Þjóðviljinn - 08.07.1984, Blaðsíða 17

LEtÐARAOPNA
skea
Grunnmarkmið fiskeldis á ís-
landi er hagkvæm framleiðsla
verðmætra matvæla til útflutn-
ings með nýtingu innlendra orku-
linda. Hagkvæmni er aðallega
háð virkjunarkostnaði orku-
linda, fóðurverði og söluverði
afurða. Laxeldi verður hér ein-
göngu til umfjöllunar þar sem ég
álít að grundvallarmarkmiðunum
verði fyrst náð með eldi á þeirri
tegund, en við þurfum einnig sem
fyrst að huga að rannsóknum á
eldi annarra tegunda.
Þrjár meginleiðir hafa einkum
verið til umræðu og framkvæmda
í laxeldismálum:
Fiskirækt stefnir að aukningu
laxveiði í ám, aðallega með
sleppingu seiða í ár og byggingu
laxastiga.
Gönguseiði sem alin eru í eldis-
stöð er sleppt til sjávar nálægt af-
rennsli stöðvarinnar eða annars-
staðar þar sem móttökuskilyrði
eru fyrir hendi. Laxinn skilar sér
aftur í eldisstöðvar ári seinna,
meðalþyngd er þá 3.5 kfló og af-
föll í hafi 90-95%.
Þá er eldi á laxi upp í slátur-
stærð í strandkvíum eða flotkví-
um. í strandeldi er sjó eða sjó-
blöndu dælt í eldisker, þar sem
fiskur er alinn við kjörhita sem
fæst með nýtingu jarðvarma. í
flotkvíaeidi er náttúrulegur hiti
sjávar nýttur til þess að ala
fiskinn eins lengi árs og veður og
vindar leyfa. í tvískiptu eldi eða
fareldi er fiskur alinn í strandkví
upp í 400 til 800 gramma þyngd,
en síðan alinn um sumar og haust
í flotkvíum í sláturþyngd. Afföll í
eldi eru um 10 til 20%.
Lítum aðeins á hvernig þróun
hefur verið í þessum þremur þátt-
um. Heildarmagn af laxi 1975 var
um 200 tonn, 1980 200 tonn, 1983
ca 250 tonn. Hlutur laxveiði var
1975 190 tonn, eða 95%, 1980 var
hann 190 eða 95%, 1983 163 tonn
eða 65%. Hlutur hafbeitar var
1975 innan við 10 tonn, eða innan
við 5%, sama 1980, en 1983 37
tonn eða 15%. Matfiskeldi var
1980 2 tonn eða um 1% en 1983
50 tonn eða nálægt 20%.
Megináherslan síðastliðin 15-
20 ár hefur verið á sviði fiskrækt-
ar og hafbeitar. Heildarmagn á
laxi úr veiði og hafbeit hefur lítið
breyst á þeim tíma en þáttur haf-
beitar aukist verulega. Tilraunir
með matfiskeldi á laxi hófust
kringum 1965. Frá 1980 til 1983
hefur framleiðsla aukist úr því að
vera um 1% í um 20% af heildar-
laxaflanum, eða um 5% meiri en
hafbeitin skilar í dag. (Sjá töflu
!)■
Dr. SigurðurSt. Helgason fiskalífeðiisfrœðingur, framkvœmdastjóri laxeldisstöðvarinnaró Húsatóffum.
Matflskeldi gœti þróast upp í 50.00 tonna hámark um aldamót.
Jarðgufuvirkjun, vísindalegar
eldistilraunir, markviss rannsókn-
arstefna, innlend fóðurfram-
leiðsla og fjármagn sem beint er í
einn farveg eru nokkrar nauðsyn-
legar forsendur slíkrar fram-
leiðsluaukningar.
Sigurður St. Helgason: Matfiskeldi hefur vaxið fiskur um hrygg þrátt fyrir afskiptaleysi stjórnvalda og Framkvæmdasjóðs.
Fiskeldi er
orkufrek starfsemi
Tafla 1 Lax
Heildarm. Laxveiði Hafbeit Matfiskeldi
1975 200 190 10
1980 200 190 10 2
1983 250 163 37 50
Tafla 2 Orkuþörfin Ár1990 Ár 2000
5000tonn 50.000 tonn
Orkuþörftil upphitunará sjó ...500 MW varmaorka 5000 MV varmaorka
Orkuþörftil dælingará

sjó ...5MW 50 MW
raforka raforka
Framleiðsluaukning í matfisk-
eldi hefur verið mun hraðari en í
hafbeit og fiskirækt. Af 26
milljón króna fjármagni, lán,
styrkir, ríkisframlag, til rann-
sóknar og uppbyggingu laxamála
1977 til 1981 hafa innan við 5%
runnið til þróunar matfiskeldis.
Matfiskeldi hefur vaxið fiskur um
hrygg þrátt fyrir afskiptaleysi
stjórnvalda og Framkvæmda-
sjóðs.
Hvað er helst til úrbóta í dag ef
við ætlum að ná því takmarki „að
auka verulega framleiðslu á laxi
til útflutnings“? Meta þarf hag-
kvæmni mismunaridi eldisstöðva
og ákveða forgangsröðun verk-
efna eftir niðurstöðum slíkra
rannsókna. Mín skoðun er sú að
líklegast sé að vænta mikillar
framleiðsluaukningar í matfisk-
eldi, ef til vill 5-6000 tonn í kring-
um 1990 upp í hámark 50.000
tonn um aldamót. Miðað við 5%
endurheimtu í hafbeit má búast
við um 1500 tonna framleiðslu
1990 upp í hámark 5000 tonn um
aldamót. Með skynsamlegri ný-
tingarstjórnun í ánum eða réttri
fiskræktarstefnu má ef til vill
auka laxgegnd í veiðiár upp í 500
til 1000 tonn fram til aldamóta.
Eru nauðsynlegar forsendur
fyrir hendi á íslandi til að slík
framleiðsluaukning sé gerleg?
Tveir helstu þættir sem mest
hafa áhrif á framleiðslukostnað í
matfiskeldi eru orku- og fóður-
kostnaður.
Orkuþörf í matfiskeldi árið
1990 miðað við 5000 tonna fram-
leiðslu er eftirfarandi:
Til upphitunar á sjó ca. 500 meg-
awött í varmaorku, til dælingar á
sjó ca. 5 megawött í raforku.
Arið 2000 er miðað við 50 þúsund
tonna framleiðslu þá er orkuþörf
til upphitunar á sjó um fimm þús-
und megawött í varmaorku en til
sjódælingar um 50 megawött í ra-
forku. (Sjá töflu 2).
Til samanburðar má benda á
að við 5 þúsund tonna fram-
leiðslu er varmaorkuþörf í
strandeldi álíka mikil og hjá Hita-
veitu Reykjavíkur í dag. En raf-
orkuþörf til sjódælingar um 2.5%
af meðalþörf stóriðju hérlendis
1983. Við 50 þúsund tonna fram-
leiðslu um aldamót væri raforku-
þörfin til dælingar um það bil
fjórðungur af því sem þurfti til
allrar stóriðju á íslandi á síðasta
ári. Fiskeldi er orkufrek starf-
semi á borð við stóriðju og orku-
verð bæði í formi varma og raf-
orku er afgerandi í þróun þessa
eldisforms. í Kistuskýrslunni,
Verkfæðistofa Guðmundar og
Kristinns 1983, kemur fram m.a.
að jarðgufuvirkjun til raforku-
framleiðslu í tengslum við fi-
skeldi er mjög hagkvæmur vir-
kjunarkostur.
Brýnasta verkefni í matfiskeldi
í dag er að sannreyna vaxtarferil
lax við áætlaðan kjörhita, 10-12
gráður. Niðurstöður vísinda-
legrar eldistilraunar með stjórn-
un helstu umhverfisþátta er
nauðsynlegur grunnur til að
byggja á áætlanir um staðsetn-
ingu, eldisforms, og val fiskival-
kosta með tilliti til orkuk-
ostnaðar. Framþróun matfi-
skeldis á íslandi er háð niðurstöð-
um slíkrar tilraunar.
Rannsóknarstefna
Lengi býr að fyrstu gerð. í
klaki og seiðaeldi er lagður
grunnur að bústofninum. Bæði í
hafbeit og matfiskeldi þurfa
seiðin að búa yfir ákveðnum en
ólíkum eiginleikum. Nauðsyn-
legt er að skilgreina þá eiginleika
seiðanna sem sóst er eftir til þess
að gera sér grein fyrir
rannsóknarþörfinni. Nokkur atr-
iði eru augljós, vaxtahraði, seltu-
þol, kynþroskatími og ratvísi.
Með aðferðum erfðafræði og líf-
eðlisfræði er hægt að draga fram
þessa þætti og skerpa þá enn frek-
ar með stjórnun umhverfisþátta.
Okkur vantar nauðsynlega mar-
kvissa rannsóknarstefnu, bæði í
grunnrannsóknum þróunar og
rannsóknum á ólíkum eldisform-
um.
Fjármagnsþörfin í fiskeldi er ef
til vill brýnust á sviði rannsóknar
og þekkingaröflunar. Þar er
lagður sá grunnur sem framgang-
ur þessarar atvinnugreinar bygg-
ist á. Sé vilji fyrir því að hún nái
að þróast þarf að fullnægja þess-
um þörfum eins og gert er í öðr-
um atvinnugreinum þar sem
einnig er útvegað lánsfé til upp-
byggingar. Nafn sjóða eða
heimavist skiptir ekki máli, fjár-
magninu þarf að beina í einn veg.
Framhjá því verður ekki litið
að í fámennu landi er nánast ó-
kleift að koma á fót nýjum
atvinnugreinum í verulegum
mæli nema opinber stjórnvöld
gegni ljósmóðurstarfinu meðan
erfiðustu fæðingarhríðirnar
ganga yfir. Til að fiskeldi á ís-
landi verði annað og meira en
forvitnileg nýbreytni fárra ein-
staklinga þurfa íslensk yfirvöld
að gera tvennt:
1. Auka lánafyrirgreiðslu.
Skortur á fjármagni er það
sem í dag stendur fiskeldi hér
á landi fyrir þrifum og án aukinn-
ar fyrirgreiðslu mun því ganga
seint að rífa sig upp af kotbýlis-
stiginu. Vert er að gefa gaum í
tengslum við þetta að reynslu
þriggja þjóða: f Bretlandi hefur
einkafjármagnið talið sér betur
borgið annars staðar en í fiskeldi
með þeim afleiðingum að mjög
illa hefur gengið að afla fjár-
magns til uppbyggingar og full-
yrða má að breskt fiskeldi gengur
ekki ýkja heilt til skógar. Hitt
dæmið er af frændlöndunum
Dr. Össur Skarphéðinsson fiskalífeðlisfrœðingur
Framleiðsla ó hœnglausum
hrygnustofnum, framleiðsla á
geldfiski og notkun Ijósameð-
ferðar til að flýta hrygningu eru
dœmi um tilraunastarfsemi sem
ekki er hœgtað œtlasttil að
fjársveltar eldisstöðvarannist.
Össur Skarphéðinsson: Skortur á fjármagnistenóur fiskeldi fyrir þrifum.
Rannsóknir og meira fé
Noregi og Færéyjum, þar sem 2. Efla hagnýtar rannsóknir í undir en lax hefur skilað mjög
trygg lánsfyrirgreiðsla hefur leitt laxeldi. Ný tækni sem hefur er- góðum árangri. Stjórnvöld þurfa
til blómstrandi fiskeldis. lendis verið þróuð fyrir aðrar teg- að hafa frumkvæði að því að þess-
ar aðferðir verði teknar upp í lax-
eldi hérlendis, því hér er urn
þjóðhagslega hagkvæma til-
raunastarfsemi að ræða sem ekki
er hægt að ætlast til að fjársveltar
eldisstöðvar annist. Hins vegar
væri í samvinnu við þær hægt að
gera þetta verk á auðveldan og
ódýran hátt.
Eg nefni hér þrjú verkefni
verðug athugunar, sem myndu
fljótt skila sér í auknum arði:
a) Framleiðsla á hænglausum
hrygnustofnum. Með því má
sneiða hjá þeim vanda sem lax-
eldismenn hér á landi vita að
hlýst alla jafna af ótímabærum
kynþroska hænga og hængseiða.
b) Framleiðsla á geldfiski. Sú
tækni auðveldar eldi á stórum
sláturfisk, en markaður fyrir
hann vex nú ört.
c) Notkun ljósmeðferðar til að
flýta hrygningu á laxi sem gengur
úr hafi og þarmeð flýta fram-
leiðslu á gönguseiðum. Þetta er
gert með góðum árangri í Kanada
og Bretar nota mjög einfalda
ljósmeðferð til að láta regnboga-
silung hrygna tvisvar á ári.
Sunnudagur 8. júli 1984 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 17