Þjóðviljinn - 30.03.1983, Blaðsíða 10

10 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 30. mars 1983
„Eins og nafnið gefur til kynna fjallar leikurinn fyrsí og fremst um þá heillandi og flóknu kvenpersónu Guðrúnu Ósvífursdóttur, stórláta og tilfinn -
ingaríka, kröfuharða og dyntótta, ástheita og óvægna“.
Leikfélag Reykjavíkur:
GUÐRÚN
Höfundur og leikstjóri:
Þórunn Sigurðardóttir.
Leikmynd og búningar:
Messíana Tómasdóttir.
Lýsing: David Walters.
Tónlist: Jón Ásgeirsson.
Á undanförnum áratugum hafa
verið settar hér á svið allmargar
leikgerðir öndvegisverka eftir höf-
unda á borð við Halldór Laxness,
Gunnar Gunnarsson, Þórberg
Þórðarson og nú síðast Guðmund
Kamban (Ragnheiður), og var
sannarlega orðið tímabært að ein-
hver hugkvæmur og hugprúður
leikhúsmaður legði til atlögu við
fornsögurnar, en Jóhann Sigur-
jónsson mun vera síðastur þeirra
sem slíks freistuðu (Mörður Val-
garðsson, 1917). Nú hefur Þórunn
Sigurðardóttir gengið framfyrir
skjöldu og ráðist í það stórvirki að
leikgera kjarnann úr Laxdæla
sögu, þ.e.a.s. feril og farnað Guð-
rúnar Ósvífursdóttur í þeirri sögu,
og heitið verkið eftir hinni nafntog-
uðu kvenhetju.
Er skemmst af því að segja, að
Þórunni hefur auðnast að koma
ótrúlega miklu af sögunni um þrjú
fyrstu hjónabönd Guðrúnar fyrir í
leikgerðinni, enda er farið ákaflega
fljótt yfir sögu framað leikhléi.
Held ég megi fullyrða að nálega
öllum veigamiklum atriðum í frá-
sögn Laxdælu af ferli Guðrúnar
framað vígi Bolla sé til skila haldið,
sem er útaf fyrir sig ekki lítill gald-
ur. Hinsvegar má vera að hinn
mikli fjöldi örstuttra atriða verði í
fyrstunni svolítið ruglingslegur
fyrir þá sem ekki eru kunnugir frá-
sögn Laxdælu, en þau eru öll þættir
í flóknum vef sem tekur á sig skýrt
heildarform þegar framí sækir.
Ég er fyrir mína parta sáttur við
aðferð Þórunnar, því með þessu
móti skilar sagan sér nokkumveg-
inn heil á sviðinu, þannig að þeir
mörgu íslendingar sem aldrei hafa
lesið söguna (þeir eru fleiri en
margur hyggur) fá einkar skýra
hugmynd um hana. Hefur Þórunn
ekki gengið framhjá þeim þáttum
sögunnar, sem kannski orka an-
kannalega á nútímamenn, svosem
draumsýnum, forspám, álögum,
fordæðuskap og töfrum, og birtir
okkur þannig í hnotskurn þann
hugarheim miðalda sem fornsagan
greinir frá. Þetta tel ég verulegan
kost á leikgerðinni.
Hinu er ekki að leyna, að með
svo ýtarlegri uppmálun aðdrag-
anda og sögulegs baksviðs slakar
höfundur á þeirri dramatísku
spennu sem eflaust hefði mátt
skapa með því að einskorða sig við
ástarþríhyrning þeirra Guðrúnar,
Kjartans og Bolla. En þá hefðu að
sjálfsögðu glatast veigamiklir þætt-
ir í þeirri margslungnu kvenlýsingu
sem leikgerðin fyrst og fremst
miðar að. Það eru skapferli, tilfinn-
ingar og félagsleg aðstaða Guðrún-
ar sem er þungamiðja leiksins frá
upphafi til loka, og mynd kvenhetj-
unnar hefði orðið snöggtum grunn-
færari án lýsingar á fyrstu tveimur
hjónaböndum hennar.
Hinn eiginlegi harmleikur hefst
ekki fyrren eftir hlé, þegar Kjartan
kemur heim frá Noregi og sam-
skipti hans við Guðrúnu og Bolla
leita í farveg sem óhjákvæmilega
leiðir til átaka og ógæfu. Hér fær
leikgerðin nauðsynlega dramatíska
spennu og nokkur leikræn ris sem
lyfta verkinu í veldi raunverulegrar
sviðstúlkunar. í þeim harmleik
eigast við ást og afbrýði, sæmd og
sært stolt, hatur og hefndarhugur,
frændrækni og fósturbönd. í túlk-
un Þórunnar er undirrót harm-
leiksins miklu fremur eigingirni og
óheilindi Kjartans en undirferli
Bolla, enda verður það varla í tví-
mælum hatt að tragisk hetja
leiksins er hvorki Guðrún né Kjart-
an, heldur Bolli. Áhrifaríkasta at-
riði sýningarinnar var víg Kjartans.
í því kristallast hin harmsögulegu
örlög Bolla: hann er óleysanlega
flæktur í örlagavef sem hann hefur
að vísu átt upptök að með því að
kvænast Guðrúnu (að því er virðist
í góðri trú), en hefur síðan verið
spunninn án hans vitundar og gegn
vilja hans. Hann á í lokin hið von-
lausa val milli þess að glata
Guðrúnu og vega fóstbróður sinn,
og velur seinni kostinn með fyrir-
sjáanlegum afleiðingum. í því er
tragísk reisn hans fólgin. í túlkun
Þórunnar verður Kjartan enn meiri
sveimhugi og sjálfselskur vingull
helduren nokkurntíma í sögunni,
og leiðir hún það ljósast fram í at-
riði sem hún hefur sjálf diktað,
þegar þau hittast, Guðrún og
Kjartan, fyrir utan Laugar og hún
sængar hjá honum, en býður hon-
um síðan þann kost að skilja við
Bolla gegn því að hann skilji við
Hrefnu. Kjártan tekur því fjarri en
vill halda áfram að hitta hana með
leynd. Þetta atriði er vissulega
djarft og á mörkum sennileikans
einsog Guðrún er skapi farin, en
það lánaðist og hnykkti eftirminni-
lega á því sem leikurinn hefur að
öðru leyti að segja um lyndis-
einkunn Kjartans.
Einsog nafnið gefur til kynna
fjallar leikurinn samt fyrst og
fremst um þá heillandi og flóknu
kvenpersónu Guðrúnu Ösvífurs-
dóttur, stórláta og tilfinningaríka,
kröfuharða og dyntótta, ástheita
og óvægna. Hún býr í umhverfi
sem er alltof þröngt fyrir upplag
hennar og eðlishneigðir, á sam-
kvæmt óskráðum lögum að lúta
vilja föður síns og bænda, en tekur
ráðin í eigin hendur þegar allt snýst
öndvert fyrir henni, með þeim af-
leiðingum að hörð og óvægin
lögmál karlrembusamfélagsins
þjarma enn frekar að henni. Hún
er kona í sífelldri uppreisn afþví
tilfinningum hennar, gáfum og
öðru atgervi er látlaust misboðið,
og endar ævina í iðrun og uppgjöf
frammifyrir hástól Almættisins.
Það sem Þórunn Sigurðardóttir
hefur afrekað með leikgerð sinni er
umtalsvert. Hún hefur í fyrsta lagi
■þrætt atburðarás Laxdælu eins ná-
kvæmlega og verða má og þannig
skilað sögunni óskertri til okkar. I
annan stað hefur hún léð túlkun
sinni nýjar áherslur og fundið
henni sjónarhorn sem gerir hana
fyllilega tímabæra, að ekki sé sagt
nærgöngula.
Og þá er komið að uppfærslunni.
Þórunn hefur sjálf haft leikstjórn á
hendi og þannig væntanlega náð
fram því sem hún ætlaði sér þegar
hún samdi verkið. Hinsvegar hefur
naumur fjárhagur Leikfélags
Reykjavíkur vísast ráðið því, að
rúmlega þrjátíu hlutverk leiksins
eru í höndum níu leikara og mátti
varla tæpara standa. Þó það ylli
ekki beinlínis ruglingi, þá orkaði
það truflandi og var með köflum
hvimleitt að sjá sömu leikendur
koma fram á nýjum og nýjum
gervum, sem ekki voru sérlega
sundurleit innbyrðis, og þó einkan-
lega að heyra sömu raddir íþessum
margvíslegu hlutverkum. Eg fellst
á að þetta sé til marks um eftir-
breytnisverða hagsýni, en það varð
sýningunni ekki til framdráttar,
nema kannski að því leyti að lítill
og samhæfður hópur er meðfæri-
legri en stór og sundurleitur hópur.
Ég sá ekki betur en leikstjórn
færi höfundi vel og fagmannlega úr
hendi. Hinar tíðu atriðaskiptingar
gengu greiðlega, margar leik-
lausnir voru hugkvæmar og sýning-
in heilleg og hnökralaus. I því efni
var ekki lítill stuðningur í leiktjöld-
um Messíönu Tómasdóttur, lýs-
ingu Davids Walters og tónlist Jóns
Ásgeirssonar. Umgerð Messíönu
gat ekki einfaldari verið: hangandi
tjöld umhverfis sviðið í ýmsum lit-
brigðum frá grásvörtu til silfurs,
tveir hallir pallar miðsviðs ásamt
nokkrum sessum og kistli sem var
til margra hluta nytsamlegur. Sam-
ræmið í litasamsetningu var aðdá-
unarvert og stóra silfraða tjaldið á
vinstra bakgrunni glitraði í allra-
handa blæbrigðum eftir því sem
ljósin léku um það. Og ekki voru
búningar leikenda minna augna-
yndi, flestir í ýmsum gráleitum lit-
brigðum, en búningar höfuðper-
sóna litfagrir og glæsilegir. Við
þennan einfalda sviðsbúnað voru
ljósin afar mikilvæg til að vekja
réttar stemmningar, og var framlag
Davids Walters hið markverðasta.
Svipað er að segja um tónlist Jóns
Ásgeirssonar sem var bæði mjög
áheyrileg og skipti miklu máli við
tengingu atriða og undirstrikun
angurværðar sem er grunntónn
leiksins.
Sem fyrr segir eru hlutverk ríf-
lega þrjátíu talsins og hvfldu á
herðum níu leikenda. Mest kvað
vitanlega að hlutverkum Guðrún-
ar, Kjartans og Bolla. Ragnheiður
Arnardóttir er ung leikkona og lítt
reynd og gætti þess sumstaðar í
túlkun margslungins hlutverks.
Hún náði hvorki hæstu né dýpstu
tónum í þeim erfiða skala, en
skilaði furðu heilsteyptri túlkun
svo langt sem hún náði, sýndi til
dæmis eftirtektarverð tilþrif í
geðshræringaratriðum. Yfirleitt
virtist henni láta betur að túlka á -
tök en rósamt sálarástand.og kom
það hvað skýrast fram í sam-
skiptum við Kjartan: ástblíðan
milli þeirra var miklu síður sann-
færandi en átökin, og má vera að
þar sé að einhverju leyti um að
kenna ófullnægjandi mótleik.
Túlkun Guðrúnar útheimtir mik-
inn þorska og djúpt innsæi sem
Ragnheiði skorti þarsem mest á
reyndi, en margt í túlkun hennar
var verulega hugtækt og er hér
augsýnilega komin mjög efnileg
leikkona.
Túlkun Jóhanns Sigurðarsonar á
Kjartani var svipuðu marki
brennd. Hinn ungi leikari hefur
óneitanlega líkamsburði og ytra at-
gervi til að túlka hinn nafnfræga
kappa, en þegar kom að innri hrær-
ingum sem tjáðar eru með hárná-
kvæmu látbragði og réttu hljóm-
falli orðsvara, þá vantaði talsvert á
að hlutverkið skilaði sér. Jóhann
var drengilegur og fyrirmannlegur í
framgöngu, sómdi sér vel á
sviðinu, en ég saknaði þeirrar innri
orku og útgeislunar sem gerði ofur-
ást Guðrúnar á honum skiljanlega.
Að sönnu er Kjartan í eðli sínu
dæmigert dekurbarn, úthverf og
grunnhyggin manngerð, og þá
þætti tókst Jóhanni mætavel að
túlka, en hann býr líka yfir öðrum
eigindum, svosem hrifnæmi, áhrif-
avaldi yfir öðrum og örum skaps-
munum, sem síður komu til skila.
Siguröur A. Magnusson
skrifar um
leikhús
Harald G. Haraldsson lék Bolla
og naut reynslu sinnar framyfir
fyrrnefnda leikendur, því hann
skilaði heilsteyptastri og viða-
mestri túlkun þeirra þriggja. Að
vísu er hlutverk Bolla ekki eins
flókið og hin tvö, en hefur eigi-
aðsíður marga strengi sem flestir
hljómuðu í meðförum leikarans.
Afrek Haralds var meðal annars í
því fólgið að gera Bolla fullkom-
lega trúverðugan og mun geðfelld-
ari en Kjartan. Túlkun hans ein-
kenndist af hófstillingu og næmu
skyni á þýðingu þess sem einungis
verður tjáð með svipbrigðum og
fasi.
Valgerður Dan fór með lítið en
mikilsvert hlutverk Hrefnu og dró
upp nærfærna og sannferðuga lýs-
ingu á skapmikilli stúlku sem verð-
ur að sætta sig við hlutskipti vara-
skeifunnar, en elskar mann sinn
heilli og örvæntingarfullri ást.
í smærri hlutverkum kvað mest
að Soffíu Jakobsdóttur sem lék þær
Þuríði systur Kjartans og Ingi-
björgu konungssystur af miklum
myndugleik, og var síðarnefnda
hlutverkið verulega hjartnæmt í
meðferð leikkonunnar.
Jón Hjatarson lék keimlík hlut-
verk þeirra Gests Oddleifssonar og
Ósvífurs’ Helgasonar með við-
felldnum hætti, en var slakari í
gervi Ólafs konungs Tryggvasonar,
skorti konunglega reisn og atgervi.
Jón Júlíusson fór þekkilega með
hlutverk Ólafs páa, Þórðar Ingi-
mundarsonar, Brands hins örva og
Helga Harðbeinssonar. Önnur
minniháttar hlutverk voru í góðum
höndum þeirra Hönnu Maríu
Karlsdóttur, Aðalsteins Bergdals
og ýmissa ofangreindra leikara.
Áð endingu skal getið þess sem
ekki er síst um vert, að Þórunni
Sigurðardóttur hefur lánast af
furðumiklum hagleik að semja
samtöl leiksins þannig að haldið er
að mestu upphaflegu orðafari text-
ans í Laxdælu, og það sem frá Þór-
unni kemur er samhæft því orða-
færi, þannig að óvíða hattar fyrir.
Því afreki er líka ástæða til að halda
á loft.
Sigurður A. Magnússon