Þjóðviljinn - 08.01.1982, Blaðsíða 6

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 8. janúar 1982
Dr. Sigurður Þórarinsson sjötugur
sæluhús eöa slegiö tjöldum á
lækjarbakka, viö jökulá eða bara
við snjóskafl. A slikum ferðum
var Sigurður hrókur alls fagnaö-
ar, sem hefur upp gamanmál og
syngur sinar eigin visur eða ann-
arra, þvi að hann er skáld gott og
ljóð hans vinsæl, ef til vill ekki
sistifjallaferðum, þar sem mörg
þeirra hafa orðið til. A öðrum
leiðum, þar sem bill er með i för-
inni, er ekkert sennilegra en að
Sigurður dragi gitar upp úr far-
angrisinum og annist undirspiliö.
Sigurður er manna félags-
lyndastur og glaöastur og um
þekkingu hans er enginn I vafa.
Hann er þvi jafn eftirsóttur til
visindamóta og léttlátari mann-
funda, enda eru þaö ekki meira en
hæfilegar ýkjur, aö oröstir hans
fari meö himinskautum, þvi aö
viöa hafa leiöir hans legiö og
mörg lönd hefur hann kannaö.
Þrátt fyrir sérgrein á sviöi raun-
visinda er hann mikill húmanisti
og fer vel og árekstralitiö á sam-
býlinu. Til þessarar sambúöar
hygg ég megi rekja marga bestu
kosti Siguröar sem manns og
visindamanns.
Ekki er mér kunnugt, hve
mörgum félagssamtökum
Siguröur hefur veitt brautargengi
um dagana, en best gæti ég trúaö,
aö þau væru nokkuö mörg, þó aö
hann hafi eitthvaö dregiö sig I hlé
á þeim vettvangi siöari árin. Hér
vil ég aöeins geta starfa hans
fýrir Feröafélag Islands, þvi aö
þeim er ég kunnugastur. Hann sat
i stjórn þess um tuttugu ára skeiö,
siöast sem forseti. Var hann sem
vænta mátti gjörhugull og tillögu-
góöur um öll mál, er fyrir lágu, en
haföi sig annars ekki mikiö i
frammi. Um langt skeiö tók hann
mikinn þátt I fræöslu- og
skemmtifundum félagsins
(kvöldvökum). Þar flutti hann
erindi og sýndi myndir frá rann-
sóknum sinum og feröum utan-
lands og innan. Voru kvöldvökur
þessar vinsæll þáttur i starfsemi
Ferðafélagsins fyrr á árum.
Fyrir allt þetta, auk alls annars, á
Ferðafélagið honum miklar
þakkir að gjalda.
Siguröur stendur nú á tímamót-
um og lætur innan skamms af öll-
um opinberum störfum. En hann
er manna óliklegastur til þess aö
setjast i helgan stein, þótt árin
færist yfir. Rannsóknum sinum
mun hann halda áfram meðan
kraftar endast. Kannski á hann
ekki eftir að þreyta dögum saman
fangbrögð við fárviöri i Djöfla-
skaröi, en velji sér i þess staö
mjúklátara rannsóknasviö og
úrvinnslu þess efnis, sem hann
hefur dregiö aö sér á löngum
starfsferli. Ég efast ekki um, aö
allir, sem þekkja Sigurö Þórar-
insson óski honum langra lifdaga
og starfsams ævikvölds.
Haraldur Sigurðsson.
•
Þaö er erfitt aö trúa þvi aö Sig-
urður Þórarinsson, jaröfræöing-
ur, skulieiga sjötugsafmæli I dag,
jafn unglegur og fullur af starfs-
og lifskrafti sem hann er.
Mér finnst hann ekkert hafa
breyst frá þvi ég kom heim frá
námi sumarið 1958 og byrjaöi að
vinna viö Náttúrugripasafniö,
sem siöar varö Náttúrufræöi-
stofnun tslands, en Sigurður
stjórnaöi þá Jaröfræöi- og landa-
fræöideild safnsins. Reyndar
haföi ég hitt Sigurö áöur, þegar ég
ásamt mörgum fleiri námsmönn-
um vará leiöheim til sumarvinnu
meö Gullfossi frá Kaupmanna-
höfn; hann var þar á þriðja plássi
ásamt okkur, en haföi veriö pró-
fessor I Stokkhólmi veturinn áð-
ur, og kunni nú greinilega vel viö
sig, og var reyndar miödepillinn,
I þessum hópi glaöra æskumanna
á Gullfossi. Slæmt þótti okkur þó
aö missa hann aftur á fyrsta pláss
þjóðhátiöardagskvöldið, en viö
vorum þá I hafi, þvi skipstjórinn
kom sjálfur til þess aö biöja hann
aö boröa með og halda hátiöar-
ræöu yfir farþegum þar; i aöra
röndina vorum viö samt töluvert
roggnir fyrir hans hönd.
Allt frá fyrstu kynnum hef ég
dáöst aö þessari lifsorku Sigurö-
ar, þó hann láti ekki mikið yfir sér
viö fyrstu sýn, þeim ótrúlegu
starfskröftum sem hann er gædd-
ur, og þeim fjölda visindalegra
greina og ritgeröa sem eftir hann
liggur. Hann hefur alla tiö, aö ég
held, átt einstaklega auövelt meö
aö koma hugsunum sinum á
pappirinn, enda er árangurinn
eftir þvi og aö þvi er ég best veit
skifta ritgeröir hans hundruðum.
Skáldskapargáfa hans og rik
máltilfinning hefur áreiöanlega
auöveldaö honum ritstörfin, eink-
um þar sem þær hafa hjá honum
haldist I hendur viö skarpa og
rökfasta hugsun og óþrjótandi á-
huga á öllum þeim viöfangsefn-
um I jaröfræöi og landafræöi sem
hann hefur tekiö sér fyrir hendur.
En skáldskapargáfan hefur
ekki bara gert honum ritun vis-
indagreina auöveldari en flest-
um, hún hefur á stundum lyft
honum á bak Pegasusi og þá hef-
ur hann látiö gamminn geysa,
eins og flestum er kunnugt, þvi
eftir hann liggur einnig aragrúi
kvæöa og visna, sem hann hefur
ort viö ýmis létt og skemmtileg
sönglög. Þessir textar Siguröar
hafa margir náö fádæma vin-
sældum, og þaö aö vonum, þvi
þeir eru leikandi liprir og vel ortir
og fullir af þeirristemmningusen
honum einum er lagiö aö skapa,
einkum og sér i lagi þegar hann
leikur sjálfur undir á gitarinn
sinn og syngur með, enda hafa
þeir mörgum yljaö i byggöum og
þó kanski enn betur I óbyggðum.
En þaö var ekki um visinda-
störf eöa skáldsakp Siguröar Þór-
arinssonar sem ég ætlaöi aö
skrifa, þaö gera eflaust aörir,
heldur langaöi mig til að þakka
honum, á þessu merkisafmæli,
allt hans ómetanlega og óeigin-
gjarna starf að náttúruverndar-
málum hér á landi, en þar hefur
hann starfaö öllum öörum núlif-
andi mönnum lengur og betur og
er réttnefndur hinn „grand old
man” okkar á þvi sviöi. Haustiö
1949 flutti hann erindi um nátt-
úruvernd á fundi Hins islenska
náttúrufræöifélags, sem helgaöur
var 60 ára afmæli félagsins, og
rakti þar hve sáralitið heföi veriö
gert á þvi sviöi hérlendis. Aö visu
voru þá til nokkrar reglur og lög á
sérsviðum, svo sem fuglafriöun-
arlög, lög um friöun hreindýra og
Þingvellir höföu veriö friölýstir i
nærri tuttugu ár. En engin al-
menn lög um náttúruvernd voru
til, þó „Islensk náttúra, bæöi hin
dauöa og lifandi, sé um margt
einstæö”, svo vitnaö sé i þetta
erindi Siguröar. t erindi sinu
nefndi hann svo ýmis dæmi um ó-
þarfa spjöll sem unnin heföu ver-
iö á náttúruverömætum landsins
og aö áratuginn á undan heföi
meiru veriö umrótaö, vegna til-
komu stórtækra vinnuvéla, en áö-
ur á mörgum öldum. Aöalniöur-
staöa hans var sú, að semja þyrfti
sem fyrst löggjöf um almenna
náttúruvernd sem heimilaöi rik-
isvaldinu að gera nauösynlegar
ráöstafanir til verndar dýrmæt-
um náttúrumenjum.
Þetta erindi Siguröar vakti
mikla athygli, þaö var siöar flutt i
útvarp og svo prentaö I Náttúru-
fræöingnum i byrjun næsta árs,
og mun ööru fremur hafa orðiö til
þess aö þáverandi menntamála-
ráöherra fól Siguröi og Armanni
Snævarr, lagaprófessor, haustiö
1951 aö semja frumvarp til laga
um náttúruvernd. Frumvarpiö
var lagt fram þremur árum
seinna, eftir mikla vinnu og sam-
ráö viö fleiri góöa menn, og varö
aö lögum voriö 1956 og var þar
meö stigiö eitt stærsta skref i
náttúruverndarmálum sem viö
höfum tekiö.
En öll byrjun er erfiö og einkum
fólgin I þvi aö plægja og undirbúa
jaröveginn, þaö fengu Siguröur
og þeir sem sátu i Náttúruvernd-
arráöi meö honum fyrstu árin aö
reyna. Þó þokaöist ýmislegt i
rétta átt, ekki sist fyrir atbeina og
eldmóö Siguröar, og þaö var ein-
mitt hann sem átti frumkvæöið aö
mörgum málum sem Náttúru-
verndarráö hóf strax aö vinna aö,
þó lausn á þeim fengist ekki alltaf
strax, og nægir þar aö nefna hug-
myndirnar um þjóögaröa i
Skaftafelli og Jökulsárgljúfrum
en þær komu báöar frá honum.
Siguröur hefur átt sæti i Náttúru-
verndarráöi frá stofnun þess og
unnið ráöinu lengur og betur en
nokkur annar, aö öllum þeim
góöu mönnum ólöstuöum sem þar
hafa lagt hönd á plóginn. Hann
hefur alltaf haft brennandi áhuga
á þeim málum, alltaf veriö hug-
myndarikur og boöinn og búinn til
aö leggja fram þá vinnu sem
þurfti til aö koma þeim hugmynd-
um I framkvæmd. Auk þess hafa
rannsóknir hans hjálpað okkur til
aö gera okkur grein fyrir þeirri
gifurlegu eyöingu gróins lands
sem oröiö hefur hér á landi frá
landnámi.
Fyrir öll þessi óeigingjörnu
störf þakka ég honum sérstaklega
og veit aö Náttúruverndarráö
mun halda áfram að njóta góðs af
snilli hans, áhuga og starfi á með-
an honum endist lif og heiisa Frá
eigin brjósti langar mig að þakka
honum sem manni einstaklega á-
nægjuiega og lærdómsrika við-
kynningu um liölega tuttugu ára
skeiö, fáa menn met ég til jafns
við hann eða hef reynt jafn mikið
aö læra af þar sem viö höfum
starfað saman, bæöi á Náttúru-
verndarstofnun tslands, I ýmsum
félögum og nefndum og i Náttúru-
verndarráði. Hjartanlegar ham-
ingjuóskir á sjötugsafmælinu,
Sigurður, megiröu lifa bæöi vel og
lengi, og kærar kveöjur til þinnar
ágætu konu og barna.
Eyþór Einarsson
í dag er einn af bestu vinum
minum, Sigurður Þórarinsson,
sjöt ugur.
Okkar góðu kynni tókust fyrir
rúmum fimm áratugum. Vorum
þá báðir við nám i Menntaskólan-
um á Akureyri. Siðar stunduðum
viö samtimisog i nokkurár nám i
Stockholms Högskola. Og loks
bjuggum við i sama húsi um ára-
bil hér i Reykjavik og var sam-
neytið alltaf mikið og gott.
Af þessu sem nú er sagt er ljóst
að ég þekki Sigurð mætavel. Og
ég segi eins og er: Mér finnst aö
ekki fari milli mála aö hann er
sérstæöur maður. í honum býr
svo margt I senn og hann er svo
yfirmáta fjölfróður. Og mikill
Islendingur i'bestu merkingu þess
orös.
Hann er mikill náttúruskoðari
og frábær fræöimaöur i jarðfræö-
inni og öðrum skyldum greinum.
A ýmsar kenningar hans i jarö-
fræði er hlustað með mikilli
athygli í öllum löndum. Hann hef-
ur meir en aðrir kynnt Island og
náttúru þess erlendum mönnum
og þá um leið hefur hann kynnt
menningu þjóðarinnar. Mér er
sagt aö Japanir hafi hér á árun-
um undrast mjög þegar Sigurður
gerði i háskólanum i'Tokyo grein
fyrir Islandi, náttúru þess og
menningu þjóðarinnar. Hér tók
ég aðeins eitt dæmi af mörgum
þvi erlendis mun Sigurður hafa
flutt fleiri fyrirlestra en aðrir
landar.
Siguröur er skáldmætur vel
þótt ekki fliki hann þvi. A yfir-
boröinu ber þar mest á hinu
gamansama, sbr. kvæðið um
hana Mariu, en undirtónninn hjá
Siguröi er ætið alvarlegur og þó
einkum þjóðlegur. Taugarnar i
manninum eru svo nátengdar öllu
þvi sem islenskt er, náthirunni,
tungunni, menningunni.
Þá er Sigurður söngelskur
maður. Ég minnist alltaf með
gleði samverustunda okkar land-
anna i Stokkhólmi þegar hann tók
gitarinn sinn og lék og söng. Ung-
ir menn segja mér að enn i dag sé
hann hrókur alls fagnaðar.
Siguröur hefur verið mikill
hamingjumaöur i lifinu, enda er
það i samræmi við alla hans
skaphöfn. Hann hefurunniðmikil
afrek — er i dag heimsþekktur og
virtur visindamaöur — en hefur i
engumiklast. Enganmann þekki
ég sem er lausari við fordild.
Hann Sigurður sótti meir en
meginmenntun sina til Sviþjóðar.
Hann sótti lika Ingu og það var
mikill fengur. Mér er ekki tamt
að nota stór orö. En það vil ég
segja að með þeim Ingu og Sig-
urði hefur verið mikil hamingja.
Viö GuörUn sendum Ingu og
Siguröi og börnum þeirra,
Snjölaugu og Sven, og þeirra fólki
árnaðaróskir.
Haukur Helgason.
Til eru einstaka menn, sem
þannig eru af guði gerðir, að um
þá myndast þjóðsögur i lifanda
lifi. Þeir eru ekki margir. En þeir
fá um sig einhvern fjarlægan og
dularfullan ljóma. Af þvi að þeir
binda ekki bagga sina sömu hnút-
um og samferðamenn. En þeir
baggahnútar geta verið ærið mis-
jafnir. Hjá einum vekja þeir
gremju og öfund, en öðrum gleði
og forvitni og aödáun, þegar best
lætur. Hnútar Sigurðar Þórarins-
sonar eru af siðara taginu.
Sigurður Þórarinsson, prófess-
or, sem i munni þjóðarinnar varð
raunar snemma dr. Siguröur
Þórarinsson jarðfræðingur, er ein
þessi þjóðsagnapersóna og
kannski var það i fyrstu vegna
þess, að hann var skáld og svo
heppinn að yrkja litið gaman-
kvæði við lag, sem flestir kunnu,
um þá tilfinningu, sem æöi mörg-
um þykir einhver hin notalegasta
i gráum hversdagsleika, „að vera
svolitið hifaður”. Þar með var
hann orðinn drykkjubróðir hálfr-
ar þjóöarinnar á gleðistundum
hennar. Varla er ofmælt, að þessi
haglega gerða ör hins unga jarð-
fræðinema i Sviþjóð hitti tslend-
inga i hjartastað. Þeir féilu á
samri stundu að fótum hans og
hafa legið þar siðan. Enda hefir
hann á löngum og nærri einstæð-
um ferli skotið ótal skeytum úr
fagurlega skreyttum örvamæli
sinum, sem sáu til þess að halda
þjóðinni i duftinu við fætur hans.
Skáldbrunnur hans reyndist það
djúpur, að á fullorðinsárum hélt
hann áfram að syngja sig inn i
hjarta þjóðarinnar. Honum tókst
aöbúa sér til ytra tákn, sem hann
einn bar og kallaði fram notalega
tilfinningu hjá háum sem lágum,
en það var rauða skotthúfan, sem
um langt skeið var álika óaðskilj-
anlegur hluti af imynd hans og
alpahúfan hans Monta eftir eyði-
merkurhernaðinn forðum.
Drengjalegt fas hans átti sinn
þátt i þvi að færa hann með ein-
hverjum hætti nær hverjum al-
þýðumanni. Það hefði enginn
burstaklipptur prófessor með
þýskt einglyrni gert. En bak við
þessa imynd lumaði hann á eig-
inleika, sem á einna greiðastan
aðgang að flestum hjörtum: fifl-
dirfsku.
Sá, sem þessar linur ritar, var i
Stokkhólmi um páskana 1947,
dagana þegar Hekla gamla gaus
sem ákafast eftir langa hvild. Þá
birtist einn daginn i Dagens Ny-
heter, stærsta dagblaði á Norður-
löndum, fyrirsögn yfir þvera for-
siðu, ekki færri en sjö dálka:
„Fifldjarfur visindamaður á
Heklutindi”. Þetta var Sigurður
með rauðu skotthúfuna. Ég veit
ekki um annað tilvik, sem skotið
hefir Islendingi uppá forsiðu stór-
blaös i útlöndum með minnis-
stæðari hætti, hvað þá með stærri
fyrirsögn. Svona tiltæki kunna
þjóðir að meta hjá hraustum son-
um sinum. Sá einn er sterkur,
sem sigrar, segir eitthvert mái-
tæki. Þvi meiri sem hættan er,
þeim mun stærri sigur.
Svona skapast þjóðsögur um
menn.
Þegar visindamaður er oröinn
þjóðsaga á þann hátt, sem Sig-
urður Þórarinsson varð það, þótt
ekki væri nema af saklausum
brekum ungs manns, á hann það-
an i frá visa áheyrn þjóðar sinn-
ar. Sú hefir lika orðið raunin á
með þann sjötuga ungling, sem i
dag er hylltur.
En hann er hylltur viðar en á
Islandi á þessum degi — það hefir
raunar gerst fyrr og það á hljóð-
látan hátt.
Sigurði auðnaðist að búa til
nýjagrein ifræöum sinum og fyr-
ir það er hann heimsnafn. Við
köllum það „öskulagatimatal” á
islensku, en „tefrokronologi” á
alþjóðlegu jarðvisindamáli.
Siguröur skýrði eitt sinn frá þvi
á sinn hógværa hátt i viðtali, að á
feröalagi i Japan hefði hann verið
kynntur fyrir japönskum gagn-
fræöaskólakennara, sem gert
hafði sömu uppgötvun i Japan og
hann hér heima á tslandi.
Hann segir sjálfur svo frá þess-
um atburði:
„Og þessi fágaði, fingerði mað-
ur, nokkru eldri en ég, kastaði sér
fram á hendurnar og snart gólfið
með enninu til að votta mér virð-
ingusina. Ég hefði átt að gera hið
sama. Ég hygg, að það hafi ráðið
nokkruum frama þessarar fræði-
greinar og tengt henni nafn mitt
öðrum fremur, að mér hug-
kvæmdist að skira hana finu
nafni, „tefrokrónólógia” og inn-
leiða i jarðeldafræðina hugtakið
„tefra”, sem samheiti á loftborn-
um, föstum gosefnum. En orðið
„tefra” fann ég hjá Aristótelesi i
bók hans „Meteroiogia”.”
Já, svona mætti vist lengi telja.
Hér er aðeins fátt sagt úr islensku
ævintýri um karlssoninn úr
Vopnafirði, sem sigraði heiminn,
en eignaðist iika kóngsrikið
heima að lokinni vikingu.
I aðeins örfá ár hefir þeim, sem
Skyggnst um á slóöum Kröfiu. Siguröur Þórarinsson lengst til hægri, Þorleifur Einarsson til vinstri og
Guömundur E. Sigvaldason í miöiö.