Þjóðviljinn - 25.03.1982, Blaðsíða 8

Þjóðviljinn - 25.03.1982, Blaðsíða 8
8 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 25. mars 1982 Fimmtudagur 25. mars 1982 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 9 Jóhann J.E. Kúld fiskimál Brýnasta verkefnið Til þessaö hrinda þessu í fram- kvæmd og auka gjaldeyristekjur af eigin framleiöslu, i staö er- lendra eyöslulöna, þ& þarf skýrt markaöa atvinnustefnu inn i næstu framtfö. Ýmsar iönaöar- þjböir sem hafa minni möguleika h matvælaframleiöslu heldur en viö, þær sjh nh þá leiö helsta til aö hna kreppuástandiö hjá sér, aö leggja fjármagn í auknum mæli i matvælaframleiöslu, þvi þaö er sh framleiösla sem viöa vantar I heiminum. Sferstaklega er viða vöntun á próteinrikri fæöu. 1 slika framleiöslu eigum viö tslending- ar gnægö hráefnis þar sem fiskurinn okkar er. Spurningin er þvi fyrst og fremst þessi: þekkj- um við tslendingar okkar vitjunartíma á þessu sviöi? Við þurfiim mikiö af ódyrri raf- orkij til að byggja upp áframhald- Saltfiskverksmiöjur þeirra i Álasundi eru stór iönfyrirtæki meö mörg hundruö manns i vinnu þar sem háþröuö tækni er notuö viö fullvinnsluna. Þettaættum viö iika aö geta gert. Ef viö svo skoöum fullunnar frosnar fisk-' afuröir þeirra á Evrópumarkaöi, meira aösegjasuöur i löndum viö Miöjarðarhaf á flestum stör- mörkuðum þar, þar sem eru á boöstólum fullunnin vara sem aö- eins þarf aö hita upp, unnin Ur ymsum verölitlum fisktegundum, og seldar undir nöfnunum „fisk- fingerseöafiskbærger”,þá getur engum dulist aö þarna ættu einnig aö vera sölumöguleikar fyrir hendi á samskonar framleiöslu hfeöan væri hUn fyrir hendi. Aö neita þessu er sama og aö halda því fram að fiskiönaðarmenn okkar ogsölumenn séu mikiö lak- ari heldur en Norömanna, og get- um viö því ekki keppt viö þá á þessu sviöi. Á slikt sjönarmiö fellst ég h insvegar ekki og tel þaö alveg fráleitt. Fiskirækt og fiskeldi Þetta eru tvær greinar á sama stofni. Fiskirækt hefur á undan- förnum árum verið undir hand- leiðslu Veiöimálastofnunar. Komiö hefur veriö upp klak- stöövum fyrir laxveiöar i ám bæöi frá hendi þess opinbera svo og einstaklinga sem ráöa yfir veiöi- rétti i islenskum ám. Aö stærsta hluta hefur þessi starfsemi miöast viö aö auka stangaveiöi i ánum til hagsbóta fyrir þá sem veiðiréttinn eiga svo og þá sem stunda sportveiöi i ánum. Þá hefur aukiö laxaklak einnig stuölaö aö hafbeit á laxi sem siðan hefur komiö til heimkynna sinna aö nyju eftir veru i hafinu og verið slaktaö þar, án þess aö vera haföur til sportveiði. 011 er þessi starfsemi góöra gjalda verö svo langt sem hlin nær. Margir telja t.d. aö hægt sé aö auka is- lenska laxveiöi meö stbraukinni leiöslan frá eldisbUunum varö 8.422.014 kg. og silungsframleiösl- an (aöallega regnbogasilungur) var 4.485,285 kg. áriö 1981. Þá varö hrognaframleiösla handa klakstöðvum þetta ár 7.735 kg.'I Noregi og þegar þaö er svo tekiö meö i reikninginn aö um 1000 menn unnu viö sjálft fiskeldið á sl.ári, og rannsbknsem gerövar leiddi i ljos aö aörir 1000 menn höföu fulla ársatvinnu af fiskeld- inu gegnum flutninga, fram- leiöslu á eldisbUrum og verslun meö afuröir og fóöur o.fl. þá er þetta ekki oröinn neinn smá at- vinnuvegur né aukabUgrein á ís- lenskan mælikvarða. Eigendur eldisbUanna fengu i sinn hlut á sl. ári n.kr. 357.427,872 af þessari starfsemi, eða i is- lensku kaupgengi nU ísl. 585.412,968. Okkur heföi munaö um minni upphæö i okkar dverg- þjböffelagi. En þessi upphæð er hinsvegar ekki söluverð afuröa eldisbUanna á innlendum og er- lendum mörkuðum, hUn er mikiö Islenska þjóöin og forystumenn hennar i landsmálum standa nta frammi fyrir verkefnavali þjóö- inni til handa um næstu framtiö. Þegar svo er ástatt þá veltur á miklu aö þeir möguieikar sem fyrir hendi eru sfeu vandlega at- hugaöir og brotnir til mergjar, áöur en ákvöröun er tekin. Sumir sjá aöeins framtiöar- möguleika til atvinnuaukningar i landinu i hinni miklu óbeisluöu vatnsorku, og hugsa sfer aö hana skuli nota sem allra fyrst i þágu stóriðju, annaöhvort i eigu Ut- lendinga, eða i meiri eöa minni félagsskap viö þá. Þegar virkjun okkar fallvatna er höfö i huga, þá þarf fyrst og siöast aö horfa til langrar framtiðar og btasetu kom- andi kynslóöa i landinu. Viö sem nta lifum höfum engan rétt til þess aö ráöstafa meginhluta vatns- orku okkar til stóriöju vitandi þaö, aö þessi orka þarf að duga landsmönnum til margvislegra framleiöslugetu stofnsins. I þessu sambandi megum viö aldrei gleyma því, aö loönan sem viö höfum ausiö upp tar hafinu til mjölvinnslu, htan er lika undir- stööufæöa þessa stofns. I þessu sambandiþarf aö athuga tilaöof- bjböa ekki loönustofninum, hvort ekki sfe timabært aö miöa nytingu hans 1 komandi framtiö aö stærsta hluta viö nytingu I mann- eldisvöru t.d frystingu, eins og norskir Utgeröarmenn eru byrjaöir á um borö i nokkrum af sínum nótaskipum. Og fyrst aö Norömenn telja slika nytingu loönunnar ekki aöeins fram- kvæmanlega, heldur jafnframt hagkvæma, þá ættum viö aö geta fetaö í fötspor þeirra á þessu sviöi. Fiskafli okkar tslendínga er nú þegar oröinn geysilega mikiil aö magni.en gæöi hans þarf aö stór- bæta. A þessu sviöi þarf aö gera stbrátak bæöi um borö i sjálfum veiðiskipunum, svo og a mottöku- stöövum i landi og viö fhitninga á Framtíð íslenskra fiskveiða- fiskiræktar, eldis og vinnslu Segja má aö offramleiösla sé i heiminum á hverskonar málmum, og því ekki væn- legt aö virkja í þágu stóriöju. Fiskafli tslendinga er geysilega mikill að magni, en gæöi hans þarf aö stórbæta. Viö stöndum ennþá meö stóran hluta fisk- framleiðslu okkar i sporum nýlenduþjóö- ar. Fiskirækt er stórmál sem getur skipt sköpum fyrir þjóöina alla. Efnahagslegt sjálfstæöi smáþjóöar bygg- ist ekki á ódýrri orkusölu til stóriöju, þar sem fjölþjóðahringar ráöa nær eingöngu sérþekkingu og mörkuðum, heldur á markvissri uppbyggingu eigin atvinnu- vega. þarfa um langa framtiö, Þá ættu stóriöjumenn aö vita, aö eins og stendur þá eru ekki sérstaklega glæsilegir möguleikar f ramundan i sölu þeirrar framleiöslu á heimsmarkaöi sem frá stóriöju kemur. Segja má aö offram- leiðsla sé í heiminum á hverskon- ar málmum en þaö er stærsti hluti af stóriöjuframleiöslu aö framleiöa margskonar málma sem hráefni fyrir áframhaldandi tarvinnslu. Þegar svona er ástatt þá geturtæplega veriö um þaö aö ræða, að hagkvæmur timi sfe fyrir hendi til þess aö virkja fallvötn okkar i þágu stóriöju hvort sem htan er i eigu landsmanna eöa tat- lendinga. íslenskar fiskveiðar Meö Útfærslu islenskrar fisk- veiöilögsögu i 200 milur opnuöust þjböinni miklir framtiöarmögu- leikar i sjávarötvegi. Þessa möguleika þarf aö nota og á þvi sviði þarf aö leysa ýmis verkefni. Vegna skynsamlegrar friöunar þorskstofnsins þá hefur hann nta vaxiö framyfir djörfustu vonir manna á þeim stutta tima siöan hafist var handa á þessu sviöi. Þetta er mjög dyrmætur fiski- stofn i margskonar tarvinnslu i fiskiönaöi. Þetta veröum við aö gera okkur ljóst og ofbjööa aldrei fiski milli verstööva sérstaklega á vetrarvertið, en þá er verömæt- astiþorskurinn veiddur, hinn full- vaxni kynþroska fiskur. Með storbættri meöf erö aflans á sjb og landi, viö veiöar, flutninga og vinnslu, þá mundi verðgildi hans líka sem hráefnis hækka stórkost- lega frá því sem nta er. Aö þetta veröi gert er aðkallandi og brýn- asta verkefni islenskra fiskveiöa nta. Hægt er að stórauka íslenskan fiskiðnað Það hiytur aö vera augljöst hverjum meöalgreindum manni sem athugar stööu islensks fisk- iönaöar I landinu nú, svo og það mikla hráefni sem kemur frá fiskveiöunum hinsvegar, aö möguleikar til aukins iönaðar i gegnum tiltækt fiskhráefni eru stórkostlegir, bæöi á sviði salt- fiskverkuncu1 svo og fullvinnslu frosins fisks fyrir Evrópu- markaö. 1 þessu sambandi þarf ekki annaö en skoöa stööu Norömanna á sviöi fullverkaös saltfisks, og hafa þeir þó engan jaröhita tii þurrkunará framleiöslu sinni. En svo aö segja öll saltfiskfram- Jeiösla þeirrar fer fullverkuð á markaöi sem þyöir mikiö meiri gjaldeyri i þjóðarbtaiö fyrir hvert tatflutt tonn. Þaö sem um er aö ræöa hfer og skiptir sköpum, er hins vegar tvær ölikar stefnur i fiskiönaöar- málum, annarsvegar i Noregi og hinsvegar hér á landi. Stjórnvöld i Noregi ásamt peningastrfnun- um þar leggja höfuöáherslu á fullvinnslu fiskafuröa hvar sem hægt er aö koma henni viö, og hefur svo lengi verið. Hinsvegar hefurengin opinber stefna i þess- um málum verið mörkuö hfer, hvorki af rikisvaldi né bönkum. Þannig stöndum við ennþá meö talsvert stóran hluta af fiskfram- leiðslu okkar i sporum nyiendu- þjböar þb viö fengjum sjálfsfor- ræði áriö 1918. En þaö hefur lengi verið talið einkenna nyiendu- þjoðir, aö flytja tat hráefni i staö fullunninnar vöru. Þá hef feg áöur hér í þáttum mínum bent á þann mikla mögu- leika sem fyrirhendier aö þurrka ymsar smáfisktegundir sem nta eru notaöar i mjölvinnslu og selja siöan sem próteinauöuga mann- eldisframleiöslu. Hfer gæti hreint og beint oröið um stóriönað aö ræöa yröi þessum málum sinnt af vitiog skilningi á næstunni. Þeg- ar þessi öunnu verkefni i islensk- um fiskiðnaöi eru skoöuö, þá gæti islenskur fiskiönaöur, yröi stefnt af fullvinnslu afuröanna, tekiö viö miklum fjölda fólks i vinnu jafn- óöum og nyir árgangar bætast á vinnumarkaðinn. hafbeit, sem se margföldun þeirra gönguseiöa sem sleppt væri i hafiö. Enn sem komið er hefurþessistarfsemiaf laxveiði á stengur í ám, eöa á stöövum sem taka laxinn til slögtunar við heimkomu, ekki gefiö af sér þann gjaldeyrisemfiskeldiá laxi getur gefiö, og miöa ég þá viö þann mikla árangur sem Norðmenn hafa náö meö lax-og silungseldi sinu i sjö viö norsku ströndina á fáum árum. Munurinn er þessi: í Noregi er eldiálaxiogregnbogasilungii sjó á goðri leið meö aö veröa stör at- vinnuvegur fyrir mikinn fjölda manna ariö um kring. Hfer er hinsvegar ekki um umtalsverða atvinnu aö ræða i sambandi viö okkar laxa-eða silungsræktun, þó feg vilji hinsvegar engan veginn vanmeta þaö semgerthefurverið á þessu sviöi hér, þvi með þeirri starfsemi stöndum viö nta mikiö betur aö vigi en ella, ef tat í fisk- eldi veröur fariö i náinni framtiö hfer. Aö láta þessa starfsemi dragast lengur en oröiö er, þvi htan hefur dregist alltof lengi, það veldur landinu miklum fjárhags- legum skaöa og miöa feg þá við, aö viö getum náö svipuöum árangri og Norðmenn aö stuttum tima liönum. En þeirra framleiösla á laxi og silungi sem kom frá fiskeldisbta- um óx um 70% á sl. ári miðað viö framleiösluna 1980. Laxafram- hærri, en hana hef feg nta hinsveg- ar ekki tiltæka. Hfer i þessum þætti hef feg dregið upp smá mynd af þvi sem hægt er aö gera til atvinnu- aukningar í landinu i náinni framtiö, án þess aö til stóriöju- framkvæmda þurfi aö koma. í þessu sambandi vil ég vekja at- hygli á þvi, aö fullvinnsla fisk- afurða í stórauknum mæli frá þvi sem nta er mundi ekki aöeins veita þvi folki atvinnu sem viö hana ynni, heldur yrði htan besta lyfti- stöng fyrir annan iönað i landinu, þvi aukinn fiskiönaöur þyöir um leiö aukinn þjónustuiönaö á mörgum sviöum, sta er reynslan allsstaðar. Opinber rannsókn i Noregi sannaöi eins og feg benti á hfer aö framan, aö þegar 1000 menn unnu aö framleiðslu norsku eldisbta- anna, þá unnu lika 1000 manns viö þjonustustörf i þágu þeirra allt áriö. A sama hátt getum viö áreiöanlega reiknaö atvinnu- aukningu í margvislegum þjón- ustugreinum hfer, ef auknum fisk- iðnaði yröi hrundiö i framkvæmd svo og laxeldi i stórum mæli. Hfer er þvi um ekkert smámál að ræöa, heldur stórmál sem getur skipt sköpum fyrir þjbðina alla.aukiö gjaldeyristdijurokkar svo um munar og veitt nokkrum þtasundum manna atvinnu jafn- óöum og þeir bætast á vinnu- markaöinn. andi fiskiönaö i landinu svo og margskonar annan iönaö sem fyrst og fremst mundi þróast og vaxa i skjóli þess fyrrnefnda. 1 þetta þjbðarverkefnieigum viö aö nota orku frá hagkvæmustu vatnsvirkjunum okkar, þvi þetta ætti aö vera okkar forgangsverk- efni i þaö minnsta fram aö næstu aldamötum. Efnahagslegt sjálfstæöi smá- þjóöar byggist ekki á ódyrri orku- sölu til stóriöju, þar sem fjöl- þjóöahringar ráöa nær eingöngu sérþekkingu og mörkuðum, heldur á markvissri uppbyggingu eigin atvinnuvega. Hér á tslandi eru brynustu verkefnin nta full- komnari tarvinnsla fiskafurða okkar, þ.e. ntatima fiskiönaöur i sinni fullkomnustu mynd, ásamt markaöskönnun og markaösupp- byggingu fyrir slikar vörur. Hfer er stórt verkefni sem þarf aö tak- ast á við og greiöa fram tar, þvi þetta er leiöin til efnahagslega sjálfstæöis. Fiskveiöar, fiskiönaöur og fisk- eldi eru þær atvinnugreinar sem hafa bestu skilyröin til öflunar er- lends gjaldeyris i islenskum þjoöarbtaskap, og þvi er bæöi eöli- legt og sjálfsagt aö þetta sfeu for- gangsverkefni á atvinnusviðinu. Aö hlaupa frá þessum verkefn- um, ymist óleystum eöa hálf- leystum, yfir i önnur verkefni sem viö berum minna skyn á og mega biöa, það væru afglöp. Raforkusalan á árinu 1979: Keypt af Greitt af heildar- söluverði orkunnar Álverið fékk 42,9% af orkunni fyrir8,3% af orkusölutekiunum Heimilin fengu 9,5% af orkunni en greiddu 28,6% af sölutekjunum Hér á siðunni birtum við tvö myndrit byggð á opinberum tölum frá Orkustofnun. Annað myndritið sýnir hve stóran hluta af allri seldri raforku hver flokkur orkunotenda fékk i sinn hlut. Hitt myndritið sýnir hve stóran hluta af | heildartekjum fyrir selda raforku hver flokkur orkunotenda greiddi. Bæði eru myndritin byggð á skiptingu raf- orkusölunnar og tekjum af raforkusölu á árinu 1979, en það er síðasta árið, sem endanlegar tölur liggja fyrir um i þessum efnum. Myndritin sýna m.a. aö á ár- inu 1979 fékk álveriö i sinn hlut 42,9% af allri raforku sem hér var seld. Fyrir þetta mikla orkumagn greiddi álveriö hins vegar aöeins 8,3% af heildar- tekjum fyrir selda raforku. Til heimilisnota fóru hins vegar 9,5% af orkumagninu, en fyrir það greiddu heimilin 28,6% af sölutekjum raforkufyrirtækj- anna. Almennur iönaður ásamt liö, sem nefndur er „Lýsing fyrirtækja” i skrá Orkustofn- unar, fékk i sinn hlut 16,5% af raforkumagninu, en greiddi hins vegar fyrir þetta orkumagn 39,7% af heildartekjum raforku- fyrirtækjanna fyrir orkusölu. Allt þetta sýna myndritin ljós- lega og engum getur dulist aö þaö er almenningur i landinu og okkar eigiö atvinnulif sem borgar niöur orkuna fyrir ál- veriö i Straumsvik. Fyrir 1131 gigawattastund af raforku, sem álveriö keypti á árinu 1979 greiddi þaö 2319 milj- ónir króna. Fyrir 252 glgawatta- stundir sem heimilin I landinu keyptu á árinu 1979 greiddu þan- 7946 miljónir króna. Og fyrir 436. gigawattastundir, sem fóru til, fyrirtækja I okkar almenna iðn- aöi og til lýsingar fyrirtækja, þá greiddu hin Islensku atvinnufyr- iriæki 7326 miljónir króna. Þessar tölur votta hrikalegar staöreyndir. Myndritin fela i sér yfirlit yfir alla raforkusölu i landinu bæöi frá einstökum raf- veitum og beint frá Landsvirkj- un. Sé hins vegar litiö eingöngu á heildsöluverö frá Landsvirkj- un og spurt um mun á heildsölu- veröi til álversins annars vegar og til almenningsrafveitna hins vegar — þá var sá verðmunur 81% áriö 1969, en er nú kominn i 413%!! Svona er heildarskiptmgin Hér fylgja töluraðir, sem sýna eins og myndrit- in annars vegar hve stóran hluta allrar orkusölu i landinu hver hópur notenda fékk i sinn hlut á ár- inu 1979, og svo hins vegar hve stóran hluta heildarsöluverðsins (sölutekna raforkufyrirtækj- anna) hver og einn þessara sömu aðila greiddi. Álverksmiðjan fékk greiddi 42,9% orkunnar 8,3% verðsins » Heimilin fengu greiddu 9,5% orkunnar 28,6% verðsins Almennur fékk 12,5% orkunnar iðnaður greiddi 25,1% verðsins Lýsing fékk 4,0% orkunnar fyrirtækja greiddi 14,6% verðsins Húshitun fékk greiddi 14,7% orkunnar 11,7% verðsins Áburðarverk- smiðjan fékk greiddi 4,9% orkunnar 0,9% verðsins Járnblendi- verksmiðjan fékk greiddi 6,1% orkunnar 1,5% verðsins Kisiliðjan fékk greiddi 0,5% orkunnar 0,4% verðsins Keflavikur- flugvöllur fékk greiddi 2,3% orkunnar 1,9% verðsins Aðrir fengu 2,6% orkunnar greiddu 7,0% verðsins

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.