Þjóðviljinn - 08.12.1984, Page 7

Björn Jónasson.
Guðmundur Þorsteinsson.
Morð, munkar
oa metsölubók
Meistaraverk Umbertos Ecos
„Nafn rósarinnar" komið út í þýðingu
Thors Vilhjólmssonar
Árið 1980 kom út á Ítalíu
bókin „Nafn rósarinnar" (II
nome della rosa), eftir ítalska
málvísindamanninn og tákn-
fræðinginn Umberto Eco. Þar
með hófst sigurganga ein-
hversfrumlegasta, en jafn-
framt vinsælasta skáldverks
sem birst hefur á prenti hin
síðari ár. Hvarvetna þar sem
bókin hefur verið þýdd hefur
hún ratað beint að hjörtum
lesenda, ekki einungis af-
markaðs hóps, heldurallra
þeirra sem kunna að greina
einnstaffráöðrum. Eðaeins
og hinn þekkti rithöfundurog
gagnrýnandi Anthony Burg-
ess orðaði það í ritdómi sín-
um, sem birtist í breska dag-
blaðinu The Observer: „Ég
gleðst og hinn gjörvalli les-
andi heimur mun gleðjast".
Nú hefur þessi frábæra skáld-
saga verið þýdd á íslensku og gef-
in út af bókaforlaginu Svart á
hvítu. Þýðandi er Thor Vil-
hjálmsson og eins og nærri má
geta er verkið þýtt beint úr frum-
málinu. Mun bókin vera um 500
blaðsíður. í tilefni af útkomu
hennar hafði blaðið samband við
forsvarsmenn Svarts á hvítu, þá
Björn Jónasson og Guðmund
Þorsteinsson og innti þá eftir nán-
ari upplýsingum um Nafn rósar-
innar.
Bók sem
inniheldur allt
- Hvers konar bók er Nafn rós-
arinnar?
„Því verður best svarað með
orðum gagnrýnanda nokkurs
sem sagði eitthvað á þessa leið:
Eins og frægt er orðið freistaði
Mefistófeles Fásts með bók sem
hafði allt að geyma. Signor Eco
gerir okkur samskonar tilboð á
mun sanngjarnara verði.
- Getið þið skýrt þetta nánar?
„Jú, þetta er svo margslungin
bók að hægt er að lesa hana aftur
og aftur án þess hún verði endan-
lega tæmd. Réttara sagt, þá er
hún lagskipt, eða á mörgum hæð-
um. Menn geta lesið efstu hæð-
ina, en þar er hún spennandi
morðgáta sem gerist í munka-
klaustri á miðöldum, nánar til-
tekið á Norður-Ítalíu í byrjun 14.
aldar. Þeir sem vilja kafa dýpra
undir yfirborð leynilögreglusög-
unnar uppskera lifandi aldarfars-
lýsingu sem studd er pottþéttum
sagnfræðilegum heimildum.
Þjóðháttum og stjórnmáladeilum
eru gerð óvenju ljós og lifandi
skil, enda hefur Nafn rósarinnar
kveikt sagnfræðilegan áhuga
meðal fjölmargra sem ekki
kunna að meta slík fræði áður.
Auk þess má nefna margvísleg
viðhorf til stjórnmála, hug-
myndafræði, heimspeki og trú-
mála, sem speglast í bókinni og
höfða til manna á öllum tímum.“
- Það má þó alltént bóka það
að þetta er ekki ástaróman, úr því
sögusviðið er ítalskt munka-
klaustur á miðöldum.
„Þótt ótrúlegt sé, þá blandast
einmitt hjartnæmt ástarævintýri
inn í söguna. Það er m.ö.o. hægt
að finna allt í þessari bók eins og í
bók Mefistófelesar. Það sem er
einna merkilegast er að rithöf-
undurinn fylgir hverjum hinna
fjölmörgu þráða alit til enda, en
skilur þá ekki eftir dinglandi í
lausu lofti.“
Fordómalaus
rithöfundur
- Þetta er allt gott og blessað,
en margslungnar bækur eru ekki
endilega vinsælar. Ekki eru al-
fræðiorðabækur endilega met-
sölubækur?
„Það er alveg rétt og fyrst í stað
stóðu bókmenntafræðingar gátt-
aðir frammi fyrir þessum gífur-
legu vinsældum bókarinnar. Þeir
héldu nefnilega að hún mundi
fyrst og fremst höfða til mennta-
manna. Þeir vanmátu hreinlega
hæfileika Ecos og héldu að hann
væri þrengri stílisti en raun ber
vitni. Þeir tóku ekki með í
reikninginn að sem einn þekkt-
asti táknfræðingur (semiolog)
okkar tíma, hafði hann
rannsakað allar hliðar afþreying-
arbókmennta og komist að afar
framsæknum og fordómalausum
niðurstöðum".
- Þið gætuð kannski, áður en
lengra er farið, sagt örlítið frá
Umberto Eco.
„Eco er fæddur 1932 í borginni
Alessandríu, sem liggur miðsveg-
ar milli Mflanó, Torínó og Gen-
úu, við rætur Alpafjallanna.
Sögusvið bókarinnar er einmitt á
þessum slóðum. Eco er nú pró-
fessor í táknfræði við Háskólann í
Bologna, elsta háskóla í Evrópu.
Hann hefur gefið út fjölda vísind-
arita um táknfræði, bókmenntir
og listir og fagurfræði miðalda er
honum einkar hugleikin. Nafn
rósarinnar er fyrsta skáldsaga
hans, en við ritun hennar naut
hann þess hve áhugasvið hans eru
víðfeðm. Eins og fram kom áðan,
þá hefur hann m.a. rannsakað og
ritað um njósnarann James Bond
eftir Ian Flemming og eins hefur
hann stúderað teiknimynda-
sögur, eins og menn geta séð ef
þeir hafa gluggað i síðasta hefti
tímarits Máls og menningar. Þar
er þýdd grein eftir hann um
teiknimyndahetjuna Steve Cany-
on“.
Eitt morð
ó dag
- Maðurinn ætti þá að vita
hvemig skrifa á spennandi af-
þreyjara?
„Svo sannarlega, en án þess að
slaka nokkurn tíma á listrænum
kröfum. Það er náttúrulega gald-
urinn við þessa bók, hve snilldar-
lega hún er skrifuð“.
- Er það rétt að söguhetjurnar í
bókinni séu þeir Sherlock Holm-
es og dr. Watson?
„Já, en að þessu sinni em þeir í
munkakuflum og bera önnur
nöfn. Þeir em staddir í munka-
klaustrinu til að rannsaka morð,
ekki eitt heldur mörg, sem framin
eru daglega til að varðveita
leyndardóminn um nafn rósar-
innar“.
- Og hvað er þetta nafn rósar-
innar?
„Það verður að lesa bókina til
að komast að því.“
- Nú gerist sagan á svipuðum
tíma og þegar menn voru að rita
íslendingasögurnar. Geta aðdá-
endur íslenskra fornbókmennta
haft gagn eða gaman af Nafni rós-
arinnar?
„Tvímælalaust. Menn fá inn-
sýn í fræðistörf klaustranna, því
sagan snýst að vemlegu leyti um
leyndardóm sem geymdur er í
bókasafni munkaklaustursins.
E.t.v. er þessi bók ekki svo vit-
laus sem inngangur að íslending-
asögunum, því þar er afar vel lýst
hvernig bækur vom ritaðar á
miðöldum. En það er ekki síður
fróðlegt fyrir íslendinga að fá
nasasjón af systuröld Sturlunga-
tímans á meginlandi Evrópu, en
þar var allt vaðandi í óáran og
átökum ekki síður en hér á
landi.“
Spegilmynd
okkar tíma
„Þó dettur Eco ekki í hug að
gefa einfalda mynd af miðöldum.
Hann er ekki einn af þeim sem
tala um „hinar myrku miðaldir".
Reyndar telja sumir að áhugi
hans á þessu tímabili sé tengdur
athugunum hans á ítölsku þjóðfé-
lagi líðandi stundar. Jafnvægis-
leysið í ítölskum stjórnmálum,
spilling og öfgar, speglist í Nafni
rósarinnar og gegnum söguhetj-
umar megi greina efahyggju-
manninn og húmanistann Um-
berto Eco. Hann beinir spjótum
sínum að kristilegum demókröt-
um, jafnt sem hryðjuverkum
rauðu herdeildanna og sjái þess
stað í skoðunum hina ýmsu per-
sóna sem hann bregður upp í
bókinni. Sjálfur hafnar Eco alfar-
ið öllum svona útleggingum“.
- Nú er erfitt að fá íslendinga
til að skilja gildi þýddra bók-
menntaverka. Þeir hafa til-
hneigingu til að setja þýðingar
skör lægra en frumsamin verk á
móðurmálinu. Er einhver von til
þess að Nafn rósarinnar hljóti
svipaðar viðtökur hér og hún hef-
ur fengið annars staðar í hinum
vestræna heimi?
„Vissulega vonum við það.
Gæta ber þess að Thor Vilhjálms-
syni hefur tekist betur til við
þessa þýðingu en nokkm sinni
fyrr og er þó skemmst að minnast
verðlaunaþýðingar hans á „Hlut-
skipti manns“ eftir André Mal-
raux. Texti hans er bæði lipur og
litríkur og tekur fram bæði ensku
þýðingunni og þeirri þýsku. Hér
er því jafnframt um íslenskt bók-
menntaafrek að ræða, sem auðga
mun ritlist okkar svo lengi sem
íslensk tunga er töluð.“ HBR
1
i
i
t
’
1
<
UMSJÓN: GUÐJÓN FRIÐRIKSSON
Laugardagur 8. desember 1984 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7