Þjóðviljinn - 16.03.1984, Blaðsíða 8

8 SÍÐA — MÓÐVILJINN Fóstudagur 16. mars 1984
I minningu hjónanna:
Jónínu Magnúsdóttur og
Kristóberts Kristóbertssonar
Alltaf er Ijósið að kvikna
AlUaf er Ijósið að slokkna
Samnefnarar lífs og dauða erunt vér
An afláts fœðumst vér og förumst í senn
Sí og œ skapar spettna tímans nýtt mál
Sí og œ skapar þensla rúmsins nýja menningu
Og það sem vér hóldum að sé lífið er dauðinn
Og það sem vér höldum að sé dauðinn er lifið
Jóhannes úr Kötlum.
Sl. miðvikudag hefði minn áægti vinur
Kristóbert Kristóbertsson orðið 90 ára.
Hann lést 7. apríl á liönu ári á Elliheimilinu
á ísafirði. Kona hans, Jónína Margrét
Magnúsdóttir, lést 26. sept. 1981.
Á haustdögum 1947 fluttist drenghnokki
ásamt foreldrum sínum úr fámennri og af-
skekktri byggð á Snæfjallaströnd í sjáv-
arþorp handan ísafjarðardjúps, þar sem
faðir hans var ráðinn skólastjóri. Enda þótt
Súðavík við Álftafjörð væri þá á mörkum
þorps og sveitar, voru viðbrigði drengsins
allmikil. Flestir í plássinu áttu kindur og þó
nokkrar kýr. Allt var þetta stærra í sniðurn í
augum drengsins og svo voru bátarnir:
skektur, trillur og stórir fiskibátar. En litlar
manneskjur eru fljótar að aðlagast
breyttum aðstæðum og brátt var drengur-
inn búinn að krækja sér í leikfélaga og þá
var sem hann hefði átt þar heima alla tíð.
Enda þótt drengnum væri ekkert nýnæmi
að sjá menn með orf og ljá standa við slátt
og konur að raka og rifja með hrífu, þá varð
fyrsta sumarið heilt ævintýri. Vestfirska
innfjarðalognið svo einstakt á sólríkum
degi og Kofrinn, þetta sérkennilega fjall
speglaðist í firðinum. Á slíkum degi sá
drengurinn í fyrsta skipti á ævinni skorinn
hval. Þar var Þorlákur Guðmundsson að
verki, alltaf nefndur Hrefnu-Láki og synir
hans Kristján og Karl. Þorpsbúar fjöl-
menntu í fjöruna og keyptu sér nýtt hrefnu-
kjöt, sem var vigtað á „pundara".
Þorlákur Guðmundsson hafði stundað
hvalveiðar hjá Norðmönnum, en fyrsta
hvalveiðistöð þeirra á íslandi var á Lang-
eyri við Álftafjörð. Það var maður að nafni
Svend Foyn, sem hóf starfrækslu stöðvar-
innar 1883. Síðar var önnur stöð reist innar í
firðinum á Dvergasteinseyri, en samtals
urðu stöðvarnar fimm við Djúp. Ásgeir G.
Ásgeirsson reisti stöð á Uppsalaeyri við
Seyðisfjörð og var það eina hvalveiðistöðin
á Vestfjörðum, sem að einhverju leyti var í
eigu íslendings. En kunnastur hvalveiði-
manna mun hafa verið Hans Ellefsen, sem
reisti stöð á Sólbakka við Önundarfjörð.
Ellefsen hóf að nýta hvalinn til fulls og reisti
mjölverksmiðju í því skyni. Áður hafði ein-
ungis spikið verið flensað burt og hræin
látin reka til hafs. Ellefsen reisti svo stöð á
Súðavík
Austfjörðum, á Asknesi við Mjóafjörð og
skömmu síðar 6. ágúst 1901 brann stöðin á
Sólbakka til kaldra kola.
Hvalveiðar Norðmanna hér við land voru
hrikaleg rányrkja. Þegar bannið við hval-
veiðum, sem Alþingi samþykkti 1913 og
gekk í gildi 1. okt. 1915, var í rauninni
sjálfhætt, því hvalastofninn var þá nær al-
dauða.
En lítill maður í stóru umhverfi vissi ekk-
ert um þetta, þar sem hann stóð í fjörunni
og horfði stóreygur á Hrefnu-Láka. Og svo
kom haust- og vetrarrosi, sem gerði honum
ýmsa skráveifu, þótt hann væri slíkri stríðni
eigi óvanur. Það fyrsta, sem hann þurfti að
læra þá er veröld þorpsins var orðin hluti
lífsins, var að þekkja hús kaupfélagsins.
Það var svo sem auðþekkt, einsog kassi í
laginu og kolsvart á litinn. Húsið hafði
nefnilega ekki verið járnklætt og tjöru-
pappinn því talinn nægja. Svo var það á
dimmu vetrarsíðdegi, að litli maðurinn var
sendur af pabba sínum í þetta stóra svarta
hús til pappírskaupa. Hann var einungis
kominn að næsta húsi með pappírsbunkann
í fanginu, þegar vindhviða gerði sér lítið
fyrir og tók pappírinn og allt fauk útí loftið.
Drengnum, sem hafði verið kennt, að guð
væri alltaf með honum, góndi nú bara uppí
himininn og skildi ekki svona gamansemi.
En svo kom spurningin: Hvað skyldi pabbi
segja? Þá dró allan þrótt úr litla manninum
og hann hallaði sér uppað ljósastaur og
grét. Þetta var heil eilífð hjá lítilli sál, en
örskot í verunni.
Sterkleg hönd og hlý klappaði á kollinn
og blíð rödd spurði um ástæðu. Litli maður-
inn horfði á þéttvaxinn, gráhærðan mann í
þunnri blárri peysu, sem hafði rauðan tó-
baksklút um hálsinn. Snöktandi skýrði
hann frá hvernig komið var fyrir honum.
Vingjarniegi maðurinn var ekícert að tvíla
það, heldur leiddi stráksa upp stórar tröpp-
ur og inní eldhús, þar sem brosandi eldri
kona tók á móti honum í sömu andrá og
maðurinn sagði: „Nína mín, gefðu drengn-
um eitthvað að maula. Ég þarf að skreppa
yfrí kaupfélag." Og konan bar strax fram
pönnukökur og mjólk. Hún var nærgætin
við hinn óvænta gest, en það rættist úr
stráksa. Svo kom góði maðurinn, sem hafði
nú meðferðis enn stærri pappírsböggul en
litli maðurinn hafði verið að bjástra við og
fylgdi honum heim til sín og beiddi fyrir
kveðju í bæinn. Litli maðurinn gleymdi
auðvitað að þakka fyrir góðgjörðirnar,
þetta gerðist allt svo hratt, en hann bætti
það upp síðar. Lengi var honum hulið, að
þessi vingjarnlegi maður hafði greitt papp-
írinn úr eigin vasa. Þetta voru mín fyrstu
kynni af þessum traustu og elskulegu hjón-
um.
Jónína Margrét Magnúsdóttir, var fædd
15. ágúst 1893 á Uppsölum í Seyðisfirði við
Djúp. Foreldrar hennar voru Ingveldur
Magnúsdóttir og Magnús bóndi Einarsson.
1 bernsku var Jónína um hríð á Grjóthlaði,
þurrabúð innan við Folafótinn. í Fætinum
og undir fjallinu Hesti var þá nokkur byggð
tómthúsmanna. í þessari byggð mun Grjót-
hlað hafa verið eitt stærsta húsið og því best
fallið til samkomuhalds þá er fólk kastaði
frá sér gráum hversdeginum. En lengst var
Jónína þó á Kambsneseyri við Álftafjörð og
ólst upp við almúgakjör þeirra tíma. Hún
giftist Kristóbert Kristóbertssyni 22. des.
1918. Þá hafði fyrri heimsstyrjöldinni lokið
fyrir liðugum mánuði og ísland verið
fullvalda ríki í þrjár vikur. Á næsta ári 30.
ágúst eignuðust þau dóttur, Svanfríði Guð-
rúnu og Kristbjörgu, 21. jan. 1922, sem þau
misstu fárra mánaða. Svanfríður Guðrún
varö kraftmikil og elskuleg stúlka svosem
hún átti kyn til. Hún var vel menntuð og gat
sér hvarvetna hið besta orð. En sorgin
knúði enn dyra og hún dó á morgni lífsins
árið 1945,26 ára. Þá höfðu Jónína og Krist-
óbert misst það sem dýrast er og kærast,
báðar dæturnar, sem setti mark sitt á líf
þeirra alla tíð.
Vorið 1946 varð ægilegur eldsvoði á Isa-
firði. Þá brann til kaldra kola langstærsta
timburhús bæjarins, Fell. Þá urðu ellefu
fjölskyldur og nokkrir einhleypingar, sam-
tals um 50 manns, heimilislaust með öllu.
Þeir, sem björguðust úr eldinum misstu
aleigu sína og sluppu fáklæddir, margir á
nærklæðum einum. I fréttum af þessu
óskaplega eldsvoða var frá því greint, að
fimm hefðu brunnið inni. Strax og tíðindin
spurðust hóf Jónína eftirgrennslan um afd-
rif systurdóttur Kristóberts og fjölskyldu
hennar. Er það hafði tekist fylgdu þau boð,
að senda tvo af drengjum hennar með
fyrstu ferð innf Súðavík. Það voru Trausti
Sigurlaugsson, nú framkvæmdastjóri
Sjálfsbjargar landssambands fatlaðra og
yngri bróðir hans Erling. Það var auðvitað
strax farið í kaupfélagið og keyptur al-
klæðnaður á drengina. En örlögin höguðu
því svo, að Trausti ólst upp hjá þeim Jónínu
og Kristóbert frá fimm til ellefu ára aldurs
og var ætíð mikill kærleikur þeirra í millum.
Hann naut ástríkis og umhyggju og má gera
sér í hugarlund, að drengurinn hafi í vissum
skilningi bætt þeim að nokkru upp bar-
namissinn. Enda reyndist Trausti þeim
hjónum með afbrigðum vel, sem væri hann
þeirra sonur. Trygglyndur og bar einlæga
virðingu fyrir fósturforeldrunum.
Kristóbert Kristóbertsson var fæddur 14.
mars 1894 í Tröð f Álftafirði. Foreldrar
hans voru Jensína Jónsdóttir og Kristóbert
Jónsson útvegsbóndi. Eldri systkini Kristó-
berts voru Lydía Aðalheiðurog Jón, ogeru
Kristóbert Kristóbertsson og Jónfna Magn-
úsdóttir
þau nú öll látin. Jensína móðir þeirra var
langminnug og segja mér kunnugir, að þar
hafi mikill fróðleikur horfið.
Það var eigi ótítt á uppvaxtarárum barna
um og uppúr aldamótum og raunar framan-
af öldinni, að drengir hæfu sjómennsku um
fermingu og svo mun hafa verið um Kristó-
bert. Þetta voru fyrstu ár vélbátanna, sem
voru litlar fleytur. Algengasta stærð voru
4-5 tonna þilfarsbátar, en þó var dálítið um,
að þeir væru nokkru stærri. Sjóslys voru
mörg og bátsskaðar.
Kristóbert var formaður á Svaninum, 4ra
tonna báti, sem Bergsveinn Ólafsson átti
þegar vélbáturinn Tjaldur strandaði við
Melgraseyraroddann í norðaustan áhlaupi
1923. Formaður var Magnús Ásgeirsson í
Tröð, en hásetar voru: Jóhannes og Þor-
steinn Jónssynir, bræður hins mikla og um-
deilda athafnamanns Gríms Jónssonar,
Veturliði Þorsteinsson og Hagalín Magnús-
son. Formaðurinn drukknaði, en hinir
komust í land. Veturliði og Þorsteinn létust
af vosbúð, en Hagalín og Jóhannes náðu til
byggða og komust til heilsu. Báturinn var í
eigu Ásgeirs Ingimars Ásgeirssonar íTröð.
Kristóbert og hásetar hans á Svaninum,
andæfðu við bauju alla nóttina og komust
heilu og höldnu til lands er birti um rnorg-
uninn. Guðjón Brynjólfsson var l^ngi for-
maðurá Svaninum, harðsækinn ogheppinn
með eindæmum og var einlægt á sjó í mestu
áhlaupunum. Þeir bræður, Jón og Kristó-
bert réru með Guðjóni nokkrar vertíðir.
Þeir áttu um tíma Óla, 8 tonna bát ásamt
Bjarna Hjaltasyni, en seldu honum síðar
hluti sína. Bjarni keypti svo stærri bát í
félagi við Þorvarð bróður sinn, 14 tonna
bát, sem þeir nefndu einnig Óla.
Jón og Kristóbert áttu gríðarlega stóra
skektu, sem þorpsbúar gáfu nafnið Bræðra-
borg. Reru þeir á skektunni til handfæra-
veiða og einnig veiddu þeir dálítið af smá-
síld á firðinum. Tengdafaðir Kristóberts,
Magnús á Kambsneseyri, eignaðist síðar
þessa skektu og reyndist honum all-erfið í
setningu, vegna stærðarinnar.
Helstu atvinnurekendur t' Súðavík á þess-
um árum voru: Ásgeir Ingimar Ásgeirsson í
Tröð, er rak verslun ásamt útgerð, Jón
Guðmundsson í Eyrardal, er einnig hafði
verslun, útgerð og fiskverkun og þeir feðg-
ar Jón Valgeir Hermannsson og Grímur
sonur hans, sem höfðu bátaútveg og fisk-
verkun. En þegar verkalýðsfélagið var
stofnað voru það einkum Jón Jónsson, Sig-
urður Þorvarðsson, sem hafði feikna mikil
umsvif á Langeyri og Grímur, sem var
einna erfiðastur viðureignar.
Bindindisfélag átti lítið samkomuhús
utantil við Dvergastein, þar sem heitir
Lækjarhóll, innarlega í Álftafirði. Ásgeir
Ingimar keypti þetta hús og setti niður
innanvert við Traðargilið í Súðavík, sem
ávallt var nefnt „stúkuhúsið". Annað sam-
komuhús var ekki í plássinu fyrren verka-
lýðsfélagið byggði sitt myndarlega hús og
enn er í fullri notkun.
í stúkuhúsinu var stofnfundur verkalýðs-
félagsins haldinn á föstudaginn langa 6.
apríl 1928. Þeir, sem beittu sér fyrir sam-
tökunum voru: Halldór Guðmundsson og
Helgi Jónsson. Halldór var kosinn formað-
ur og Helgi ritari, Gjaldkeri var kosinn
Guðmundur Guðnason. Þarna voru og
framarlega Markús Kristjánsson og Hall-
dór Þorsteinsson á Jaðri.
Frá Súðavík
Framhald á 17