Þjóðviljinn - 28.12.1984, Blaðsíða 8

FURÐUR
Sílableikja. Neöri skolturinn er jafnlangur þeim efri, andstætt því sem er hjá kuðunga- og dvergbleikjunni. Hún hefur
jafnframt mörg einkenni hraðskreiðra fiska enda eltir hún uppi bráð sína, mestmegnis hornsíli. Ljósm.: Skúli Skúlason.
milli mismunandi útlits og mis-
munandi fæðuhátta hjá neta-_
bleikjunni og murtunni. Murtan
æti svif og hefði rennilegra höfuð
með neðri skolti sem væri dreg-
inn mun iengra fram en á neta-
bleikjunni. Netableikjan æti hins
vegar botndýr og væri því undir-
mynnt, þeas. með skemmri neðri
skolt einsog er raunar títt um
botnfiska til að gera þeim
auðveldara að tína upp æti af
botninum.
Þannig að þótt Árni teldi murt-
una vera sérstakt afbrigði þá var
ráðgátan um fjölda bleikju-
afbrigða í Þingvallavatni fráleitt
leyst.
Fjögur bleikju-
afbrigði
Á síðustu árum hafa svo fjórir
ungir líffræðingar, Úlfar Antons-
son, Sigurður Snorrason, Skúli
Skúlason og Hilmar J.
Malmquist, gert töluverðar rann-
sóknir á Þingvaliableikjunni. Frá
þeim eru upplýsingarnar úr þess-
ari grein fengnar. Samkvæmt nið-
urstöðum þeirra virðist nú ljóst
að á grundvelli ytra útlits og lík-
amsbyggingar má með vissu
greina fjögur afbrigði af bleikju í
Þingvallavatni. Fá vötn í víðri
veröld geta státað af slíkri auð-
legð enda hafa þessar athygli-
sverðu niðurstöðu vakið verð-
skuldaða athygli.
Þau nöfn sem gefin hafa verið
afbrigðunum fjórum eru: dverg-
bleikja (gjámurta), kuðunga-
bleikja, sílableikja og murta.
Dvergbleikja og
kuðungableikja
Um margt svipar kuðunga- og
dvergbleikjunní ákaflega saman.
Höfuðfæða beggja er vatna-
bobbar (kuðungar), sem þær tína
upp af vatnsbotninum, og margir
þessara fiska eru á stundum út-
troðnir af bobbunum. Bæði af-
brigðin eru sérstaklega aðlöguð
að þessu botndýraáti einsog sést
glöggt á því að þau eru einsaklega
undirmynnt, þeas. neðri skoltur-
inn er aílmiklu skemmri en sá efri
en með þannig útbúnaði er fiskn-
um mun auðveldara en ella að
skafa eða sjúga upp vatnabobb-
ana af hörðum steinbotninum.
Þar að auki bera bæði ýmis ein-
kenni hægfara botnfiska, þau
hafa til dæmis stóra eyrugga sem
nýtast vel við tiltölulega hæga yf-
irferð um botninn, hauser kúptur
og bolur sver að framan og trem-
ur sívalur. Bæði dverg- og kuð-
ungableikja hrygna líka á svipuð-
um tíma, í júlí og ágúst, þó að
hrygningu dvergbleikjunnar sé
raunar ekki lokið fyrr en í lok
október.
Aðalmunurinn á dverg- og
kuðungableikju er hins vegar
stærðin og kynþroskaaldurinn.
Fullkynþroska (2-4 vetra) verður
dvergbleikjan ekki nema 7 til 17
sentímetrará lengd en kuðunga-
bleikjan (kynþroska 5-7 vetra)
verður 25 til 50 sentímetrar og
þyngdarmunurinn er að sjálf-
sögðu miklu meiri.
Kuðungableikjan er oftast
dökkleit á baki og hliðum en ljós
á kviðinn. Yfir hrygningartímann
verður hún þó gul eða skærrauð á
kviðinn. Dvergbleikjan er enn
dekkri, en með gyllta flekki á
hliðunum og kviðurinn er gul-
leitur.
Sílableikja
og murta
Helsti útlitsmunur sílableikju
og murtu er stærðin. Murtan er
við kynþroska einungis 18 til 22
sentímetrar og stækkar lítt eftir
það en sílableikjan er á bilinu 25
til 50 sentímetrar og verður því
margfalt þyngri en murtan. Að
öðru leyti eru afbrigðin svipuð
útits, síður silfraðar en kviðurinn
ljós eða hvítur með dökku baki.
Utlitið breytist lítið hjá murtunni
yfir hrygningartímann. Hrygn-
ingartíminn er frá september til
nóvember. Sílableikjur klæðast
aftur á móti álíka riðbúningi og
kuðungableikjur en þó heldur
daufari.
Fæðan er hins vegar verulega
mismunandi milli afbrigðanna.
Murtan nærist aðallega á svif-
hausinn gengur á undan, svo í
mögum sílableikjanna snúa
hornsílin ævinlega öfugt við
bleikjuna!
Auk öðruvísi litarrafts er útlit
murtu og sílableikju einnig frá-
brugðið ytra skapnaði dverg- og
kuðungableikju að því leyti að
þær fyrrnefndu eru ekki undir-
mynntar heldur jafnmynntar.
Jafnframt er bolurinn með ein-
kenni hraðskreiðra fiska:
straumlínulaga og haus fram-
mjór, eyruggar stuttir. Ginið er
líka mjög vítt. Þetta útlit er að
líkindum tengt fæðuháttum
þeirra, þeas. murtan syndir lík-
legast í torfum útí vatnsbolnum
og glefsar í svifkrabba, en síla-
bleikjan skýst um í snöggum
sprettum til að hremma hornsíli.
Eru
stofnarnir tveir?
í grein sem fyrrnefndir líf-
fræðngar hafa skrifað til birtingar
í Náttúrurfræðingnum velta þeir
vöngum yfir, hvort verið geti, að í
rauninni séu bleikjugerðirnar
einungis tvær, þó útlitslega megi
greina þær í fjögur afbrigði.
Murtan og sflableikjan væru þá
önnur gerðin, en kuðunga- og
dvergbleikjan hin, þrátt fyrir
stærðarmuninn. Þessu til stuðn-
ings benda þeir á, að skilin á milli
w
4
0-11:
Kuðungableikjan er áberandi undirmynnt: neðri skolturinn er talsvert styttri en sá efri einsog kemur mjög vel fram á
þessari mynd. Hún nærist nær eingöngu á vatnabobbum sem hún á auðvelt með að skafa upp af botninum sökum þess
hversu undirmynnt hún er. Hún er hægfarabotnfiskur, sem einsog munnlögunin er aðiögun að botndýraáti. Ljósm.: Skúli
Skúlason.
kröbbum en sílableikjan á fisk-
um, fyrst og fremst hornsílum.
Bændur við Þingvallavatn greina
þó frá því að stundum finnist
sílableikjur með kviðfylli af
murtu og bleikjuseiði finnast
stundum í mögum þeirra á vorin.
Þess má geta að það getur verið
varasamt fyrir fiska að gleypa
hornsflin óvarlega því einsog
nafnið bendir til hafa þau horn á
baki sér, sem geta stungið
óþyrmilega óvarkára afræningja.
Hornin - beingeislar í bakuggum
- geta hins vegar lagst aftur með
bakinu. Sflableikjan sér því við
háskanum með því að gleypa
hornsílin ævinlega þannig að
m
uX t''WjSIk
í&s \ í foÆáfe* u’ X Itósfc
bleikjugerðanna tveggja í hvor-
um hópnum, hvað varðar útlit,
eru óglögg nema að því er snertir
stærðina.
Þannig eru kuðunga- og
dvergbleikjurnar með mjög
keimlíkt fæðuval og útlit. Gætu
dvergbleikjurnar verið kuðunga-
bleikjur sem kynþroskast mjög
snemma og hætta því að vaxa?
Murta og sílableikja eru nánast
eins í útliti, að stærðinni undan-
skilinni, og þeir félagar varpa
fram þeirri kenningu, að ef til vill
séu sílableikjurnar einungis
murtu sem taki að éta hornsíli og
taki við það stökk fram á við í
vexti. Auk útlitslíkinda má benda
á, að ekki hefur verið unnt að
greina í sundur ungar sílableikjur
frá murtum.
Þess skal að lokum getið að nú
eru á döfinni umfangsmiklar
rannsóknir sem væntanlega fá úr
þessu skorið. Gamlir veiðimenn
og nýir í Þingvallavatni þurfa þá
vonandi ekki að velkjast lengur í
villu um hvort murtan sé sérstök
tegund eða ekki.
-ÖS
I Þingvallavatni eru ekki einungis bleikjur. Þennan 16 punda urriðahæng fengu
rannsóknarmenn í net sín í sumar, og hér á myndinni er hann nýtekinn úr frysti,
enda stifur af kulda einsog sjá má. Til hægri er Sigurður Snorrason líffræðingur,
sem hefur hérlendra manna mestan veg og vanda af Þingvallarannsóknum. Hinn
er Hilmar J. Malmquist líffræðingur. Ljósm.: Skúlí Skúlason.
8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur,28. desember 1984