Þjóðviljinn - 02.11.1982, Síða 11

Þriðjudagur 2. nóvember 1982 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 15
Gripid nidur í óútkomnu riti Smára Geirssonar
um sögu útgerdar og fiskvinnslu í Neskaupstað
Smári Geirsson
höfundur heimilda-
ritsins um sögu fiskvinnslu og
útgerAar i Neskaup^tað.
stofnun
Fundargerð frá
undirbúningsfundinum 24. maí
1932, þar sem samþykkt var að
kjósa framkvæmdanefnd til að
útvega salt og undirbúa stofnun
SÚN.
Aö beiðni stjórnar SÚN var
Smári Geirsson kennari í
Neskaupstað ráðinn til þess
starfa að skrifasögu
Samvinnuféiagsins. Rit
Smára liggur nú fyrir í handriti
og kemur út í byrjun næsta
árs.
Hér er um mikla og vandaða
bók að ræða, sem prýdd er
fjölda mynda og merkilegra
heimilda, þar sem rakin er
saga útgerðar og fiskvinnslu í
Neskaupstaðfráupphafi.
Þjóðviljinn fékk góðfúslegt
leyfi hjá höfundi til að birta
nokkra þætti úr þeim kafla
bókarinnar sem fjallar um
aðdragandann að stofnun
Samvinnufélags
útgerðarmanna.
1 kg af salti fyrir
1 kg af blautfiski
Kreppan og verðfallið á
afurðum útgerðarmanna hafði
eðlilega mjög slæm áhrif á hag
útgerðarinnar og urðu margir út-
gerðarmenn rígbundnir á
skuldaklafa kaupmannanna fyrir
vikið. Var svo komið í ársbyrjun
1932 að útgerðarmennirnir voru
margir hverjir svo vanmáttugir
að þeir gátu ekki keypt salt til að
verka fisk sinn. Tilraunin með ís-
fiskútflutninginn á vegunt Fisk-
sölusamlags Norðfjarðar haustið
1931, sem hafði einvörðungu
kostnað í för með sér fyrir út-
gerðarmennina, átti sinn þátt í
erfiðleikum þeirra. Þegar svo
verslanir á borð við Verslun
Konráðs Hjálmarssonar setti út-
gerðarmönnum það skilyrði að
þeir yrðu að greiða eitt kíló af
salti með einu kílói af blautum
fiski gátu þeir ekki lengur unað
óbreyttu ástandi.
Þann 24. mars 1932, eða um
fjórum mánuðum eftir að hinurn
misheppnaða ísfiskútflutningi
Fisksölusamlagsins lauk, var
haldin fundur á meðal útgerðar-
inanna á Norðfirði í Alþýðuhúsi
Neskaupstaðar. Var fundarefnið
hagsmunamál útgerðarmanna.
þar kom fram tillaga frá þeim
Ölver Guðmundssyni og Sigurði
Hinrikssyni svohljóðandi:
„Fundurinn samþykkir að
stofnað verði útgerðarmannafje-
lag er hafi það á stefnuskrá sinni,
að koma til framkvæntda skipul-
agsbundinni sölu afurða fjelags-
manna svo og útvegun og starf-
rækslu nauðsynjavara útvegs-
manna og sjómanna. í þeim til-
gangi kýs fundurinn 3ja manna
framkvæmdanefnd er fyrst og
fremst beitir sjer tafarlaust fyrir
útvegun á salti, svo og frekari
fjelagsmyndunar á formlegan
hátt. Framkvæntdanefnd þessi
hefir óbundnar hendur til að ráða
framkvæmdastjóra eða hverja þá
aðstoð er hún þarfnast.
Tillagan var samþykkt í einu
hljóði.
Saltkaupin
undirbúin
Þegar í stað hóf framkvæmdan-
efndin að undirbúa saltkaupin.
Þann 28. mars boðaði nefndin al-
mennan fund útgerðarmanna og
gerði þar Ölver Guðntundsson,
sent kjörinn hafði verið formaður
nefndarinnar grein fyrir stöðu
málsins. Ölver tjáði fundar-
mönnum að ekkert handveð væri
fyrir hendi og því væri vonlaust
að útvega lán til saltkaupanna.
Nefndinni hafði hinsvegar tekist
að fá heimild til að nota tvo sjóði
Lifrarbræðslufélags
Norðfirðinga sem handveð og
yrðu þeir afhentir Landsbankan-
um á Eskifirði, svo að hann feng-
ist til að ábyrgjast greiðslu á salt-
inu. Nokkrum erfiðleikum hafði
verið bundið að fá heimild til að
nota samkomuhússjóð og sjúkra-
hússjóð Lifrarbræðslufélagsins í
þessum tilgangi, því kaupmenn-
irnir sem voru í Lifrarbræðslufé-
laginu, lögðust gegn því en meiri-
hluti félagsmanna var því hins-
vegar fylgjandi.
Réði nefndin Kristján Sig-
tryggsson sem starfsmann og
fékk honum það verkefni að festa
kaup á saltinu. Þegar Kristján
hafði unnið að málinu í einar
þrjár vikur og engum árangri náð
tjáði hann framkvæmdanefn-
dinni að hann gæfist upp við svo
búið, því hann væri „ekki virtur
viðtals“ af þeim sem leitað hefði
verið til. Ölver Guðmundsson,
forntaður nefndarinnar, tók þá
málið í sínar hendur og hafði
samband við Hallgríin Bene-
diktsson innflytjanda í Reykja-
vík, skýrði honum frá hinni vænt-
Saltfískverkun í Neskaupstað 1937.
Þá voru miklir urnbrotatúnar í
pólitískri sögu hæjarins.
anlegu félagsmyndun útgerðar-
manna í Neskaupstað, og fór
fram á að H. Ben. & Co. seldi
þeint salt. Bað Hallgríntur uin
umhugsunarfrest, en að tveimur
dögunt liðnum hringdi Gestur Jó-
hannsson á Seyðisfirði, um-
boðsmaður H. Ben. & Co. á
Austfjörðum, í Ölver og tilkynnti
honum að Hallgrímur ætlaði að
verða við beiðni útgerðarmann-
anna og selja þeim salt.
Kaupmannaráð
streitist við
Þegar gengið hafði verið frá
umræddum saltkaupum reyndu
kaupmennirnir í Neskaupstað,
sent hingað til höfðu einirsetið að
saltverslun áNorðfirði, að koma í
veg fyrir að af þeim yrði. Höfðu
þeir samband við Hallgrím Bene-
diktsson og upplýstu að út-
gerðarmönnunum myndi aldrei
takast að skipa upp 200 tonnum
af salti á dag, en það var skiiyrði
af Hallgríms hálfu, þegar sarnið
var um saltkaupin. Hallgrímur
ákvað að láta reyna á þetta og
tilkynnti framkvæmdanefnd út-
gerðarmannanna að ef ekki tæk-
ist að skipa upp tilskildu salt-
magni á fyrsta degi uppskipunar
rnyndi skipið sigla á braut ellegar
að útgerðarmennirnir greiddu
2000 kr. fyrir hvern þann dag sem
uppskipunin tæki umfram áætl-
aðan tíma.
Það var sólfagran júnídag árið
1932, að saltskip lagði að bryggju
í Neskaupstað með farm til út-
gerðarmannanna. Hafði fram-
kvæmdanefndin haft nokkrar
áhyggjur af uppskipunarskilmál-
unum og því velt vandlega fyrir
sér uppskipunaraðferð. Til þessa
hafði verið venja að skipa salti
upp í pokunt, en alveg var horfið
frá þeirri leið. Voru fengnar
tunnur og þær útbúnar á þann
hátt að þægilegt var að hella úr
þeim og var saltið síðan híft í land
í þeirn, tveimúr í einu. Tíunda
hvert híf var vigtað. Áður en salt-
farmurinn kom hafði frant-
kvæmdanefndin keypt fjórtán
kerrur úr Reykjavík og voru þær
ásamt hjólbörum á bryggjunni,
en í þær var saltinu hellt úr tunn-
unurn. Var saltinu síðan ekið upp
bryggjuna og inn í Hafnarhúsið,
en framkvæmdanefndin hafði
tekið neð'stu hæð þess á leigu fyrir
saltgeymslu. Var mikill hugur í
útgerðarmönnunum og var unnið
af kappi við uppskipunina. Verk-
ið gekk vel og þegar hætt var
störfum klukkan sex síðdegis
höfðu 400 tonn verið losuð úr
skipinu, en samt hafði uppskipun
ekki hafist fyrr en um liádegi.
Farmurinn, sem útgerðarmenn-
irnir fengu, var alls 800 tonn.
Verðmunur 41 %
Verðmunur á þessum saltfarini
og því salti, sem útgerðarmenn-
irnir höfðu keypt af kaupmönn-
unum, var ótrúlega mikill. Árið
1931 og fram á árið 1932 kostaði
tonnið af salti hjá kaupmönnun-
um 55 kr., en tonnið úr þessuin
fyrsta saltfarmi samtaka út-
gerðarntanna í Neskaupstað var
selt á 32,50 kr. Verðlækkunin var
41%.
Þessi fyrsti saltfarmur skipti
sköpum fyrir áframhaldið á sam-
starfi útgerðarmannanna. Að
mati þeirra, sem sæti áttu í fram-
kvæmdanefndinni, hefði ekkert
orðið úr því að útgerðarmennirn-
ir stofnuðu með sér formlegan fé-
lagsskap, ef þessi saltpöntun
hefði farið út um þúfur eða illa til
tekist með saltkaupin. Eins töldu
nefndarmennirnir að með þess-
um saltkaupum hafi þeim tekist
að ná mjög stórum áfanga í því að
brjóta kaupmannavaldið á Norð-
firði á bak aftur.
Laugardaginn 2. júlí árið 1932
boðaði framkvæmdanefndin,
sem annast hafði saltkaup út-
gerðarmannanna, til fundar í
Alþýðuhúsinu í Neskaupstað. Á
þessum fundi átti að taka ák-
vörðun um hvort útgerðarmenn
skyldu stofna formlegan félags-
skap til að sinna hagsmunantál-
um útgerðarinnar.
(millifyrirsagnir eru Þjóðviljans)
Stiklað
á stóru
í sögu
SÚN
Upphafíega voru það 24 út-
gerðarmenn og sjómenn sem
komu saman í Alþýðuhúsinu á
Neskaupstað fyrir 50 árum og
stofnuðu SÚN. Nú starfa yfír
400 manns allt árið í fyrir-
tækjum félagsins sem eru
undirstaða alls atvinnurek-
strar í bænum. Fyrirtækið er
eitt stærsta útgerðar- og fisk-
vinnslufyrirtaeki í landinu.
1935 tók SÚN fyrstu skipin
á leigu til að sigla með ísaðan
fisk til Englands en fram að
því hafði það eingöngu séð urn
sameiginleg innkaup á salti og
veiðarfærum fyrir útgerðar-
og sjómenn.
1944 í ágúst, lagði Lúðvík
Jósepsson til að SÚN reisti
fiskvinnslustöð. Tillagan var
samþykkt og í október sama
ár var hafist handa.
1946 hófst saltfiskverkun í
hinni nýju fiskvinnslustöð.
1949' hóf SÚN hraðfrys-
tingu fiskafurða.
1950 í ársbyrjun tók til
starfa fiskimjölsverksmiðja
SÚN, og í júlí sania ár var
sérstakt fiskþurrkunarhús
tekið í notkun.
Ágúst 1950 brann fiski-
mjölsverksmiðjan. Endur-
bygging var þegar hafin.
1953 hófst skreiðarvinnsla í
Neskaupstað á vegunt SÚN,
Bæjarútgerðar Neskuapstað-
; ar og Goðaness h/f.
Sama ár hóf SÚN eigin út-
gerð með því að taka á leigu
23 lesta bát, Hafþór, sem
gerður var út í 4 mánuði.
1957 stofnaði SÚN Síldarv-
innsluna h/f og á 60% í því
fyrirtæki.
1962 hafði SÚN forgöngu
um að koma á fót Sfldarsölt-
unarstöðinni ÁS.
1963, 2. desember ákvað
stjórn SÚN að hefja útgerð og
láta smíða fyrir sig togskip er-
lendis. Til að byrja með var
togarinn Gulifaxi leigður.
1965 seldi SÚN Síldarvinn-
slunni h/f öll framleiðslutæki
sín. Frá þvf hefur SÚN verið
eignarfélag, eini rekstur þess
er veiðarfæraverslun.
1965 komu fyrstu nýju tog-
skipin, Barði og Bjartur.
1966 bætist togskipið Börk-
ur í flotann.
1967 bætist skip enn við. í
þetta sinn Birtingur.
1968 fyrstu loðnunni landað
í fiskimjölsverskmiðjunni.
1970 Togaraflotinn endur-
nýjaður. Fyrsti skuttogarinn
til íslands, Barði.
1973 Bjartur nýr skuttogari
leysir gamla Bjart af hólmi.
Nótaskipið Börkur keypt.
1973 Börkur landar fyrsta
kolmunnafarminum til fiski-
mjölsverksmiðjunnar.
1974 Síldarverksmiðjan
gjöreyðileggst í snjóflóði.
1975 Ný fiskimjölsverk-
smiðja reist.
1977 Nýr Birtingur bætist í
flotann.
1979 Nýr Barði bætist í
flotann.
1981 Verksmiðjuskipið
Beitir kemur í flotann.
1982 Á 50 ára afmæli SÚN
gerir Síldarvinnslan í Nesk-
aupstað út 3 skuttogara, 1
nótaskipog 1 verksmiðjuskip.
Fyrirtækið rekur frystihús,
saltfiskverkun, skreiðarverk-
un, fiskimjölsverkun og er nú
einn stærsti síldarsaltandi á ís-
landi.
-•g-