrahúsinu
sem kemur fram i Sólinni og
skugganum — m jög gegnum
Guggu, simastúlku og kommún-
ista — væri samt ekki nógu mikið
bókarefni eitt sér, að minu mati.
Valda- og kúgunarkerfið á
sjúkrahúsunum, auðmýkingin af
þvi að vera „getu- og möguleika-
laus hlutur” er eitthvaö sem við
Dagný
skrifar
þekkjum ansi mörg af frásögnum
og höfum jafnvel upplifað sjálf.
En það sem gerir þessa bók svona
góða er Sigrún, konan og sjúkl-
ingurinn, sem við fylgjum i bók-
inni.
Hún er ofsalega næm kona og
tilfinningarik. Samliðan hennar
með fólkinu i kringum hana er
heit og einlæg án þess að verða
tilfinningasöm af þvi að hún hefur
alltaf auga fyrir félagslegum og
pólitiskum forsendum kvennanna
sem hún umgengst mest. Og
vistin á sjúkrahúsinu verður Sig-
rúnu ekki aðeins tilefni til að upp-
lifa fólkið i kringum sig, þjáningu
og kúgun þess — heldur verður
sjúkrahússvistin henni hvati og
ögrun til að horfast i augu við
sjálfa sig og persónuleika sinn.
Og i þvi finnst mér bæði styrkur
og veikleiki þessarar bókar. Höf-
undur hefði mátt ganga miklu
lengra, að minu mati.
Sigrún er veik, bækluð, ómagi
og hún hefur verið án félagslegr-
ar, pólitiskrar og kynferðislegrar
staðfestingar á sjálfri sér árum
saman. Þegar hún leggst inná
sjúkrahúsið er hún laus undan þvi
aðalhlutverki i hryllingsmynd
sem hún er búin að leika i þrjú ár
og hún byrjar óforvarandis að
hugsa um sjálfa sig — út frá
sjálfri sér — laus undan þeirri
endalausu sektarkennd sem hefur
fylgst henni þennan tima. Hún
byrjar að elta uppi ótta sinn og
öryggisleysi," óttann við að vera
skilin eftir, yfirgefin, óttann við
að vera hafnað, falla ekki i
kramið, óttann við að vera ekki
elskuð. Þessi ótti er sálfræðilegt
og kynferðislegt fyrirbæri sem
margar konur þekkja en hjá Sig-
rúnu beinist hann mjög að eigin-
manni hennar sem hún heldur sér
i einsog drukknandi maður i
bjarghring. En hann er aðeins
hluti af þeirri innri skelfingu sem
blundar i Sigrúnu og ótti hennar
nær langt út fyrir hann. Hana
vökudreymir um bernsku sina en
hættir þar við hálfnað verk.
Og það er svosem engin furða.
Kynferðispólitiskir fordómar
læknanna standa á þessari konu;
hún er gáfuð, hún hefur unnið úti
(þrátt fyrir þrjú börn ) og hún og
maður hennar hafa sofið hjá öðru
fólki — allt þetta er notað gegn
hennieins og glæpsamlegt athæfi.
Viðmiölæknanna i þessum efnum
eru full af fordómum og þeir
reyna að sannfæra Sigrúnu um að
hún sé geðtrufluð fyrir vikiö. Hún
fær enga hjálp og enn minni
skilning á þeim sálarátökum sem
hún á i, og þau eru notuð, eða
einkenni þeirra, til að afsaka þaö
að sjúkrahúsið hefur hvorki hjálp
aö bjóða né þekkingu á þvi sem
gerðist i likama hennar við slysið.
Að lokum
Eins og fram kemur i Sólinni og
skugganum er lif sjúklingsins lif i
ööru þjóðfélagi en þvi sem við
hin hrærumst i — þó að þar séu
heldur betur snertifletir á milli og
afstæöur svosem þær sömu. Hins
vegar verða snertifletirnir stund-
um daufir og bókin á mörkunum
með að lokast inni i samfélagi
sjúkrahússins, sambandið á milli
verður óskýrt eins og „kletturinn
hafi lokast utan um huldufólkið”
— svo að vitnað sé i söguna. Ég er
þá sérstaklega að hugsa um sögu
konunnar sem á að deyja, sögu
sem mér finnst tengjast litið viö
aörar sögur bókarinnar og eiga
heima i heimi sjúkrahússins eins
og hún kemur fram i bókinni. Og
grundvallarlikingin sem gengur
gegnum bókina þ.e. að
sjúkrahúsiö se kolkrabbi sem
hýsi sérstakt lif — finnst mér
hvorki myndræn né vel hugsuð.
Þetta skiptir þó engu
höfuðmáli, satt að segja. Eftir
stendur að Sólin og skugginn er
afar kraftmikil baráttubók fyrir
rétti og reynslu þeirra fjölmörgu
sem hafa upplifað varnarleysið
sem fylgir þvi að vera kippt útúr
okkar rómaða, virka og duglega
samfélagi — i óþökk allra hinna.
HÉH EK 8ÓKIN
HJARTA ER TROMP
eftir Barböru Cartland
Hin kornunga og fagra Cerissa er
óskilgetin dóttir fransks hertoga
og enskrar hefðarmeyjar. Faðir
hennar var tekinn af lífi í frönsku
stjórnarbyltingunni og Cerissa ótt-
ast um líf sltt. Hún ákveður þvi aö
flýja tll Engiands. I Calais hittir
hún dularfullan Englending, sem
lofar að hjólpa henni, en þegar til
Englands kemur, gerast margir og
óvæntir atburðir. — Bækur Bar-
böru Cartland eru spennandi og
hér hittir hún beint í hjartastað.
DRAUMAMAÐURINN HENNAR
eftir Theresu Charles
Lindu dreymdi alltaf sama draum-
inn, nótt eftir nótt, mánuð eftir
mánuð. Draumurinn var orðinn
henni sem veruleiki og einnig mað-
urinn í draumnum, sem hún var
oröin bundin sterkum, ósýnilegum
böndum. En svo kom Mark inn í líf
hennar, honum giftist hún og með
honum eignaðist hún yndislegan
dreng. Þegar stríðið brauzt út, flutti
hún út í sveit með drenginn og fyrir
tilviljun hafna þau í þorpinu, sem
hún þekktl svo vel úr draumnum.
Og þar hitti hún draumamanninn
sinn, holdi klæddan...
HULIN FORTÍÐ
eftir Theresu Charles
Ung stúlka missir minnið í loftárás
á London, kynnist ungum flug-
manni og giftist honum. Fortíðin
er henni sem lokuð bók, en haltr-
andi fótatak í stiganum fyllir hana
óhugnanlegri skelfingu. Hún miss-
ir mann sinn eftir stutta sambúð
og litlu síöar veitir henni eftirför
stórvaxinn maður, sem haltrandi
styðst við hækjur. Hann ávarpar
hana nafni, sem hún þekkir ekki,
og hún stirðnar upp af skelfingu,
er í Ijós kemur, að þessum manni
er hún gift. — Og framhaldiö er
æsilega spennandi!
VALD VILJANS
eftir Sigge Stark
Sif, dóttir Brunke óðalseiganda,
var hrífandi fögur, en drambsöm,
þrjósk og duttlungafull. Hún gaf
karlmönnunum óspart undir fót-
inn, en veittist erfitt að velja hinn
eina rétta.
Edward var ævfntýramaður, glæsi-
menni með duiarfulla fortíö, einn
hinna nýríku, sem kunníngjar
Brunke forstjóra litu niður á. Hann
var óvenju viljasterkur og trúði á
vald viljans. En Sif og Edward
fundu bæði óþyrmilega fyrir þvi,
þegar örlögin tóku í taumana.
5IGGE STARK
VALD
VILJANS

SIGNE BJÖRNBERG
Hættulegur
leikur
EG ELSKA ÞIG
eftir Else-Marie Nohr
Eva Ekman var ung og falleg, en
uppruni hennar var vægast sagt
dularfullur. Ekki var vitaö um for-
eldra hennar, fæðingarstað eða
fæðingardag. Óljósar minningar
um mann, Ijóshæröan, bláeygan,
háan og spengilegan, blunda í und-
irvitund hennar. Þennan mann tel-
ur hún hugsanlega vera föður sinn.
Álíka óljósar eru minningarnar um
móöurlna.
Þegar Eva fær helmsókn af ung-
um, geöþekkum manni, sem býðst
til aö aöstoða hana við leitlna að
móður hennar, fer hún með honum
tll Austurríkis. Hún velt hins vegar
ekki, að með þessarl ferö stofnar
hún líf I sinu í bráöa hættu.
ELSE-MARIE NOHR
ÉÖ ELSKA Dlfi
HÆTTULEGUR LEIKUR
eftir Signe Björnberg
f Bergvík fannst stúlkunum eitt-
hvað sérstakt við tunglskin ágúst-
npttanna. Þá var hver skógarstígur
umsetinn af ástföngnu ungu fólki
og hver bátskæna var notuð til að
flytja rómantíska elskendur yfir
merlaðan, spegilsléttan vatnsflöt-
inn. Tunglskinið og töfraáhrif þess
haföl sömu áhrlf á þær allar þrjár
Elsu, dóttur dómarans, fröken
Mörtu og litlu „herragarðsstúlk-
una*. Allar þráðu þær Bertelsen
verkstjóra, — en hver meö sínum
sérstaka hætti.
SKUGGSJÁ
BÓKABÚÐ OLIVERS STEINS SE