Þjóðviljinn - 07.07.1984, Blaðsíða 15

Þjóðviljinn - 07.07.1984, Blaðsíða 15
KVIKMYN DAGAGN RYNI Einu sinni var í Ameríku Once Upon a Time in America, 1 og 2 Bandaríkin, 1984 Stjórn: Sergio Leone Leikendur: Robert de Niro, James Woods, Elizabeth McGovern, Tues- day Weld. Sýnd í Bíóhöllinni. „Goðsögnin er allt“, er haft eftir Sergio Leone, sem sumir segja ötulan við að drepa goð- sagnir - t.d. hafi hann gengið af vestranum dauðum með svo- kölluðum „spaghetti-vestrum“ hér um árið. Leone er maðurinn sem uppgötvaði Clint Eastwood. Nú er hann búinn að gera stór- mynd þar sem uppistaðan er önnur goðsögn: bandaríska goðsögnin um glæpamanninn sem harmræna söguhetju. Einu sinni var í Ameríku er stórmynd í tveimur hlutum og segir frá strákahóp í gyðinga- hverfi í New York á fyrstu árum þessarar aldar. Strákarnir eru frá blautu barnsbeini ákveðnir að „meika það“ og láta ameríska drauminn rætast. Þeír vaxa úr grasi og verða bófar, græða á vín- banninu, drepa fólk og nauðga konum í gríð og erg, en eru samt ósköp óhamingjusamir og nokkr- ir þeirra eru meira að segja drepnir í blóma lífsins. Fyrri hluti myndarinnar er á- hugaverður fyrir margra hluta sakir. Þar er dregin upp mjög trúverðug og litrík mynd af New York í upphafi aldarinnar og hvergi til sparað. Götumyndirnar eru einsog lifandi málverk, þar sem sannfærandi heildarsvipur fæst með mikilli nákvæmni í smáatriðum. Leikarar á barns- aldri eru hreint ótrúlega góðir og sumar svipmyndirnar sem brugð- ið er upp af lífi barnanna munu seint gleymast, einsog t.d. rjóm- akökuát á stigapalli, ballettæfing innan um hveitipoka í geymslu, ofl. Aðalpersónur myndarinnar eru tvær: David, sem kallaður er „Noodles", og Max. Þeir kynnast af tilviljun þegar Max er nýkom- inn í hverfið og verða brátt óað- skiljanlegir. Vinátta þeirra og samskipti öll eru reyndar uppi- staðan í allri myndinni - hugsan- lega má færa að því rök að Einu sinni var í Ameríku sé fyrst og fremst kvikmynd um samband tveggja karlmanna, eða ástar- heift tveggja bófa. Tvær stelpur koma við sögu í fyrri hlutanum, Peggy og De- bora, jafnöldrur þeirra félag- anna. Max hefur engan áhuga á stelpum, hann ætlar að komast á toppinn og stelpur eru bara til trafala, finnst honum. En Nood- les hefur þessa dæmigerðu af- stöðu til kvenna sem kemur vel fram í samskiptum hans við stelp- Robert de Niro: ungur og upprenn- andi... urnar tvær. Peggy er hóran og Debora dýrlingurinn. Peggy leyfir öllum að gera hitt við sig fyrir eina rjómaköku (enda er hún akfeit hórumamma í seinni hlutanum) en Debora ætlar að meika það og verða stjarna (sem hún verður) - og það er ekki að ófyrirsynju sem Noodles líkir henni við Max, þau eiga sama drauminn og hafa sama viljann til að láta hann rætast. Það er svo dæmigert fyrir kvenfyrirlitn- inguna sem ræður ríkjum í þess- ari mynd að Debora er svívirt og misnotuð þrátt fyrir allt. Þótt hún komist á toppinn er hún ekki ann- að en peð í valdatafli karlanna, einsog gleggst kemur fram í lok- in. Hvort sem um er að ræða sam- skipti kynjanna, samskipti strák- anna innbyrðis eða feril þeirra í glæpaheiminum er baráttan ævinlega hin sama: að vinna eða tapa. Til að komast á toppinn þarf að ryðja öðrum úr vegi, segir lögmál frumskógarins sem er fyrsta boðorð í þeim viðurstyggi- lega heimi sem þessi mynd sýnir okkur. í seinni hlutanum sjáum við að verkalýðshreyfingin og pólitíkin eru jafngegnsýrðar af þessu boðorði og fátækrahverfið í fyrri hlutanum. Þarna er verið að lýsa þjóðfélagi sem byggist á of- beldi, fyrst og síðast. Hvergi er pláss fyrir annarskonar hugs- unarhátt eða mannleg samskipti af öðru tagi. Þetta væri gott og blessað ef vart yrði gagnrýni á slíkt fyrir- komulag, en því er ekki að heilsa. Svona er þetta, og við því er að sjálfsögðu ekkert að gera, segja aðstandendur myndarinnar. Að vísu má segja að enginn standi með pálmann í höndunum að leiðarlokum, en það er bara sorgarsaga, þetta er mynd um fólk sem tapar. Óheppni glæpa- maðurinn er harmræn söguhetja samkvæmt þeirri afturhaldssömu hugmyndafræði sem býr að baki myndum einsog þessari. Seinni hluti myndarinnar er öllu lakari en hinn fyrri. Eina glætan þar er að mínu mati leikur Roberts de Niro í hlutverki Noodles. Myndin gerist á löngum tíma, Noodles fer burt úr borg- inni og kemur aftur þrjátíu árum seinna. Við fáum ekki annað að ...og þrjátíu árum seinna. vita um það sem hann aðhafðist í þessi 30 ár en hann hafi „farið snemma að hátta á kvöldin". Að sjálfsögðu eldast allar persónurn- ar á þessum tíma, en Robert de Niro er sá eini sem tekst að sannfæra mann um að hann hafi í raun og veru elst um 30 ár. Það þarf nefnilega meira til en gott gervi. De Niro breytist allur: göngulagið, augnaráðið, röddin, líkamsbyggingin. Hinir eru bara sminkaðir. Þar skilur á milli feigs og ófeigs. Einkum er vandræða- legt að horfa upp á T uesday Weld og Elizabeth McGovern þar sem þær eiga að leika stútungskerl- ingar. Það sem fer úrskeiðis í seinni hlutanum er fyrst og fremst sagan sem verið er að segja, hún verður einfaldlega of lygileg og lang- dregin. Og hvað sem líður góðum leik Roberts de Niro eru krakk- arnir í fyrri hlutanum mun áhuga- verðari persónur en glæpahyskið í þeim síðari. Ofbeldisatriðin vekja viðbjóð en ekki spennu. Maður hefur séð þetta allt áður: sundurskotnu bílana, pyntingar- nar, nauðganirnar. Og að slíkum atriðum slepptum stendur ekkert eftir, nema útþynnt aulasálfræði og dágóður skammtur af smekk- lausri væmni. Einhver sagði að í' samanburði við Einu sinni var í Ameríku væri Guðfaðirinn einsog „diskur af köldu spaghetti". Ég held það væri nær að snúa þessu við. Þótt rúmur áratugur sé nú liðinn síðan Guðfaðirinn kom á markaðinn og ýmislegt hafi fyrnst á svo löngum tíma spái ég þeirri mynd lengri lífdögum en þessari - Coppola tókst þó að halda spenn- unni uppi mestallan tímann, ef ég man rétt. B/CKUR Að skipta um plánetu Ólafur Gunnarsson Gaga Iðun 1984. í þessari stuttu sögu segir Ólafur Gunnarsson sögu af ein- faranum, sem er svo langt kom- inn í þeirri iðju að slíta sundur tengslin við veruleikann, að ímyndunarheimurinn hefur tekið völdin, og þegar veruleikinn neit- ar að hlýða ímyndunaraflinu, þá skal veruleikinn hafa verra af. Það er hann Valdi í sjoppunni sem vaknar hér í bænum á gráum vetrarmorgni en hefur ákveðið að skipta um plánetu og er því staddur á Mars. Höfundur mun sjálfur hafa getið um reyfarann „Prinsinn á Mars“ eftir höfund Tarsanbókanna sem helstu heim- ild um þá landafræði og náttúru- fræði sem Valdi byggir á: þar eru rauðir menn og grænir, Þódarnir áttfættu og ferlegu eru þar á kreiki og konur verpa bleikum eggjum. Valdi sér allt í kringum sig Reykjavík á degi og nóttu, en það er verið að snúa á hann og hann reynir margt til að rjúfa blekkingavef Marsbúa og láta þá stíga fram eins og þeir eru í höfði hans og á bókum. Það er margt laglega gert í þessari sögu og höfundur er vel fylginn sér í því að halda utan um þessa hugmynd. Hann er á svip- uðum slóðum og Edgar Allan Poe var í sumum einstæðinga- sögum sínum. Og þótt hann skorti „sakleysi" í lýsingunni á þessum ga-heimi, þá tekst honum vel að koma til skila hugar- sveiflum þess, sem er einn í heiminum. Og líka þéttleika um- hverfisins sem hann reynir að skera í sundur: en fólkið ypptir bara öxlum og horfir í aðra átt Ólafur Gunnarsson meðan örvænting einfarans er að tæta sundur höfuð hans. í bókarkynningu er á það minnst að Valdi hafi „lesið yfir sig af tískusögum okkar tíma, líkt og henti Don Kíkóta forðum daga“. Mikið rétt, Valdi hefur lesið yfir sig um Marsbúa rétt eins og Donki hakkaði í sig firnaskammt af riddurum. Sá verður þó helsti munur á þessum bókmennta- frændum, að Valdi er eitthvað svo tómlegur og eyðilegur í sínu æði, hann er svo fljótt allur þar sem hann er séður. Hann er ekki fær um að láta sér detta neitt það í hug, sem spannar víðerni sálar- innar, eitthvað sem væri í líkingu við ógleymanlegar ræður Don Kíkóta um bölið sem bæta þarf og þá hjartaprýði sem vinnur voldug verk. Það er svona að þurfa að skrifa um börn síns tíma. íslensk- ur Don Kíkóti samtíðarinnar er fyrst og síðast slys. Ný bók Vorbylgjur Vorbylgjur heitir bók eftir Gunnar Sverrisson sem nýkomin er út. Útgefandi er höfundur sem áður hefur sent frá sér ljóðabók- ina Ljóðgrósk. í bókinni eru tvær smásögur og er önnur framtíðarfantasía um tækni og glæpaleit. f ljóðunum kennir margra grasa: þar er heilsað á náttúruna, vikið að ástamálum, skemmtanalífi ýmis- konar, m.a. á Hallærisplani, trúmálum og því kaffitári sem gerir kraftaverk á fslendingum. Bókin er um 70 bls. Hafnarfjarðarbær Félagsmálastofnun Fósturheimili: Fósturheimili óskast fyrir 2 börn 4ra og 8 ára meö framtíðarfóstur í huga. Upplýsingar veitir Ólína Birgisdóttir í síma 53444. Félagsmálastjóri Aiðnþróunarfélag AUSTURLANDS LAUS STAÐA Iðnþróunarfélag Austurlands óskar að ráða starfsmann í starf Iðnráðgjafa Austurlands. Æskilegt er að viðkomandi geti hafið störf sem fyrst. Við leitum að starfsmanni sem: - er gæddur góðum samskiptahæfi- leikum - hefur frumkvæði - getur starfað sjálfstætt - hefur viðskipta- eða tæknimenntun, og/ EÐA GÓÐA ÞEKKINGU Á ATVINNULÍF- INU. í boði er líflegt og fjölbreytilegt starf og góð vinnuaðstaða. Góð laun fyrir réttan aðila. Með allar umsóknir verður farið sem trúnað- armál og öllum svarað. Upplýsingar um starfið veitir Ásgeir Magnús- son, sími 97-2303. Skriflegar umsóknir sendist til Iðnþróunarfé- lags Austurlands, Hafnargötu 44, 710 Seyðisfirði fyrir 20. júlí n.k. 14 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 7. júlí 1984

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.