Þjóðviljinn - 08.07.1984, Blaðsíða 8

Framhald af bls. 7
Þessi hreyfing lætur uppi þann
vilja miljóna manna að það megi
ekki láta aðra um að leysa þau
mál sem stærst eru, að láta aðra
stjórna framtíðinni - ríkisstjórn-
ir, vélar, bandalög herforingja og
iðjuhölda.
Deyfðin er ekki hættan. Miklu
heldur ofstækið sem ræður ferð-
inni í ýmsum löndum. Og ég á
ekki barasta við íran Khomeinis,
bætti Berlinguer við. Hann lét í
því sambandi uppi áhyggjur af of-
stopa Reagans, þjóðrembuæs-
ingnum í Englandi og Argentínu
á dögum Falklandseyjastríðsins
og fleira. Þjóðernishefðir bæri
vissulega að rækta - en ekki væru
þær allar góðkynja.
Að vita
sem mest
Talið barst svo aftur að raf-
eindabyltingunni: Berlinguer á-
sakaði ítölsk stjórnvöld um að
láta sem hún væri ekki til. PCI,
Kommúnistaflokkurinn, hefði
tekið við sér en reyndar of seint.
Sjálfur hafði hann lagt til fyrir
hálfu öðru ári að flokkurinn tæki
að sér frumkvæðið og efndi til
mikillar ráðstefnu í landinu um
framtíðarrannsóknir - bæði á
sviði framleiðslu og umhverfis-
mála (PCI hefur reyndar haft
slíkt frumkvæði á ýmsum sviðum
og það er til marics um áhrif og
álit flokksins að aðrar hreyfingar
hafa gætt þess að láta sig ekki
vanta á slíka samfundi). Berling-
uer bætti því við að m.a. friða-
rbaráttan hefði til þessa krafist
svo mikils tíma og orku að menn
hefðu ekki sinnt slíkum málum
sem skyldi.
- En hvernig getur róttækur
fjöldaflokkur búið sig undir
tæknibyltinguna nýju?
- Með því að vita sem mest,
sagði Berlinguer. Hann gerði ráð
fyrir því að ný tækni myndi breyta
verulega félagslegri samsetningu
kommúnistaflokksins. Þyngdar-
punkturinn mundi færast frá
hefðbundinni verklýðsstétt.
Hinn arðrændi verkamaður verð-
ur líka tæknimaðurinn og vís-
indamaðurinn, konan og hin nýja
æska. En ég tel ekki, sagði Berl-
inguer, að þar með sé verklýðs-
stéttin dauð og með henni það
breytingaafl sem henni fylgir, og
ný tækni afnemur ekki marxism-
ann.
Sundrar tölvan
flokknum?
- En þegar upplýsingastreymið
er komið inn á hvert heimili,
verður hinn pólitíski fjöldaflokk-
ur þá áfram til? Verður rúm fyrir
flokk sem byggir á eigin upplýs-
ingakerfi til meðlima sinna? Mun
rafeindatæknin sundra flokkn-
um?
- Hér er ekki aðeins um PCI og
aðra fjöldaflokka að ræða. Held-
ur möguleika á því yfir höfuð að
skipa sér í hópa í framtíðinni,
bindast samtökum. Satt best að
segja tel ég sjálfur, að hér sé um
að ræða óafturkallanlega þörf hjá
manneskjunni, sem ekki hverfur
í framtíðinni. Þótt hún kunni að
koma fram í öðrum formum.
Baráttan og þrýstingur frá fjöld-
anum verða alltaf nauðsynleg.
Auðvitað geta menn ímyndað sér
það að pólitík verði ekkert annað
en kosningar og skoðanakannan-
ir. En það væri ekki hægt að fall-
ast á slíka þróun, því þar með
væri búið að spilla innsta eðli
lýðræðisins.
Ekki nóg að
ýta 6 hnapp
- En nú þegar talað er um raf-
eindalýðræðið - mennirnir sitja
heima við tölvur og svara spurn-
ingum...
- Þetta tölvulýðræði takmark-
ast við vissar hliðar á félagslífi
manna. En það er ekki hægt að
samþykkja, að það komi í staðinn
fyrir öll lýðræðisform. Þvert á
móti: ég tel að menn eigi að taka
þessar hættur fyrir - Iíka á sviði
löggjafar. Við þurfum á að halda
nákvæmum takmörkunum á því,
hvernig tölvur eru notaðar í stað-
inn fyrir kjörnar fulltrúasam-
komur. Og ég held reyndar að
menn muni aldrei skilja hvað fólk
í raun hugsar, ef að einasta lýð-
ræðisathöfnin er að ýta á hnapp.
Ég held það takist aldrei að
kveða niður náttúrlegar þarfir
undirokaðra manna til að hittast
og bindast samtökum.
En hver tími á sér vitanlega
sínar hreyfingar. Taktu til dæmis
friðarhreyfinguna, grænu hreyf-
inguna og þá, sem með ýmsum
hætti rísa gegn því að allir lagi sig
að sama munstri. Hver hefði get-
að ímyndað sér annað eins fyrir
40-50 árum? Vitanlega er það
verkefni flokkanna að mæta tíð-
arandanum. Úthald flokks verð-
ur einmitt mælt eftir þessari
mælistiku: hvort hann kann að
endurnýja sig.
Óttinn
við tœknina
- Menntamennirnir benda á
það, að ofríki myndarinnar muni
gera orðið merkingarlaust, rétt
eins og auglýsingin hefur verið að
gera.
- Þessi ótti og annar sem talað
er um í sambandi við rafeinda-
byltinguna er tengdur hefðbund-
inni kennd hjá úrvalshópi
menntamanna. Þeim finnst að
allt sem hefur í för með sér sósíal-
iseringu á menningu og pólitík
leiði til þess að þrengt sé að ein-
staklingnum, listinni og sköpun-
argáfunni. Menntamennirnir ótt-
ast það oft - og sá ótti er fullkom-
Iega heiðarlegur - að „útjöfnu-
nin“ hafi það í för með sér að
menningin sé í hættu stödd.
Það hefur reyndar gerst í sög-
unni að heil menning hefur hrun-
ið, þegar nýr fjöldi, nýr massi
kom á vettvang. Rétt eins og
Rómarríki hrundi þegar nýtt
fólk, barbararnir, sóttu fram.
Á miklum breytingatímum
getur það vel gerst að menning-
unni hnigni og sköpunarstarfi
öllu. En um leið skapa breyting-
arnar svígrúm fyrir nýja orku og
nýja hæfileika.
- Eru menn ekki líka hræddir
við nýjan einmanaleika sem ein-
att fylgir tæknilegum framförum?
- En hver tæknileg framför
skapar líka nýjar þarfir og nýja
návist og samheldni. Að minnsta
kosti gerðist það í fyrstu og ann-
arri iðnbyltingu.
- Já, en hvernig sérð þú fyrir
þér framtíð, þar sem menn sitja
klukkustundum saman fyrir
framan skerm, sem kannski gerir
einnig skólana eins og við nú
þekkjum þá óþarfa? Hvernig
verður þetta innilokunarlíf ungu
fólki og starfi, önnum ýmiskonar
sem finna allt sitt félagslíf innan
veggja heimilisins?
- Fyrst verður að líta á innihald
þeirra sendinga sem heimilin
taka við. Innihaldið getur verið á
þann veg að það neyði manneskj-
una til meiri einsemdar, meiri
vonbrigða, meiri fjandskapar í
garð annarra. Eða það getur
skapað eitthvað, sem gengur
þvert á þetta. Mikið er undir
þessu komið.
Miðill og
innihald
- Þú segir semsagt að miðillinn
hafi í sjálfu sér ekki vald, það sé
innihaldið sem verður að gá að?
- Já, en miðlinum sjálfum má
heldur ekki gleyma. Það mun
breyta fólki að ganga alls ekki í
skóla, eða kannski bara lítið eitt.
En það er nú á þessari stundu
erfitt að gera sér grein fyrir þess-
um hliðum málsins. Tökum
skólann sem dæmi. Ég fer ekki
ofan af því, að ekkert geti komið í
staðinn fyrir lestur bóka - sem
verður jafnvel enn mikilvægari
en áður. Það er erfitt að ímynda
sé tölvu sem skapar í raun ljóð
eða myndlist. En samt er ekki
hægt að útiloka, að þessi miðill
geti skilað ýmsu sem fullnægir ítr-
ustu kröfum.
- Tæknin mun sem sagt ekki
eyðileggja einstaklinginn?
- í fortíðinni var ótal „einstak-
lingurn" tortímt. Ekki bara sið-
ferðilega heldur líkamlega.
Mundu þræla fornaldar eða
blökkumennina, sem voru teknir
til fanga og sendir til Ameríku.
Hversu margir voru þeir sem gátu
orðið „einstaklingar" hér áður
fyrr? Miklu færri en nú. Sama má
segja um fyrstu iðnbyltingu kap-
ítalismans, þegar alvanalegt var
að börn dóu úr þrældómi. Þeir
sem búa við hungur og fáfræði í
þriðja heiminum - eru þeir ekki
„eyðilagðir"? Eða réttara sagt:
blátt bann er lagt við þroska ein-
staklingsins.
Alhliða
maður
- Gæti hin alhliða manneskja
þeirra Marx og Gramscis semsagt
haft gagn af tölvu?
- Óll þau tæki skapa aukna
möguleika til að skapa alhliða
mann ef rétt er á haldið.
- Þýðir „sól framtíðarinnar",
sem sósíalistar hafa talað mikið
um, nokkuð Iengur nú, þegar all-
ir tala um dauðann?
- Vísindamenn jafnt sem
kommúnistar ræða um sól fram-
tíðarinnar. Vegna þess að ein
helsta framtíðarsýn er tengd
möguleikanum á að hagnýta sól-
arorku.
En að slepptu staðleysutali: ég
held ekki að hugtakið sé innan-
tómt orð. Takmarkið var, að við
áttum að vinna bug á hvers konar
kúgun og arðráni, kúgun stétta,
kynþátta og kvenna, að tryggja
frið og að bilið styttist milli þeirra
sem stjórna og þeirra sem stjórn-
að er, að efla þekkingu og menn-
ingu.
Margar rykfallnar hugmyndir
höfum við sagt skilið við, einnig
marxískar. En ekki hinar dýpri
forsendur tilveru okkar. Þær lifa
áfram og krefjast einbeittari at-
hafnar - jafnt á Ítalíu sem í heimi
öllum.
Árni Bergmann
þýddi og endursagði.
Vinstri
menn
árið
2000
Berlinguer: UpplýsingaflóMð getur magnað ein-
semd og mannhatur, það getur líka haft þveröfug
áhrif, allt eftir því hvernig á er haldið. Og lýðræð-
isleg viðbrögð mega aldrei takmarkast við það að
sitja heima og þrýsta á hnapp...
8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 8. júlí 1984