Þjóðviljinn - 28.12.1984, Blaðsíða 7

Bleikjugerðirnar fjórar úr Þingvallavatni. Efst er kynþroska dvergbleikja, en þær verða ekki stærri. Fyrir neðan hana er ókynþroska kuðungableikja. Takið sérstaklega eftir höfuðlaginu á henni
og dvergbleikjunni: báðar eru áberandi undirmynntar, sem gerir þeim auðvelt að skafa vatnabobba upp af botninum. Fyrir neðan kuðungableikjuna er sílabieikja. Gagnstætt hinum tveimur er hún jafn
mynnt, en á þessu einkenni má greina afbrigðin sundur án nokkurra tvímæla. Sílableikjan á myndinni er nokkuð dökkleit, sem stafar af því að um hæng er að ræða, kynþroska, og því í dökkleitum
riðbúning. Fyrir neðan sílableikjuna er svo murtan alkunna. Ljósm.: Skúli Skúlason.
Þingvallavatn
Fjögur afbrigði af bleikju
Kuðungableikja og dvergbleikja, dökkleitirog undirmynntir, hœgfara botnfiskar.
Aðlagaðirað þvíað skafa vatnabobba af botninum. Kuðungabieikjan margfaltstœrri.
Sílableikja og murta; silfurgljdandi, hraðsynfirogjafnmynntir rdnfiskar.
Sú fyrri nœrist d hornsílum - hin d svifkröbbum. Mögulega mismunandi stœrðir sömu bleikjugerðar.
Sumarið hálfnað og tjaldað í
Vatnsvíkinni, sólskin og logn yfir
Sandeynni og meðan flugurnar
fara letilega gegnum nokkra
austurríska valsa oná sultunni á
franskbrauðinu standa litlir stíg-
vélaðir menn f vatnsborðinu og
draga smágerða glitrandi fiska úr
silfruðum fleti. Þannig er það að
minnsta kosti í endurminning-
unni, sumur þar sem engin helgi
var án Þingvallavatns og veiði-
stanga, og Þingvallavatn ekki til
án sunnudaga.
Einu sinni stóðum við bræður á
bakkanum og drógum látlaust
næstum tvö hundruð murtur úr
vatninu. Síðan er Þingvallamurt-
an ævintýrafiskur. Árin liðu og
við fundum aðra veiðisæla staði í
vatninu þar sem mátti egna fyrir
risavaxnar bleikjur, svartar á
hliðunumog rauðar á maganum.
Eftir'að hafa landað slíkum fer-
líkjum stóðum við á öndinni,
samanherptir af æsingi og
skulfum klukkustundum saman.
UMSJÓN: ÖSSUR SKARPHÉÐINSSON Föstudagur 28. desember 1984 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7
Það hefði enginn mannlegur
máttur fengið okkur til að trúa að
neitt væri undir sólunni meira
spennandi en draga fjögurra
punda bleikju úr djúpum Þing-
vallavatns. Örfáir hundgamlir ur-
riðar létu lífið í bland og að
minnsta kosti einn losaði tólf
pundin.
Stundum lágum við á magan-
um á bökkum gjánna í hrauninu
og horfðum langtímum saman á
örlitla dökkleita fiska sem stóðu
hreyfingarlausir í vatninu í
gjánni. Þetta eru ábyggilega lítil
seiði, hugsuðum við, sem hafa
villst úr vatninu Upp í gjárnar og
rata ekki til baka. Við höfðum
enga hugmynd um að þessir smá-
vöxnu vatnabúar sem við vorum
að horfa á var gjámurtan dular-
fulla.
Okkur kom aldrei annað til
hugar en stóru bleikjurnar sem
við drógum væru mömmur og
pabbar murtanna og hugsuðum
ekki einu sinni útí að ef til vill
væru þetta mismunandi tegundir
eða afbrigði, heldur héldum glað-
ir og freknóttir heim eftir helgina
og gáfum ömmu fenginn því
pabbi var farinn að fúlsa við
murtu og mamma hætt að nenna
að elda hana.
Hugleikið
rannsóknarefni
Afbrigði Þingvallableikjunnar
hafa þó orðið mörgum snöggtum
hugleiknara rannsóknarefni en
reykvískum smádrengjum á sín-
um tíma, og allt að hundrað ára
heimildir eru til um þau. Daninn
Arthúr Feddersen reið á vaðið
árið 1885 þegar hann kvað uppúr
með að í Þingvallavatni væru ein-
ar þrjár tegundir bleikju að finna.
I slóð hins danska vísinda-
manns fetaði náttúrurfræðingur-
inn góðkunni, dr. Bjarni Sæm-
undsson. Hann stundaði rann-
sóknir á fiskum í vatninu milli
áranna 1896 og 1904 en fór tölu-
vert vægar í sakirnar en Fedders-
en að því leyti að hann kinokaði
sér við að fullyrða að meir en eina
tegund bleikju væri að finna í
vatninu, en taldi hana hins vegar
birtast „í ýmsum myndum“.
Bjarni bætti svo við, að „sumir
menn haldi að um ólíkar tegundir
sé að ræða, en aðrir tala um mis-
munandi vaxtarstig sömu tegund-
ar. Murtuna telji þó flestir sérs-
taka tegund".
Alls lýsir Bjarni þó fimm gerð-
um af bleikju og kallar þær neta-
bleikju, djúpbleikju, deplu og
murtu. Þá fimmtu nefndi hann
dverga, en það voru gjámurturn-
ar sem hann taldi að hefðust við
allt lífshlaup sitt í gjánum.
Til að kanna hvort murtan væri
sérstök tegund, aðgreind frá hin-
um gerðunum, þá framkvæmdi
Bjarni merkingartilraunir sem
gáfu hins vegar ekki óyggjandi
niðurstöður. Knut Dahl, norskur
prófessor og eitt af fræðatröllun-
um uppúr aldamótunum, athug-
aði hreisturssýni sem Bjarni
sendi honum og taldi á grundvelli
þeirra ólíklegt að murtan væri
sérstök tegund.
Ágreiningur
Pálmi Hannesson, síðar rektor
við Menntaskólann í Reykjavík,
gerði líka tilraun til að leysa ráð-
gátuna um murtuna með merk-
ingum árið 1926 en án árangurs.
Rannsóknir á Þingvallafiski lágu
síðan niðri til sumarsins 1937. Þá
hafði murtuvandamálið ert hugi
manna nægilega til að Árni Frið-
riksson, fiskifræðingur, var feng-
inn til að skera úr um, hvort rétt
væri að telja murtuna sérstakt af-
brigði eða ekki. Árni fann hins
vegar ekki nema tvö af þeim
bleikjuafbrigðum sem Bjarni
hafði lýst á undan honum, murt-
una og netableikjuna, og lýsti að
auki hinu þriðja, sem hann
nefndi svartbleikju.
Þess má geta, að Árni benti á
að svo virtist sem tengsl væru á