Þjóðviljinn - 27.08.1983, Side 19

Helgin 27. - 28. ágúst 1983 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 19
yfrið nóg að gera og það ríkti mikið
líf og fjör í hinum nýju húsakynn-
um, örtröð vina og kunningja, fjör-
legar umræður um listir og stjórn-
mál, glaumur og langar vöku-
nætur.
Stuttu síðar flytur svo Lincoln
Steffens í sama hús að áeggjan
Jacks og samband þeirra sem læri-
meistara og nemanda þróast yfir í
einlæga vináttu. Steffens hafði
mikil áhrif á Jack, sem leitaði oft til
hans og gat rætt við hann öll hugs-
anleg mál, einkamál jafnt sem
heimsmál og Steffens þreyttist ald-
rei á að veita honum þetta heilræði
sitt: að fara og skoða heiminn og
síðan skrifa um hann. Þess þurfti
þó tæplega með. New York var
töfraborg, þar sem allt var til stað-
ar, og Greenwich Village var tilval-
inn upphafspúnktur, miðdepill lífs
hans, iðandi af fólki hvaðanævaað:
„Innan einnar húslengdar voru öll
ævintýri jarðarinnar, innan mflu
fjarlægðar voru öll lönd jarðar-
innar.“
Jack fór í leikhús og óperur,
stundaði söfn, sótti íþróttavið-
burði, og ferðaðist um. Og kom
alls staðar við þar sem eitthvað var
um að vera.
Á þessum tíma semur hann tvö
af sínum þekktustu ljóðum. Það
fyrra ber nafnið Sangar, rómantísk
dæmisaga um hetjustríð á miðöid-
um. Hið síðara heitir „The Day in
Bohemia or Life Among the Art-
ists“ (Dagur í Bóhemíu eða líf
meðai listamanna). Það er tileink-
að Lincoln Steffens, „eina mannin-
um sem skilur röksemdir mínar".
Að margra dómi var þetta ljóð það
besta sem hann hafði skrifað.
Leiftrandi af kímni, ólgandi, syngj-
andi lýsing á venjulegum degi í „lífi
snillinganna í latínuhverfi Man-
hattan“, þ.e. John Reed og félaga
hans. Hann lofar Bóhemfuna og
gerir grín að henni um leið, lýsir
lífinu á Washington Square sem
skemmtilegu, ólíkindalegu, litríku,
kjánalegu og áhyggjulausu. Ljóðið
fékk góðan hljómgrunn meðal íbúa
Greenwich Village og brátt var far-
ið að líta á höfund þess sem höfuð
talsmann fyrir frjálslegan lífsstíl
þeirra.
Þó Jack vegnaði vel í blaðam-
annsstarfinu og hróður hans færi
vaxandi á því sviði lenti hann í erf-
iðleikum með að fá skáldverk sín
birt. Ljóð hans Sangar fékkst
t.a.m. ekki birt og ýmsum smá-
sögum hans var hafnað af rit-
stjórum útbreiddra blaða og tíma-
rita, m.a. á þeim forsendum, að
þær væru siðlausar og fælu í sér
ólögleg viðhorf. Þessi þröngsýna,
smáborgaralega afstaða gagnvart
óhefðbundnum hugmyndum og
efnistökum leiddi Jack til aukinnar
vitundar um þá hræsni og meðal-
mennsku, sem alls staðar var
ráðandi, ekki bara í blöðum og list-
um, heldur einnig í þjóðmálum -
og hann fór að líta bandaríska
samfélagið gagnrýnni augum en
áður.
Greenwich Village var sannköll-
uð listamannanýlenda. Þar ægði
saman allra handa klúbbum og
klíkum, hinum ólíkustu straumum
og stefnum. Meðal margra kunn-
ingja Jacks þar á þessum árum má
nefna Walter Lippman, Max East-
man, Lincoln Steffens, Emmu
Goldman, John Sloan, Max Weber
og Eugene O’Neill, svo aðeins ör-
fáir séu nefndir.
Max Eastman
og The Masses
Samfundur þeirra Jacks og Max
Eastman hafði afdrifarík áhrif. í
byrjun desember 1911 barst Jack í
hendur nýjasta eintakið af The
Masses (Múginum), sem þá var á
hvers manns vörum í hverfinu. Þar
var tekið á málum með þeim hætti,
sem var honum að skapi. Efni
blaðsins, sögur, greinar og ljóð,
var tímabært, ferskt og hugmynda-
ríkt. Ritstjóri The Masses, Max
Eastman, var ungur doktor í
heimspeki frá Columbíaháskólan-
um, kunnur af sósíalískum viðhorf-
um sínum og fyrir það að hafa kom-
ið á fót samtökum karla, sem
börðust fyrir því að konur fengju
kosningarétt. Jack rauk þegar á
hans fund með verk sín og hlaut
varmar viðtökur. Hann varð fast-
Diane Keaton leikur Louise Bryant. Hér er hún ásamt Beatty.
Sigurður
Skúlason
tók saman
og flutti í
í útvarpi
í tilefni kvik-
myndarinnar
„Rauðliðar”
Leikritahöfundurinn O’Neill.
Myndin er tekin árið 1921.
agestur á síðum blaðsins svo lengi
sem það kom út þó lítið færi fyrir
laununum.
Málaflokkar The Masses voru
margir og fjölbreyttir. Þar gat að
líta skrif um marxismann, stjórn-
leysisstefnuna, syndikalismann,
takmörkun barneigna, frjálsar ást-
ir, fagfélagshyggju; kúbismann,
freudismann, feminisma, hina nýju
konu, nýju ljóðlist, nýtt leikhús og
tafarlausar aðgerðir. Meðal þeirra
sem lögðu fram skrif í blaðið voru
Carl Sandburg, Sherwood Ander-
son, Upton Sinclair og James Opp-
enheim. Á bak við skrif erlendis frá
stóðu menn eins og Bertrand
Russell, Maxim Gorki, Romain
Rolland og Pablo Picasso.
Vegna margbreytilegra áhuga-
mála og fjölbreytts starfsliðs var
tímaritið stöðug menntunarupp-
spretta. Hugmyndir Reed um lífið,
listina, bókmenntir og stjórnmál
höfðu tekið miklum breytingum
þetta 1 1/2 ár í Greenwich Village
og The Masses flýtti fyrir þeirri
þróun. Örvaður af ritstjórnar-
greinum Eastmans, sósíalískum
skoðunum Young og Sloan og
stjórnleysishugmyndum Bellows,
fór hann að lesa róttækar bók-
menntir og sækja opinbera fundi,
yfirleitt áhugasamari um hinar
ólíku manngerðir en það sem þær
aðhylltust. Kenningar snertu hann
aldrei jafn mikið og fólkið sjálft.:
„í það heila tekið skiptu hug-
myndir einar og sér mig ekki
miklu. Ég varð að sjá sjálfur. Á ráfi
mínu um borgina komst ég ekki hjá
að skoða ljótleika fátæktarinnar og
allt það böl, sem henni fylgir, hinn
grimmilega ójöfnuð með ríku
fólki, sem átti of margar bifreiðar,
og fátæku fólki, sem átti ekki nóg
til hnífs og skeiðar. Ég hef ekki
þurft að lesa mér til um það, að
verkamennirnir framleiði öll
auðæfi heimsins, sem lenda síðan í
höndum þeirra, er ekki hafa fyrir
þeim unnið.“
Eugene O’Neil er leikinn af Jack Nicolsson í kvikmyndinni.
Upp úr umróti þessara ára, af
reynslu sinni í Greenwich Village
og á The Masses þróuðust hug-
myndir Reeds um frelsi, um lausn
einstaklingsins úr gömlum trúar-
kreddum og undan þrúgandi skipu-
lagi, þar sem meðulin yrðu
„þjóðfélagsumbætur" í víðasta
skilningi þess orðs. Umskiptin
myndu byrja í listum og taka síðan
til siðferðismáia, stjórnmála og
efnahagsmála. Hann sá fyrir gífur-
legar breytingar á samfélaginu,
upphaf nýrrar aldar. Hreyfinguna
mætti kalla frelsun, uppreisn, jafn-
vel byltingu - hvað sem var. Fram-
vindan var óhjákvæmilega
gleðileg.
En jafnframt þessum hugmynd-
um reis einnig upp stórt vandamál.
Fyrir flesta vini hans nægði það að
vera listamaður eða gagnrýnandi
til að vinna fyrir málstað frelsisins.
En fyrir Reed var það mikilvægt að
fylgja orði eftir með athöfn og
hann tók að spyrja sjálfan sig hvort
það væri rithöfundi nægilegt að
leggja aðeins fram bókmenntalega
hæfileika sína í frelsisbaráttuna.
Það tók hann langan tíma að móta
slíka spurningu - að svara henni
tæki jafnvel enn lengri tíma.
Paterson-
sjónleikurinn
Þann 7. júní árið 1913 í Madison
Square Garden upplifðu um það
bil fímmtán þúsund manns ein-
hverja stórkostlegustu útileiksýn-
ingu sem sögur fóru af - Paterson
sjónleikinn. Þar var um að ræða
sviðsetningu verkfalls tuttugu og
fimm þúsund verkamanna í silki-
verksmiðjum í Paterson fyrir kröf-
unni um átta stunda vinnudag. Um
tólf hundruð verkamenn léku
sjálfa sig í þessari sýningu, sem
hafði gífurleg áhrif og lifir enn í
mynd þjóðsögunnar.
Verkfallið í Paterson hófst í
febrúar og eftir að hafa heyrt lýs-
ingu á ástandinu og meðferð yfir-
valda á verkamönnum, sem voru
barðir niður á götum úti og fangels-
aðir í stórum stfl, var Jack ekki til
setunnar boðið og fór rakleiðis á
vettvang. Hann var ekki búinn að
vera þar margar klukkustundir,
þegar honum var stungið inn fyrir
að óhlýðnast lögreglunni. Fanga-
vistin gerði honum kleift að kynn-
ast verkfallsmönnunum náið og
jafnskjótt og hann var laus úr prís-
undinni skrifaði hann skilmerki-
lega og harðorða grein í The Mass-
es. Paterson-sjónleikurinn var
hugsaður sem pólitísk stuðningsað-
gerð við verkamennina í Paterson
og fjáröflunarleið. Sýningin tók
langan og erfiðan tíma í undirbún-
ingi, þar sem Reed var potturinn
og pannan í öllu saman. Hann
skrifaði handritið, stjórnaði æfing-
um, skipulagði fyrirtækið og lagði
nótt við dag.
Frá þeirri stundu er sýningin
hófst var ljóst að hún hitti í mark.
Áhorfendur, flestir verkamenn úr
New York ásamt fáeinum bóhem-
um og menntamönnum, stukku á
fætur og sungu með í Internation-
alnum, þegar hann var fyrst sung-
inn og eftir það settist varla nokkur
maður niður aftur. Áhorfenda-
fjöldinn var eindregið á bandi
verkfallsmanna, púaði á lögregl-
una, söng með hástöfum, tók undir
ræður, klappaði og hrópaði sam-
þykki sitt stöðugt þar til kom að
jarðarför eins verkfallsmannsins,
sem hafði verið skotinn. Það var
þögul og alvarleg stund, áhorfend-
úr störðu sem dáleiddir og tár
runnu niður margan vangann.
Blaðamenn, sem viðstaddir voru
sýninguna, voru djúpt snortnir af
hinu magnaða sambandi leikara og
áhorfenda og í blöðum daginn eftir
voru lýsingarnar hástemmdar, það
var talað um „stórbrotið sjónar-
spil“, um „ramman realisma, sem
enginn maður... muni nokkurn
tíma gleyma“ og m.a.s. kom fram
sú hugmynd, að sýningin markaði
tímamót, væri íæðing „nýs list-
forms“.
Uppreisn í Mexíkó
En nú tekur að draga til alvar-
legri og sögulegri tíðinda á stuttu
æviskeiði John Reed. í Mexíkó
hafði um langt skeið ríkt mikil
óstjórn og hungursneyð, upp-
reisnir voru tíðar, blossuðu upp
víða um landið með vaxandi þunga
undir forystu uppreisnarforingj-
■ anna Emiliano Zapata og Pancho
Villa. í lok ársins 1914 eftir þýð-
ingarmikla hernaðarsigra Villa
virtist byltingin í sjónmáli. John
Reed fór til Mexíkó sem frétta-
maður á vegum Metropolitan.
Hann varð strax eindreginn fylg-
ismaður uppreisnarmanna og þeir
Pancho Villa urðu miklir mátar.
Hann ferðaðist vítt og breitt um
landið, lenti í bardögum og var oft
aðeins liársbreidd frá dauðanum.
Fréttaskeyti hans og greinar
beint frá vígstöðvum byltingarinn-
ar vöktu óhemju athygli. Skáld-
skaparhæfileikar hans nutu sín vel í
lýsingum á landi og þjóð og frá-
sagnir hans af bardögum og lífi
skæruliðanna voru kraftmiklar og
stórbrotnar. Walter Lippmann
sendi honum efðrfarandi orðsend-
ingu til E1 Paso:
„Greinar þínar eru án vafa besta
fréttamennska, sem leyst hefur
verið af hendi. Það er eilítið vand-
ræðalegt að segja einhverjum, sem
maður þekkir, að hann sé snilling-
ur. Þú hefur óaðfinnanlega at-
hyglisgáfu og frásagnarkraftur
þinn gerir það að verkum, að
manni finnst ekkert á vanta. Ef
sagan öll hefði verið skráð með
þínum hætti, drottinn minn - ég
staðhæfi, að með Jack Reed hefjist
tímabil fréttaritunar.“
Insurgent Mexico - Mexíkó í
uppreisn heitir bókin, sem varð
besta verk Reed til þessa, úrval
bestu greina hans úr Metropolitan
og The Masses. Bók sem ávann
honum mikla frægð og hylli jafn-
framt sem hún var mikilvægur
vörðusteinn á þroskabraut höfund-
arins sjálfs, staðfesting og skýring
ýmissa viðhorfa og krafta, sem
voru að brjótast um í honum
sjálfum.
Fyrri heims-
styrjöldin
Heimsstyrjöldin var í al-
gleymingi í Evrópu og jafn eftir-
sóttur fréttamaður og John Reed
var orðinn hlaut eðlilega að vera
beðinn um að fara þangað og flytja
fréttir af framgangi stríðsins. Jack
ferðaðist vítt og breitt, ræddi við
stjórnmálaleiðtoga og fór á víg-
stöðvarnar, en fylltist miklum leiða
og vonleysi. Átök og baráttu var
Sjá næstu síðu