Þjóðviljinn - 29.12.1983, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 29. desembcr 1983 ÞJOÐVILJINN - SÍÐA 9
furöulega kykvendi. Aftur á móti
vita þeir sem kunna með ál að fara
að hægt er að drepa hann mjög
auðveldlega með því að slá honum
all fast flötum á vegg eða gólf.
Furðulegir
lifnaðarhættir
Heimkynni álsins eru allt frá
Múrmanskströnd, með öllum
ströndum Evrópu og sumstaðar
langt uppí löndin, allt í kringum
Miðjarðarhafið, ekki þó við
Svartahaf, og allt suður á ströndum
V-Afríku. Sem fyrr segirleitar áll-
inn uppí ár og læki og síðan í lón og
tjarnir þessara landa, þar sem hann
dvelur í ferskvatni frá því að vera
2ja til 3ja ára gamall gleráll og þar
til hann hefur náð fullum vexti og
er að verða kynþroska. Þá leitar
hann aftur til sjávar og heldur til
Saragossahafsins og mun aðal
klakið fara fram í hinum svo
nefnda Bermuda-þríhyrningi, þar
sem hin dularfullu skipstöp, án
allra skýringa, hafa svo oft átt sér
stað. Að því að best er vitað á klak
álsins sér ekki stað annarsstaðar.
Þá er líka talið að eftir að klakið
hefur átt sér stað deyi állinn. Gotið
á sér stað þar sem er feiknalegt
dýpi eða 5-6 þúsund metrar. Tekið
skal fram að hér ér aðeins verið að
tala um vatnaálinn, sem við þekkj-
um, en álategundir eru taldar vera
um 300, sem heimfærast undir 27
ættkvíslir. Margar fleiri álategund-
ir en vatnaállinn hrygna á þessum
sömu slóðum. Talið er að gotið eigi
sér stað uppi í sjó á um 200 m dýpi.
Nýklakin eru seiðin um 5 mm og
koma mjög fljótt upp undir yfir-
borð sjávar. Þau eru lirfur og alveg
vatnstærar, háar og þunnar eins og
hnífsblað. Golfstraumurinn tekur
þær svo með sér og ber lirfurnar
norður og austur, áleiðis til
Evrópu-stranda. Klakið fer fram í
mars og apríl og í júní hafa lirfurnar
þokast nokkuð áleiðis með Golfs-
traumnum og eru þá orðnar 25 mm
langar. Ári síðar eru þær orðnar
um 45 mm og eru þá komnar
norður og austur í mitt Atlantshaf.
Enn líður ár og þá eru þær orðnar
um 70 mm langar og komnar uppað
ströndum V-Evrópu og Miðjarðar-
hafslanda. Þá er lirfuskeiðið á enda
og þær verða að seiðum sem taka á
sig lögun álsins og þá nefnist hann
gleráll, þar sem seiðin eru alveg
vatnstær. Þriggja ára gömul ganga
svo þessi seiði uppí ár og vötn Evr-
ópu og ganga þá í þéttum torfum og
það er einmitt við árósana og
ströndina sem þessi seiði eru veidd
og tekin í eldisstöðvar, þar sem
vexti þeirra er hraðað með að ala
þau í 24ra gráða heitu vatni.
Það skal tekið fram að það eru
hrygnurnar sem ganga langt uppí
land, en hængar fara sjaldan langt
frá ströndinni. Næstu árin dvelur
állinn svo í fersku vatni. Hængarnir
hætta að vaxa 9 ára gamlir en
hrygnurnar 13 ára, eru þá orðnar
fullþroska, leita aftur til sjávar,
fara í torfum til Saragossahafsins til
þess að hrygna og sagan endur-
tekur sig. Þess má geta til gamans
að áll getur orðið mjög gamall.
Fiskur sem hafður var í haldi var 80
sm langur þegar hann var tekinn og
þegar hann var um fimmtugt var
hann orðinn 130-140 sm langur. Til
er saga um ál sem var í brunni og
komst þaðan ekki, að hann hafi
orðið um 100 ára gamall.
Liggur í dvala
Állinn er ljósfælinn fiskur, bæði í
sjó og vötnum. í vötnum grefur
hann sig í botnleðju á daginn er fer
á stjá á nóttunni og veiðir þá sér til
matar. Állinn er alæta. Hann étur
fuglsunga, og hann leggst á hræ,
auk þess sem hann lifir á hvers-
konar skordýrum sem á vegi hans
verða. Yfir veturinn leggst hann í
dvala með því að grafa sig niður í
beran og blautan botn, hvort sem
hann er í vötnum eða í sjó. Þegar
svo vatn fer að hlýna á vorin, fer
hann aftur á stjá.
Állinn á marga óvini í náttúr-
unni. Það sem honum er þó hættast
eru þurrkar. Mikið af ál ferst með
þeim hætti að mýrarpollar og
skurðir sem hann dvelst í þorna
upp í þurrkatíð. Hann, sem fyrr
Engarskipu-
lagðar rannsókn-
ir hafafariðfram
hér á landi varð-
andi magn og
göngu álsins til
íslands, enda þótt
vitað sé að hann
hefur veiðst hér í
miklum mœli.
Pétur Hoffmann
sáfrœgi kappi
veiddi 170 tonn af
ál á Mýrunum eitt
sumarið fyrir
mörgum árum.
Heitt jarðvatn
gerirþað að verk-
um, að Island er
mjög heppilegt
land til álarœktar
segir, þarf ekki nema rétt rekju til
að komast áfram. Er það vegna
þess að tálknopin eru afar lítil og
tálknum því síður hætt við að þorna
og að auki er hann mjög slímugur
að utan, sem ver roðið þurrki og
húðöndun getur haldist við.
Ýmis dýr sækjast mjög eftir áln-
um í vötnum. Þar má tilnefna gedd-
ur og nokkra aðra fiska, rándýr
eins og otur og minkur sækjast
líka eftir honum og jafnvel kettir,
sem sitja um hann þegar hann kem-
ur uppá vatnsbakkana. Þá sækjast
ýmsir ránfuglar eftir álnum og er
hann þeim auðveld bráð, þar sem
hann er í grunnum tjörnum. í sjón-
um verður hann öðrum fiskum og
hvölum að bráð í miklum mæli.
Það var ekki fyrr en komið var
nokkuð framá á þessa öld að menn
fengu vitneskju um álinn og lifnað-
arhætti hans. Fram til þess tíma
voru margar kenningar á lofti um
tilurð álsiris. Sú algengasta var að
hann yrði til með þeim hætti að
hann kviknaði, svo sem af sjálfu
sér, í mýrarleðju. Önnur var sú að
hann væri komin af öðrum fiskum
en breyttist svo í ál. Þá héldu sumir
að hann ætti lifandi unga, vegna
þess að menn þóttust sjá unga inní
fiskinum. En „ungarnir” reyndust
vera innýflisormar, spólormar.
Það var svo á árunum 1904 til 1922
að Daninn Johannes Schimdt leysti
gátuna um hvaðan állinn var kom-
inn og hvernig lífsmunstur hans
var. Þá vissu menn að vísu að állinn
kom úr sjó, en vissu ekki hvaðan
hann kom né hvert hann fór.
Því er ekki að furða þótt ýmis-
konar sögur og sagnir með blæ dul-
úðar yrðu til um þennan mjög svo
kynlega fisk. Slíkar sögur eru til
svo tugum ef ekki hundruðum
skiptir. En þrátt fyrir allt hefur áll
ætíð þótt herramannsmatur og er
enn. Annað eins sælgæti og reyktur
áll er vandfundið. Og nú vilja
menn hefja hér álarækt, en því
miður virðist svo sem mörg ljón
verði á veginum, nema ef rann-
sóknir leiða í ljós að hægt sé að
veiða glerál hér við land og rækta
hann í volgu vatni og flýta vexti
hans úr 13-14 árum niður í aðeins
16 mánuði.
-S.dór
(Heimildir: Fiskarnir
eftir Bjarna Sæmundsson).
Frá mótmælagöngunni í Höfn.
Kaupmannahöfn
Mótmælaganga
íslenskra námsmanna
Þann 1. desember sl. stóö Fé-
lag íslenskra námsmanna í
Kaupmannahöfn fyrir
mótmælagöngu og fundi fyrir
framan íslenska sendiráðið hér
í borg, til að láta í Ijós ugg sinn
og andstöðu við þá umræðu og
þær hugmyndir sem verið hafa
á lofti í málefnum Lánsjóðs ísl.
námsmanna. Sú skerðing eða
„frestun “ sem varð í haust á
lánum til 1. árs nema hefur þeg-
arsagttil sín, sérstaklega hjá
fjölskyldufólki. Safnast var
saman á Ráðhústorginu og
gengið þaðan til sendiráðsins.
Fundurinn var allvel sóttur,
kringum 60 manns mættu eða um
1/4 hluti félagsmanna. í kuldanum
sungu fundarmenn milli þess sem
þeir hrópuðu slagorð undir styrkri
stjórn Sigurðar Einarssonar fé-
lagsformanns sem stýrði fundin-
um. Gunnlaugur Júlíusson hélt
ræðu þar sem hann reifaði þróun
undanfarinna ára í málefnum
námsmanna, og lýsti þeim viðhorf-
um sem blasa við í dag. Hann rakti
Í'á umræðu sem farið hefur fram á
slandi að undanförnu um málefni
L.Í.N., ogfjallaði um þáerfiðleika
er stjórn sjóðsins hefur átt að und-
anförnu við að stríða til að uppfylla
fjárþarfir sjóðsins. Að lokum
hvatti hann námsmenn til að halda
vöku sinni, og standa saman gegn
þeim skerðingaráformum sem
höfð eru uppi.
J.M. Coetzee: Dusklands. Secker
& Warburg 1983.
J.M. Coetzee fæddist í Höfða-
borg 1940 og hlaut menntun þar og
í Bandaríkjunum. Fyrsta skáldverk
hans var þessi bók, sem kom út í
Suður-Afríku 1974 og er nú endur-
prentuð „In the Hearth of the Co-
untry“ kom út 1977, sú skáldsaga
hlaut bókmenntaverðlaun í heima-
landi höfundar og „Waiting for the
Barbarians“ (1980) hlaut Geoffrey
Faber verðlaunin og fleiri.
Fluttar voru á fundinum kveðjur
frá deildum SÍNE í Danmörku auk
þess sem fulltrúar frá Lundi komu
yfir sundið og sýndu þannig sam-
stöðu sína í verki.
Sigurður formaður afhenti síðan
sendiráðsritara ályktun þá er sam-
þykkt var á fundinum, og kom
hann henni rétta boðleið til viðtak-
enda.
Á eftir bauð námsmannafélagið
fundarmönnum í kaffi niður í Jóns-
hús, enda veitti ekki af að þíða
fundarmenn upp eftir kuldann
utanhúss.
Um kvöldið var síðan haldin
kvöldskemmtun í Jónshúsi í tilefni
dagsins. Húsfyllir var og neyttu
gestir þar prýðilegs matar, sem var
fram reiddur af Gunnlaugi Sigurðs-
syni veitingamanni. Fjölmargt var
til skemmtunar og fróðleiks s.s.
upplestur, hljóðfæraleikur, ljóða-
lestur, ræðuflutningur og að síð-
ustu rifjaði Jón Helgason fræði-
maður upp eitt og annað frá stúd-
entsárum sínum í Kaupmanna-
höfn, m.a. frá starfsemi stúdenta-
félagsins gamla.undanfara náms-
mannaíélagsins, sem varð 90 ára
gamalt á þessu ári.
Ályktunin
Útifundur íslenskra náms-
manna, haldinn við Sendiráð ís-
lands Kaupmannahöfn þann 1.
des. 1983, ályktar:
Þær blikur sem eru á lofti í mál-
um Lánasjóðs ísl. námsmanna, og
þar með lánþega, hafa valdið ugg
meðal námsmanna. Fyrirsjáanleg
er töluverð fjárvöntun eftir ára-
mót, nú þegar námsmenn þurfa í
auknum mæliá lánum sjóðsinsað
halda vegna lækkaðs kaupmáttar
launa.
Fari svo fram sem horfir, að lán
verði skert verulega, hefur það
fyrst um sinn tvennt í för með sér:
A) Fjöldi fólks flosnar úr námi.
í því sambandi skal það ítrekað
að menntun er undirstaða nútíma
þjóðfélags, hvort sem það er á sviði
atvinnulífs, menningarmála, þjón-
ustu eða lista. Menntun er fjárfest-
ing sem er arðbær fyrir hvert
„þjóðfélag. Verði slakað á þeim
þætti, munu afleiðingar þess sýnai
sig, þegar frá líður, í hægari fram-
þróun þjóðfélagsins.
B) Námverðuraftur forréttindi
hinna efnameiri.
Það er eitt af „principmálum“
flestra vestrænna samfélaga að allir
hafi jafnan rétt til náms. Það er
krafa okkar til ríkisstjórnar og al-
þingis íslendinga að staðinn sé
vörður um það mikilvæga og sjálf-
sagða atriði að allir hafi jafnan rétt
til náms, óháð því inn í hvaða fjöl-
skyldu þeir fæðast.
Útifundur námsmanna, haldinn
við íslqnska sendiráðið í Kaup-
mannahöfn 1.12.1983, skorar á al-
þingi og ríkisstjórn að leysa fjár-
hagsvanda Lánasjóðs íslenskra
námsmanna, og láta ekki
skammsýnissjónarmið ráða ferð-
inni við ákvarðanir í þessu máli.
ar b
Tvær novellettur birtast undir
titlinum „Dusklands“, The Viet-
nam Project og The Narrative of
Jacobus Coetzee. Báðar sögurnar
fjalla um sama efni, yfirgang og út-
þenslu þjóða, sem stefna að því að
þvinga trú sinni og framfaratrú upp
á aðrar þjóðir og einnig lýsing á
hetjuskap landkönnuða og ævin-
týraþrá. Önnur sagan gerist 1970,
hin 1760, inntak annarar sögunnar
er Vietnam, hinnar baráttu Bú-
anna við innfædda í Suður-Afríku.
Persónurnar eru Eugene Dawn
og Jacobus Coetzee, sem telja sig
báðir vera að færa frumstæðum
þjóðum og samfélögum blessun
trúar sinnar og framfaratrúar með
kúgun og rnorðum og þar með af-
neita þeir jafnframt forsendum
eigin boðskapar og ala þar með
dulvitaða sektarkennd, sem af-
skræmir trú þeirra og líf. Höf-
undurinner spará orðog stíll hans
mjög hnitmiðaður, innsæi hans og
næmi er einstakt.
t