Þjóðviljinn - 01.05.1984, Blaðsíða 13

12 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN jÞriðjudagur 1. maí 1984
• 1. maí
■1. maí
Þriðjudagur 1. maí 1984 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 13
Tryggvi Helgason, fyrrv. formaður Sjómannafélags Akureyrar:_
„Höfum prikaðokkur
merkilega áfram“
„Ef verkalý&shreyfingin er treg til starfa ver&a forystumennirnir að eiga sinn hlut í því að haida
henni vakandi." (Ljósm.: Atli).
Við bjuggum við gott atlæti, þótt verald-
leg efni væru fábrotin. Mamma var snill-
inguríað umgangast okkur krakkana, en
við vorum mjög breytileg. Sum okkar vor-
um þráakálfar og ég var mjög einþykkur.
Það bagaði mig sem krakka. Mamma hafði
þá reglu að banna okkur aldrei nema það
væri bráðnauðsynlegt, en lét það þá gilda.
Þetta er góð uppeldisregla.“
Akranes var
Þykkvibær Reykvíkinga
Tryggvi Helgason fæddist á Akranesi og
sleit þar barnsskónum. Hann var 4. í röð 13
systkina og varð því snemma að fara að
hjálpa til á bláfátæku alþýðuheimili. Bær-
inn hét Lykkja, lítill bær sem stóð rétt innan
við kirkjuna. Svo áttu þau lóð við Krókalón
og þar var sjóhús og kartöflugarður.
„Maður fór að vera í görðunum frá því
maður fór að ganga“, segir Tryggvi. „Akr-
anesið var þá eins og Þykkvibærinn er nú
fyrir Reykvíkinga; þetta var aðal kartöflu-
ræktarhéraðið hér sunnanlands. Það var
verk mömmu og okkar krakkanna að hugsa
um garðinn, því pabbi var sjómaður á
skútum og síðar mótorbátum. Á haustin fór
pabbi með uppskeruna til Reykjavíkur, og
þegar ég stálpaðist fór ég nokkrar ferðir
með honum að selja heldra fólki kartöflur í
Reykjavík.
Fyrsta uppsteytið
í barnaskóla
Tryggvi sótti barnaskóla í 4 vetur eins og
þá var skylda. „Þetta var góður skóli en
helv. strangur,“ segir Tryggvi. „Og í 4.
bekk gerði ég mitt fyrsta uppsteyt, en ég
veit ekki hvort þú kærir þig um að heyra
það. Þetta er eins og hvert annað rugl.“
Ég er auðvitað ekkert nema eyrun - og þá
kom sagan.
„Þannig var að ég var búinn að bíta það í
mig að verða efstur í bekknum," sagði
Tryggvi. „Ekki veit ég hvaðan þessi hug-
mynd kom í mig, en svona var þetta. Efstur
skyldi ég vera.
Svo kom að útskriftinni og þá munaði
litlu á mér og þeim efsta, en ég hafði ekki
vinninginn. Og um morguninn þegar
skólaslitin áttu að fara fram klæddi ég mig
bara í mín veiðiföt og fór út með sjó að
veiða. Mamma lét mig fara án þess að segja
orð - hún þekkti mig blessunin. Svo var
margsent eftir mér, en ég fannst hvergi.
Þetta var nú mín fyrsta uppsteyt. En þetta
fór nú allt vel; kennslukonan mín sneypti
mig ekkert því hún vissi hvað mér leið, en
hreppstjórinn kom heim að sneypa mig
fyrir.“
14 ára á sjóinn
Tryggvi kynntist snemma sjónum, sem
eðlilegt var á þeim tíma. Hann fór að róa á
grásleppu innan við fermingu - alltaf sjó-
veikur að eigin sögn. „Ég ældi stundum
áður en ég fór af stað.“
Fjórtán ára gamall fór Tryggvi að róa á
sex manna fari á Akranesi og sautján ára fór
hann á skútuna Sæborgu RE 1, sem H.P.
Duus gerði út frá Reykjavík. „Þá voru 13
skútur eftir í Reykjavík og Duus átti 10
þeirra," sagði Tryggvi. „Systur tvær er
bjuggu í Kaupmannahöfn voru taldar
eigendur Duus útgerðarinnar. Bryggjuhús-
ið var þar sem Áiafoss í Vesturgötu er nú og
bryggjan beint fram af. Tryggvagatan og
allt það fyrir framan stendur á uppfyllingu.
Þá voru bara hafnargarðarnir komnir."
Tryggvi var í þrjú ár á skútum, fyrst Sæ-
borgu, síðan Seagull og loks á Ester, sem
Pétur Thorsteinsson frá Bíldudal átti. „Síð-
an olnbogaði ég mig á togara, tuttugu ára
gamall, sem þurfti nú nokkuð til. Þá voru
engin Vökulög og maður varð að standa sig.
1918 hafði ég mikið upp úr á skútunni,
miklu meira en árslaun á vetrarvertíðinni.
Þar fékk maður helminginn af því sem mað-
ur dró og frítt fæði. Á togurunum fékk mað-
ur 214 krónur á mánuði og lifrarhlut að
auki. Lifrarhluturinn gat verið helmingur-
inn ofan á kaupið á vetrarvertíðunum.“
Vökulögin fyrsta stórátakið
í félagsmálapólitík
Vökulögin voru sett árið 1921 eftir harða
Tryggvi Heigason heitir maður nokkur á 85. aldursári, sem hefur hoiað
sér niður uppi á hanabjálka í Reykjavík, eins og hann orðar það sjálfur,
eftir langa og erfiða starfsævi lengst af á Akureyri. Þar var hann formað-
ur sjómannafélagsins í 40 ár samfleytt, formaður Alþýðusambands
Norðurlands ( 20 ár og bæjarstjórnarfulltrúi í 16 ár.
Og nú er hann sestur að í Reykjavík - flutti hingað í fyrra eftir 50 ára
veru fyrir norðan. Fast er sótt á Tryggva með útgáfu æviminninga, en
hann aftekur allt slíkt.„Ég vii ekki vera að neinu helv.grobbi ágamals-
aldri," er viðkvæðíð. En vægi mannsins gefur tilefni til heimsókna og
stutt viðtalsspjall hefur engan sakað hingað til.
1. mat ganga á samfylkingartímabillnu (sennilega 1936). Gengi& suður eftlr A&alstræti.
baráttu á þingi. „Þetta var fyrsta stórátakið
í félagsmálapólitíkinni," segir Tryggvi um
þau lög. „Þetta varð geysileg breyting, þótt
lögin gerðu aðeins ráð fyrir 6 tíma hvíld á
sólarhring. Þetta var í raun tóm vitleysa
þessi sjómennska; menn voru að keppast
við sólarhringunum saman og afköstin eftir
því. Menn voru að skera sig og sofna yfir
diskunum. Þetta var gífurlegur þrældómur
og engum manni hefði dottið í hug að leggja
annað eins á vinnudýr. Þess var alltaf gætt
að dýrin fengju að hvfla sig, en á sjónum
gilti sko annað. Þetta var miklu meiri vinna
en við vorum gerðir fyrir. Maður þurfti að
herða helv. mikið uppí sér til þess að þola
þetta. Við höfum prikað okkur merkilega
áfram, þessi þjóð.“
Dormaði sem
formaður í 40 ár
Þegar Tryggvi var um þrítugt gerðist
hann formaður á bátum í Hrísey og stund-
aði það starf í ellefu ár. 1933 flutti hann til
Akureyrar og 1936 var hann kosinn for-
maður Sjómannafélags Akureyrar.
„Það gekk ekki að vera formaður hjá
útgerðarmönnum og stússa í verkalýðsbar-
áttunni," segir Tryggvi, „svo ég fékk mér
gamlan bát og stundaði þannig sjó með
tveim uppeldissonum mínum. Þegar ég var
svo að brölta fyrir félagið gekk það út yfir
strákana, því þá lá báturinn bara við bryggj-
una.“
Tryggvi var formaður sjómannafélagsins
samfleytt í 40 ár. „Já, ég dormaði þarna sem
formaður fram til 1976. Það var aðeins einu
sinni stungið upp á móti mér á fundi, en sá
fékk lítið. Einhverra hluta vegna héldu þeir
áfram að kjósa mig.
Svo var ég formaður Alþýðusambands
Norðurlands frá 1947 að það var stofnað og
fram til 1967 en þá neitaði ég að vera áfram.
Það voru minni sviptingar þar; venjulega
sömdu félögin sjálf, en nauðsynlegt var að
aðstoða mörg smærri félögin. 1965 var fyrst
gerður sameiginlegur samningur fyrir öll fé-
lögin á Norðurlandi.“
Argvítugt ástand
„Já, það var argvítugt ástandið á þessum
árum. Fyrst eftir að égfór að hafa afskipti af
verkalýðsmálum voru viðhorfin þannig að
annaðhvort voru málin svört eða hvít - eng-
inn millivegur til. Kenningin var sú, að
verkamenn ættu að eiga sjálfdæmi um verð
á vinnuaflinu, rétt eins og kaupmaðurinn
verðlagði sína vöru sjálfur. Það átti aldrei
að semja, heldur setja taxta og láta hann
gilda.
Við í sjómannafélaginu fórum strax í
verkfall þarna 1936. Við höfðum þá trú að
ekkert annað væri að gera en fara í verkfall
- og í verkfall fórum við. Það stóð í 14 daga
og þetta var fyrsta deilan þarna sem hvítlið-
ar voru ekki sendir á okkur af sýslumanni,
en Sigurður Eggerz neitaði því alveg. Við
slepptum engu skipi út nema eigandinn
hefði skrifað upp á kauptaxtann en við
kröfðumst þá kauptryggingar í fyrsta sinn.
Menn gátu þá komið alveg tómhentir heim
úr vertíðum ef illa fiskaðist, því engin
kauptrygging var. Og við fengum þetta í
gegn.
Þessi deila okkar hefur alveg legið í þagn-
argildi af einhverjum ástæðum, en við unn-
um hana. Næsta ár auglýstum við taxta og
það gekk hávaðalaust.
Úr KFUM
í Kommúnistaflokkinn
Tryggvi gekk í Kommúnistaflokkinn á 36
ára afmælisdaginn sinn. „Ég var strax
sannfærður um rússnesku byltinguna,
fannst enginn vafi geta leikið á því að þarna
væri verið að gera rétt. Við vorum kallaðir
bolsévikkar og ekki höfð fögur orð um okk-
ur. Þegar Alþýðublaðið kom út 1919 tók ég
10 blöð og seldi á Akranesi. Þetta hefur
fylgt mér síðan.
Ég var mjög trúaður sem barn. KFUM
starfaði þá mjög ötullega á Akranesi og þar
var kölski lifandi veruleiki. Þetta drakk
maður í sig. Svo las ég Sögu mannsandans
eftir Ágúst H. Bjarnason og þá fór fyrir mér
eins og fleirum að allir gluggar opnuðust.
Ágúst tók af okkur guð - hann var líklega
heiðnari en sjálfur Ingólfur Arnarson. Eg
trúi ekki á framhaldslíf, þótt ég deili aldrei
við fólk um trúmál. Sumt fólk er þannig gert
að það vill hafa einhverja mystík í tilver-
unni, og það má hafa hana mín vegna. Mér
finnst það alveg eðlilegt að sameinist mold-
inni og svo er ég sáttur við mitt líf.
Ég gekk ekki í Kommúnistaflokkinn
strax; ég var að vasast f mörgu og vinna hér
og hvar. Ég var búinn að vera ansi mikið
með Steingrími Aðalsteinssyni og þeim
fyrir norðan og þetta fannst mér hin rétta
stefna. Verkalýðsfélagið var klofið á Akur-
eyri, því gömlu félögin vildu ekki una við
yfirlýsingu Alþýðusambandsþingsins 1930
um trúnað við Alþýðuflokkinn. Svona
klofningur varð einnig í Vestmannaeyjum
og á Siglufirði, en ekki víðar að ég hygg. En
verkamannafélagið stóð sameinað undir
forystu Elísabetar Eiríksdóttur og sjó-
mannafélagið klofnaði aldrei."
Samstilltur hópur
á Akureyri -
próletaríat sannkallað
Tryggvi Helgason var bæjarstjórnarfull-
trúi á Akureyri í 16 ár, kom þar fyrst inn
sem aðalmaður árið 1942. Ég spyr hvernig
sú vinna hafi gengið fyrir sig.
„Það var mikið atvinnuleysi á Akureyri,
miklu meira en annars staðar. Stór hluti af
verkafólki á Norðurlandi var hálfgert
flökkufólk, sem reikaði'á milli plássa í
vinnuleit. Okkur hjá Alþýðusambandi
Norðurlands taldist svo til, að um 12-1500
manns, eða þriðji parturinn af félagsfólkinu
væri flökkufólk. Þetta minnti mann á 18.
öldina.
Vel 5. hver maður var á hreppnum á
veturna á verstu atvinnuleysistímunum.
Margir myndugir menn og stoltir urðu að
lúta þessu. Þetta var lítillækkandi helvíti og
það var jarðvegur fyrir mikla samheldni og
samstöðu hjá þeim, sem bjuggu undir
þessu.
Hið breiða fylgi, sem Einar Olgeirsson
sópaði þarna upp, hélst áfram á Akureyri
og það byggðist á samstöðunni. Aðstæð-
urnar þjöppuðu okkur saman. íhaldsmenn
voru margir gríðarlega harðskeyttir í okkar
garð og það hjálpaði upp á samstöðuna að
mörgu leyti. Annars þykir mér vænt um
Akureyri og vill ekki lasta þar nokkurn
mann.
Á Akureyri var hreyfing kommúnista og
sósíalista hreinræktuð „próletarahreyfing"
-við vorum fólk sem ekkert áttum og ekkert
höfðum lært. Hér fyrir sunnan fannst mér
vera meiri menntabragur á hreyfingunni;
meirihluti þeirra sem stóðu í forsvari voru
menntamenn af ýmsu tagi. Þetta var öðru-
vísi á Akureyri.“
/ Samtökjn með Birni
Tryggvi Helgason gekk úr Alþýðubanda-
laginu 1968 með Birni Jónssyni, Hannibal
Valdimarssyni og fleira fólki.
„Fyrir mér hefur þetta verið svolítil
eyðimerkurganga", segir Tryggvi. „Ég var
ósáttur við að hreyfingin skyldi gliðna
svona. En ég skal gefa þér dæmi um vinnu-
brögðin, sem að mínu mati voru táknræn
fyrir það hvernig ekki á að vinna í fé-
lagsmálum. Viku eftir að stofnþing
Alþýðubandalagsins var haldið var haldinn
fundur í 15 manna framkvæmdastjórninni
til að kjósa formann framkvæmdastjórnar.
Þar gerir Björn Jónsson tillögu um Hanni-
bal Valdimarsson og Lúðvík Jósepsson ger-
ir tillögu um Guðmund Hjartarson. Guð-
mundur vann atkvæðagreiðsluna á einu at-
kvæði. Ur þessu varð klofningur og Mogg-
inn velti sér aldeilis upp úr honum.
Svona vinnubrögðum tel ég ekki rétt að
beita. Við fórum svo út nokkru síðar og ég
var í Samtökunum með Birni en var þar
aldrei í forsvari.“
/ Alþýðubandalagið 84 ára
Hinn 19. apríl sl. á 84. afmælisdaginn
sinn, gekk Tryggvi til liðs við Alþýðu-
bandalagið. Ég spyr hvað hafi borið við.
„Ég kom ekki í Álþýðubandalagið af því
að ég sé mjög ánægður með það. En af þeim
vinstri hreyfingum, sem eru í landinu, tel ég
„Þetta var táknrænt fyrir þa& hvernig á ekki að vinna.“ (Ljósm.: Atli).
enga jafngóða eða jafnlíklega til þess að
halda þessu starfi áfram. Þetta, ásamt með
þörfinni fyrir að koma saman með fólki sem
mér finnst ég eiga samleið með, er þess
valdandi að ég gekk í Alþýðubandalagið."
Á ekki að vera vandalaust
að vekja fólk til baráttu
Ég spyr hvernig Tryggva líki verkalýðs-
baráttan í dag.
„Ég hlýt að vera bjartsýnn, það er ekki
hægt að leyfa sér annað," svarar Tryggvi.
„Þessi tiltölulega fjölbreytta lífsreynsla
mín hefur kennt mér, að það gildi ekki að
hafa svart-hvítar skoðanir. Með því á ég við
hæfileika þessarar hreyfingar til þess að
semja sig áfram á allbreiðum grundvelli.
Það sem mér hefur lengstaf fundist hafa
gefið þessari hreyfingu tiltrú er tiltölulega
einlæg samheldni innan hennar - með
nokkrum hliðarsporum þó - þótt fólk hafi
ekki verið á einu máli um alla hluti. Og
þarna er komið að hlut, sem angrar mig
svolítið og er meira áberandi en nokkru
sinni áður; það er að menn bíti hælana hver
af öðrum, m.a. í Þjóðviljanum. Þótt
mönnum þyki dauft yfir verkalýðshreyfing-
unni ættu þeir að hafa í huga, að engir tveir
eða þrír menn geta svæft hana. Ef hún er
treg til starfa verða forystumennirnir að
eiga sinn hlut í því að halda henni vakandi.
Það veltur mikið á þeim.
Á þessu tímabili, sem ég hef verið starf-
andi í hreyfingunni, hefur mikið verið
bjástrað og verkalýðshreyfingin hefur unn-
ið mikla sigra frá því hún fór að láta á sér
bera. Ég held, að ef það á að fara að reyta
þetta af fólki í stórum skömmtum, eins og
nú er verið að gera, eigi ekki að vera vanda-
laust að vekja hreyfinguna til baráttu. Þar
verður Þjóðviljinn að vera vel vakandi yfir
sínum hlut, því enn nær hann til margra og
enn er margt fólk sem les sér til um hluti.
„Kauplft verður a& hækka“ stendur þarna á fremsta borðanum. 1. maí krafa allra tíma.