Þjóðviljinn - 27.08.1983, Síða 18

18 SIÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 27. - 28. ágúst 1983
John Reed árið 1919.
Warren Beatty í hlutverki John Reed.
Rómantískur rauðliði
Háskólabíó sýnir nú kvikmynd-
ina Reds eða Rauðliðar. Hún
fjallar um seinustu æviár John
Reed, bandarískafréttaritar-
ans og rithöfundarins, sem
hlaut heimsfrægð fyrir bók sína
Tíu dagar sem skóku heiminn,
einhverja áreiðanlegustu og
gagnmerkustu heimild um
rússnesku byltinguna, sem til
er. Það er leikarinn Warren Be-
atty, sem leikstýrirmyndinni
jafnframt því að semja handrit
hennar ásamt leikritahöfundin-
um Trevor Griffiths og leika
aðalhlutverkið John Reed. Af
öðrum leikendum má nefna Di-
ane Keaton, sem leikur Louise
Bryant blaðamann, eiginkonu
Reed, Jack Nicholson í hlut-
verki Eugene O’Neill, og
Maureen Stapleton, sem leikur
stjórnleysingjann Emmu
Goldman.
Kvikmyndin spannar árin 1915
til 1920 í Bandaríkjunum og
Rússlandi, afdrifarík ár í sög-
unni, tímaskeið fyrri heimstyrj-
aldarinnarog rússnesku bylt-
ingarinnar.
Rauðliðar er um margt ákaflega
vönduð og áhugaverð kvikmynd og
vel leikin, en hún er einnig um-
deilanleg. Þó heiti myndarinnar
bendi til umfjöllunar á þróun
vinstrihreyfingarinnar í Banda-
ríkjunum á þessum árum, sem
John Reed var virkur þátttakandi í,
og lýsingar á rússnesku bylting-
unni, sem Reed var sjónarvottur
að, fjallar hún þó öðrum og kann-
ski veigameiri þræði um einkalíf
þeirra John og Louise, um storma-
samt ástarsamband þeirra. Ýmsir
hafa fundið myndinni það til for-
áttu, að hér sé um dæmigerða
Hollywood-framleiðslu að ræða.
Pólitíkinni sé þarafleiðandi vikið
nokkuð til hliðar og mörg atriðin
séu véfengjanleg. Einkum hafa
sprottið deilur vegna lýsingarinnar
á sambandi þeirra John og Louise
og meðal annars hafa verið skrif-
aðar greinar um þá slæmu útreið,
sem Louise Bryant þykir fá í mynd-
inni. „Það sem Rauðliðar segja
ykkur ekki um Louise Bryant“ er
yfirskriftin á einni þeirra.
En nú er það svo, að túlkun
raunverulegra fyrirmynda kemur
ævinlega til með að verða þrætu-
epli og hvað sem líður fyrr-
greindum vangaveltum og deildum
meiningum er fyllsta ástæða til að
hvetja fólk að fara og skoða þessa
mynd. Þar getur að líta samsafn
fjölbreytilegra og skemmtilegra
manngerða, sem lifa áhugaverða
tíma, þegar stórtíðindi gerast. Enn
eitt tilbrigðið við sígilt yrkisefni:
ástir og stjórnmál.
Stuttur, viðburða-
ríkur ferill
John Reed var óvenjulegur
maður og á honum margir fletir.
Hann var hugrakkur maður og
ævintýramaður. Hann var næmur
og opinskár. Hann var hvass penni,
rómantískt ljóskáld og hann var
margt fleira. Þó hann lifði ekki
nema tæp 33 ár var æviferill hans
margbreytilegur og viðburðaríkur.
Að loknu námi einkenndist líf hans
af sífelldum ferðalögum, þar sem
hann lenti í ótrúlegustu raunum og
ævintýrum. Hann gisti fangelsi svo
oft og í svo mörgum löndum, að
vart verður tölu á komið. Hann
hafði þann hæfileika að vera ævin-
lega staddur þar sem mest var um
að vera. Hann býr í Greenwich Vil-
lage í New York, þar sem er deigla
nýs og frjálslegri lífsmáta, krau-
mandi suðupottur ólíkra lífsvið-
horfa, nýrra strauma og stefna.
Hann fer til Mexíkó og ríður þar
við hlið byltingarforingjans Panc-
ho Villa í miðju uppreisnar-
stríðinu. Hann ferðast um Evrópu í
fyrri heimsstyrjöldinni, bæði
austur- og vesturvígstöðvarnar, og
hann fer til Rússlands og upplifir
þar einn merkasta viðburð sögunn-
ar - rússnesku byltinguna. Hann
var maður orða og athafna og kom
óheyrilega miklu í verk á sínum
skamma tíma. Eftir hann liggja
hundruðir frásagna og greina, ljóð,
sögur og leikrit. Þekktustu bækur
hans eru Uppreisnin í Mexíkó,
Stríðið í Austur-Evrópu og síðast
en ekki síst 10 dagar sem skóku
heiminn. Síðustu æviárin var hann
ofsóttur og útskúfaður af yfirvöld-
um í Bandaríkjunum fyrir skoðanir
sínar.
Æsku- og
skólaár
John Reed fæddist 22. október,
1887, í hafnarborginni Portland í
Oregon. Foreldarar hans voru vel
efnum búnir og Jack, eins og John
Reed var ævinlega kallaður af ætt-
ingjum sínum og vinum, bjó við
góð ytri skilyrði í æsku. Hann var
draumlynt barn og hafði fjörugt
ímyndunarafl. Strax og hann náði
valdi á lestrarkunnáttunni sökkti
hann sér niður í bækur, þar sem
ævintýri og rómantískar hetjudáðir
riddaratímabilsins skipuðu æðsta
sess, og ekki leið á löngu þar til
hann fór sjálfur að skálda sögur og
segja frá. Níu ára gamali hafði
hann fundið sér sitt framtíðarstarf
- hann var ákveðinn í að verða rit-
höfundur.
Hann stundaði framhaldsnám í
Morristown og háskólanám í Harv-
ard, þar sem helstu áhugasvið hans
voru íþróttir, bókmenntir, leiklist,
tónlist og þjóðmál, skrifaði mikið í
blöðin Lampoon og Harvard
Monthly og var kosinn í ritnefnd
beggja. Það starf átti hug hans all-
an á skólaárunum. Hann var talinn
mikill húmoristi og beitti jafnan
háði og spaugi í greinum sínum í
Lampoon, þar sem hann gerði bók-
staflega grín að öllu og öllum, að
sjálfum sér meðtöldum. Á Har-
vardárunum náðu ferskir
straumar, sem þá léku um
þjóðmálaumræðuna, inn í skólana
og kveiktu ólgu hjá stúdentum.
Tveim árum eftir skólavistina lýsti
Jack því sem „flóðbylgju óánægju,
byltingarsinnaðra hugmynda,
gagnrýni og uppreisnar“. Á þess-
um árum óx umbótasinnum og
róttæklingum fiskur um hrygg,
marxisminn var að ná fótfestu og
undir forystu Eugene V. Debs virt-
ist Sósíalistaflokkurinn vera að
þróast í fjöldahreyfingu. Nýjar
skoðanir, nýjar aðgerðir, nýr hugs-
unarmáti - sótti fram í krafti um-
bótaöldunnar. Jack varð óhjá-
kvæmilega fyrir áhrifum þessara
nýju hugmynda og margar
höfðuðu beint til hans, en jafn
áhugavert að hans mati voru í-
þróttaleikir, bjórkrár, skemmti-
ferðir til Nantucket og endalausir
ritnefndarfundir.
Blaðamannsstarfið var honum
efst í huga og hann vonaði það gæti
orðið sitt fyrsta skref í átt til skap-
andi starfs sem rithöfundur. List-
ræn skrif hans gáfu til kynna, að
hann var rómantískur og fól í sér
löngun eftir annars konar heimi -
framandi og magnþrungnum.
Blaðamaður
í New York
Ævintýraþrá John Reed og þörf
hans fyrir að sjá, snerta, bragða,
finna og framicvæma, sem oft á
tíðum varð yfirsterkari löngun
hans til að verða listamaður, ýtti
honum út í mikla reisu um Evrópu
strax að loknu námi. Hann réði sig
á skip, sem sigldi til Manchester í
Englandi og fór fótgangandi þaðan
til London. Einnig ferðaðist hann
um Frakkland og Spán, oft einn á
ferð og gangandi. Lengst af dvald-
ist hann þó í París, sem hann kall-
aði „stórkostlegasta stað í heimi“,
en þar bjó hann í Latínuhverfinu.
Eftir meira en hálfs árs flakk í Evr-
ópu sneri hann heim með franska
stúlku upp á arminn og með það að
markmiði: „að vinna sér inn mill-
jón dollara og giftast".
En það varð ekki af því. Hann
ákveður að setjast að í New York
og tekur að leita sér að vinnu.
Hann hefur samband við Lincoln
Steffens, blaðamann og ritstjóra,
sem hann kynntist á skólaárum sín-
um í Harvard og hafði miklar
mætur á. Steffens útvegar honum
starf við tímaritið American, en
jafnframt skrifar hann í önnur blöð
og tímarit greinar um hin ólíkleg-
ustu efni, sumar byggðar á flakki
hans um Evrópu, auk þess sem
hann glímir við smásagna- og ljóða-
gerð öðru hverju.
Og New York borg heillaði Jack:
„Það var í New York sem ég elsk-
aði í fyrsta sinn og skrifaði um það
sem fyrir augu bar af hamslausri
sköpunargleði - og varð loksins
ljóst að ég gæti skrifað. Það var þar
sem ég skynjaði og skildi fyrst þá
tíma, sem ég lifði. Borgin og íbúar
hennar voru mér sem opin bók; allt
átti sér sína sögu, var leikrænt,
þrungið háði, harmleik og skelfi-
legum húmor. Mér leið aldrei vel ef
ég var lengi í burtu frá New York.“
Greenwich Village
Sumarið 1911 verða mikil um-
skipti í lífi John Reed, þegar hann
flytur í Greenwich Village ásamt
nokkrum vinum sínum og skóla-
bræðrum frá Harvard. Hann hafði
Louise í rússnesku fötunum sínum sem hún hélt mikið upp á eftir að hún
fór til Rússlands.