Þjóðviljinn - 12.01.1982, Blaðsíða 6

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Þriöjudagur 12. janúar 1982
Þaö er ljóst aö málefni
aldraðra hafa tekiö nýja stefnu.
Þaö er ljóst aö á þessu ári og
næstu árum mun þeirri kyrr-
stööu og því undanhaldi sem
rikt hefur I þessum nrálaflokki,
verða snúið upp i sókn á mörg-
um sviöum ef vel veröur á mál-
um haldið.
Nú þegar er einn þáttur þessa
máls kominn á verulegt skriö.
Nú eru i gangi stórfram-
kvæmdir i byggingum fyrir
aldraða og ekki er þarna sist
tekið vel til hendinni i húsnæöis-
málum sjúkra gamalmenna. Ef
ekki koma óvænt hret, mun
þessi þáttur málsins verða
leystur á allra næstu árum.
Einnig eru i gangi og undir-
búningi framkvæmdir i almenn-
um húsnæöismálum aldraðra,
bæöi ibúðabyggingum og bygg-
ingum stofnana.
Þó aö vel sé unniö aö þessum
þáttum málsins, þá er mikill
hluti vanrækslusyndarinnar enn
ógreiddur. Hin féiagslega hliö
málsins er ennþá vanrækt aö
stórum hluta, þó reynt hafi
verið að vinna á þessum vett-
vangi bæöi af einstaklingum og
félagasamtökum. Það hefur
ekki veriö lagöur nægilega mik-
ill þungi á þennan þátt málsins
af þeim sem næst standa.
Vegna þessa og i tilefni af þvi
að nú á aö beina kröftunum
meira aö þessum málaflokki á
þessu ári, verða hér tindar til
nokkrar hugmyndir, sem
hugsanlega gætu oröið visir aö
hugmyndabanka þegar kemur
Hinsvegar veröur aö skapa ný
verkefni eins og áöur er vikið
aö.
Hvaö fyrra atriöiö snertir þá
veröur meðal annars aö tryggja
þaö að lifeyrisþegar geti
hindrunarlaust haldiö sambandi
viö ættingja sina og vini þó aö
fjármagn sé ekki fyrir hendi til
aö greiöa mikinn feröakostnaö.
Hiö opinbera verður að gripa
inn i þennan þátt.
Siöara atriöiö er þaö aö skapa
fullorönu fólki ný tækifæri til
frjórra starfa i auknum fri-
stundum. Ég tel aö þarna sé á
feröinni risavaxiö verkefni fyrir
skólakerfiö og verkalýðs-
hreyfinguna.
Þrétt fyrir þessar bollalegg-
ingar, ber aö hafa þaö grund-
vallarsjónarmiö i huga, fyrst og
fremst, aö allir geti sem allra
lengst unniö á vinnumarkaöi og
veriö þannig beinir þátttak-
endur i rekstri þjóðfélagsins.
Þaö er þó fyrirsjáanlegt aö
vegna breyttrar tækni og þaraf-
leiðandi grundvallarbreytingar
á þjóðfélaginu i náinni framtiö,
þá verður bæði aö dreifa vinnu á
æfi manna og einnig aö dreifa
launum á alla æfina. Fristundir
munu óhjákvæmilega aukast
hjá öllum.
Um vanrækslu-
syndina miklu
Það hefur veriö talinn mæli-
kvaröi á siðferöisstig þjóðar,
hvernig hún býr aö öldruöum. A
Félagsleg málefni aldraöra
þurfa aö skipa stœrri sess
að þvi að glima viö þessi verk-
efni i auknum mæli.
Um áhugamál
og lífsfyllingu
Eins og nú er háttaö hefur
margt af þvi fólki sem komiö er
á eftirlaunaaldur ekki mörg
áhugamál tiltæk. Fyrir þetta
fólk verður sá „fritimi” sem
skapast við þessi timamdt oftar
en hitt ekki kærkomin hvild,
heldur eirðarleysi og til-
breytingarlitii bið. Þetta er
alkunn staðreynd og einnig hitt
aö i beinum tengslum við þær
miklu breytingar á lifsvenjum
sem þarna verða, fer heilsu ein-
staklingsins oft að hraka óeðli-
lega mikið.
Vegna þessara staöreynda er
þaö eitt af stærstu félagslegu
verkefnum i málefnum lifeyris-
þega aö finna þeim nýtt hlut-
verk.
Það er einfalt mál að til þess
að einstaklingurinn fái notið
gleöi og lifsfyllingar, verður
hann að hafa eitthvaö hlutverk.
Hann veröur aö glima viö ein-
hver verkefni sem taka upp
hugann. Það er einnig alkunn
staöreynd aö til þess aö slikt
starf beri tilætlaðan árangur,
þarf maðurinn að fá tækifæri til
skapandi starfs. Sköpunarþörf
er öllu fólki i blóð borin þó aö i
mismunandi mæli sé.
Vegna þessara staðreynda þá
á að vinna meö fullorönu fólki
fyrst og fremst en ekki fyrir
það. Það þarf aö skipuleggja
starf sem miöar markvisst aö
þvi aö aldraö fólk fái verkefni til
aö glima viö þegar hinu hefö-
bundna æfistarfi lýkur. Og til
þess að slikt veröi framkvæmt
af raunsæi og beri tilætlaöan
árangur veröur aö hefjast
handa löngu áöur en aö þessum
timamótum kemur.
Um heilsurækt
Einn þáttur þess fyrirbyggj-
andi starfs sem nauösynlegt er
og minnst var á, er markviss og
skipuleg heilsurækt. A þvi sviði
þyrfti að koma til grundvallar-
breyting.
Eins og nú er háttaö þessum
málum, er heilsurækt fullorðins
fólks ekki mikil almennt og ekki
er unnið nægilega skipulega aö
þessum þætti þegar á heildina
er litiö.
Til þess að aldraöir verði vel
undir ellina búnir veröa þeir
meöal annars aö vera sem best
úr garöi gerðir hvaö likamlegt
ástand varðar. Raunar ætti æfin
öll að vera vettvangur þess
undirbúnings, að vera sem hæf-
astur til að glima við elli keli-
ingu á þessu sviði.
Allir vita hve hörmulega fjar-
lægt þetta sjónarmiö er nútima-
islendingum. Sú kynslóö sem nú
er i blóma lifsins er ofkeyrð af
langvarandi þrældómi og
Hrafn
Sæmundsson
skrifar
streitu vegna þeirrar geröar
neysluþjóöfélags sem viö kus-
um. Þetta mun koma niöur á
okkur i ellinni.
í þjóöfélaginu eru starfræktar
stofnanir sem gætu veriö fyrir-
mynd i þvi aö veita fyrirbyggj-
andi heilsurækt. Nefna má
stofnanir eins og Náttúru-
lækningaheimiliö i Hverageröi
og Heilsuræktina i Glæsibæ.
Markviss uppbygging slikra
stofnana i framtiöinni myndi vel
þjóna þessum fyrirbyggjandi
tilgangi.
t þessu sambandi er hlutverk
verkalýöshreyfingarinnar mik-
iö. Þetta er eitt af þeim verkefn-
um sem verkalýðshreyfingin á
beint og óbeint að snúa sér aö og
knýja fram. Góð heilsa i elli er
ekki minnst kjarabót til handa
félagsmönnum verkalýös-
hreyfingarinnar.
Um efnahags-
lega afkomu
Þegar talað er um efnahags-
lega afkomu aldraöra, veröur
aö miöa við þær aöstæöur sem
eru i þjóöfélaginu. Það veröur
aö miöa viö lifskjör meginþorra
almennings og rikidæmi þjóöar-
innar.
Sé þetta miö tekiö hafa lifs-
kjör aldraöra veriö slæm und-
anfarna áratugi. Þau hafa ekki
fylgt annarri þróun i neyslu-
þjóöfélaginu. A vissum timum
hefur kaup aldraðra veriö niöur
undir hungurmörkunum og til
beinnar skammar. Auk þess
hefur rikt og rikir enn mikið
misrétti á þessu sviði.
A vissum timum hafa þó veriö
gerð góö átök i þessum efnum
og ber þar hæst tekjutrygging-
una, sem á aö tryggja þaö aö
allir hafi lágmarkstekjur til að
lifa af. Um þessar mundir má
einnig segja að meginþorri
aldraöra standi betur aö vigi
hvaö lifeyri snertir en áöur. Viö
erum nú á einum öldufaldinum i
þeim úfna sjó sem Hfeyrismál
aldraöra eru.
Engu aö siöur eru lifeyrismál
aldraöra þjóöinni til van-
sæmdar. Og þaö ráö sem notað
er til að bæta og jafna kjör lif-
eyrisþega, að hækka tekju-
trygginguna er ekki lengur þaö
raunhæfasta. Sú aðferð eyöir
ekki óréttlæti innbyröis og hefur
i sumum tilvikum ekki tilætluð
áhrif. Þessvegna veröur einnig
að leita nýrra leiöa til aö jafna
efnahagslega stöðu þessa þjóð-
félagshóps.
Ein þeirra leiöa sem komiö
gæti til greina i þessu efni er aö
losa aldraö fólk viö fleiri al-
menna þætti I rekstri húsnæöis
og i heimilishaldi. Það væri
hægt að gera meöal annars meö
þvi aö stofna viöhaldsflokka
iðnaöarmanna á vegum rikis og
sveitarfélaga til þess aö sjá um
viöhald og viðgeröir á ibúöum
aldraöra. Kostnað viö þetta
mætti hugsanlega færa á erfða-
fjárskatt eöa á annan hátt til
erfingja eignanna ef viökom-
andi aöilar óskuöu þess. Einnig
mætti losa aldraö fólk viö fleiri
skatta og hálfopinberan
reksturskostnaö þegar ekki
væri um aörar tekjur aö ræöa en
almennan lágmarkslifeyri.
Um orlofsmál
Einn þátturinn i lifeyrismál-
um eru orlofsmálin. Vinnandi
fólk i föstum störfum á almenn-
um vinnumarkaöi fær sitt
sumarleyfi samkvæmt
samningum og lögum. Hér á
landi veitist mörgum erfitt aö
nýta þetta stutta árlega orlof til
raunverulegrar orlofsdvalar,
bæöi vegna fjárskorts og ytra
aðstööuleysis.
Þegar fólk er komiö á lifeyris-
aldurog hefur fengiö 12 mánaöa
„sumarfri” á ári veröur máliö
þó öllu viöameira og flóknara.
Þessi þáttur llfeyrismálsins
er tviþættur I höfuöatriöum.
Annarsvegar veröur aö tryggja
þaö aö sem minnst röskun veröi
á lifsmynstri fólksins. Þaö
veröur að tryggja þaö aö lif-
eyrisþegar einangrist ekki.
umliönum öldum höfum við ts-
lendingar ekki staöiö öörum aö
baki hvaö aöbúnað aldraðra
áhrærir. Jafnvel á myrkum
timum fátæktar og hungur-
dauöa bárum viö ekki út þá sem
minnimáttar voru vegna elli.
Saga okkar siöustu áratugina
er þó ekki sérlega björt hvaö
þetta varöar. A þeim tima
gleymdum viö oft þeim sem við
áttum mikiö aö þakka. Þegar
„velmegunin” hóf innreið sina
sátu hinir öldruöu eftir, ekki sist
á félagslega sviöinu.
A undanförnum áratugum
höfum við byggt upp nýtt þjóð-
félag. Viö höfum endurnýjaö
skipastólinn. Viö höfum vélvætt
sveitirnar. Við höfum nánast
endurnýjaö allan húsakost
landsmanna. A þessum tima
höfum við innleitt samfélag lifs-
gæða sem á fáa sina lika.
En viö höfum fórnaö miklu
fyrir þessa velmegun. Við
uröum meöal annars að gjör-
breyta þjóöfélaginu og flestum
grunneiningum þess til að mæta
þessum nýja tíma. Bændaþjóö-
félagiö leiö endanlega undir lok.
Stórf jölskyldan hvarf og
kjarnafjölskyldan tók við. Stór
hluti þjóðarinnar varö aö til-
einka sér nýja hugmyndafræöi
og nýtt og kalt verömætamat.
Eldri kynslóöin missti hins-
vegar þá rótfestu sem hún haföi
haft um aldir. Þessi kynslóö fór
illa út úr þessu umróti öllu og
fer enn.
Framkoma okkar viö það
aldraða fólk sem nú er á lif-
eyrisaldri, en á Islandi eru nú
yfir tuttugu þúsund einstakling-
ar 67 ára og eldri, er okkur ekki
til sóma. Þó að nú sé unnið
markvisst að vissum þáttum,
aðallega þó byggingar- og
heilsugæsluþættinum, fyrir
aldraöa, þá liggur hinn félags-
legi þáttur eftir.
Viö ættum aö hugleiöa þann
gamla, og sigilda málshátt aö
maðurinn lifir ekki á einu
saman brauöi. Þetta á ekki sist
viö um gamalt fólk.
Hrafn Sæmundsson