Þjóðviljinn - 23.03.1985, Blaðsíða 15

Þjóðviljinn - 23.03.1985, Blaðsíða 15
KVIKMYNDIR Tarkovskí Meistari myndmálsins „Einu sinni var maður sem ógæfan elti. Hann varð fyrir öllum hugsanlegum áföllum: missti konunasínaog börnin sín, lifði í sárustu fátækt og svo framvegis. Svo var hann eitt sinn staddur um boð í skipi úti á rúmsjó og þá skall áfár- viðri mikið. Gat hann þá ekki orða bundist, en kraup á kné á þilfarinu og ákallaði Guð: „Hvers vegna læturðu svona við mig, Guð? Hvað hef ég eiginlega gert þér?“ í sömu svipan rofaði aðeins til á óveðurshimninum, skýin voru dregin til hliðar, Guð kíkti nið- ur til mannsins og svaraði: „Mérleiðistþúbara!" Pessa sögu sagði Andrei Tark- ovskí á málþingi í hátíðasal Há- skóla íslands s.l. laugardag. Þótt tilefnið væri annað fór ekki hjá því að mér fyndist sagan geta fjallað um afstöðu sovéskra kvik- myndayfirvalda til þessa frábæra listamanns. Jafnframt rifjuðust upp gamlar sögur sem ég heyrði í Moskvu þegar deilurnar um „Andrei Rúblojof" stóðu sem hæst. Það var einmitt þá sem Tarkovskí fór fyrst að fara alvar- lega í taugarnar á yfirmönnum sínum og hefur sú saga verið rak- in lauslega hér í blaðinu áður. Nú höfum við semsé haft hann hér meðal okkar og fræðst af hon- um um aðdraganda þeirrar út- legðar sem hann lifir nú í, þvert gegn vilja sínum. Það er sorgleg saga um stoltan og þrjóskan Iista- mann í baráttu við harðneskju- legt skrifstofuveldi - saga sem endurtekur sig æ ofan í æ og virð- ist staðfesta það sem Tarkovskí sagði á fyrrnefndu málþingi: „drama mannkynsins felst í því að sagan kennir mönnum ekki neitt.“ Yfirvöld þar - peningamenn hér Tarkovskí fór mörgum orðum um þá erfiðleika sem eru samfara kvikmyndagerð á Vesturlöndum. Þeir eru aðrir en í Sovétríkjunum en ekki síður þungbærir. Þar eystra eru yfirvöld að skipta sér af því sem þeim kemur ekki við, hér vestra eru það peningamennirnir sem hafa völdin og eru engu betri viðureignar. Hvers vegna valdi Tarkovskí þá að fara vestur yfir? Þessari spurningu svaraði hann þannig á blaðamannafundi í Reykjavík: - Ég valdi ekki stað þar sem betra væri að vinna - ég gat ein- faldlega ekki snúið aftur heim. Tarkovskí heldur því fram að hann hefði ekki fengið að vinna að list sinni ef hann hefði snúið aftur heim 1983, eftir kvikmynd- ahátíðina í Cannes þar sem sauð upp úr milli hans og sovéska full- trúans í dómnefndinni, Sergei Bondartsjúks. Hann telur sig þá hafa verið kominn í þá aðstöðu að hann hafi orðið að „hoppa af“ einsog það er kallað. Það fer ekk- ert milli mála að hann harmar þessa útkomu. Um það vitna ýmis ummæli hans, t.d. um so- véska áhorfendur sem séu „þeir bestu í heimi", og um vestræna áhorfendur sem séu „latir og vær- ukærir, saddir og ánægðir" og þar með lítt móttækilegir fyrir alvar- lega list. Aðspurður á blaða- mannafundi hvemig honum liði „sem manneskju" á Vestur- löndum hreytti hann út úr sér: „Hvernig heldurðu að manni líði sem hefur verið neyddur til að yfirgefa ættjörð sína?“. Heimþró En best kemur heimþrá Tark- ovskís að sjálfsögðu fram í nýj- ustu mynd hans, „Nostalgíu“, sem er sú mynda hans er honum þykir vænst um, að eigin sögn, fyrsta myndin sem hann gerði á Vesturlöndum. „Nostalgía" var síðasta myndin á dagskrá Tarkovskí-hátíðarinnar í Reykja- vík í síðustu viku. Það hefur verið sagt um Tark- ovskí að allar kvikmyndir hans séu mikilvægar, engin þeirra sé gerð í neinskonar „millibilsá- standi“ eða af öðrum hvötum en þeim sem koma að innan, þ.e. listrænni sköpunarþörf. Þetta er mjög sjaldgæft í kvikmyndasög- unni og á sjálfsagt sinn þátt í því að maðurinn hefur ekki gert nema 6 myndir á rúmum 20 árum. Hann hefur líka þurft að INGIBJÖRG HARALDSDÓTTIR berjast einsog ljón fyrir því að þessar myndir - eða a.m.k. þrjár þeirra - gætu orðið til og komið fyrir almennings sjónir. Það segir sína sögu um þrjósku og ósveigjanleika Tarkovskís að engin mynda hans hefur verið klippt til að þóknast valdhöfu- num. Hvað það snerti fór hann alltaf með sigur af hólmi í barátt- unni við yfirvaldið. Nostalgia er afar mikilvæg mynd á ferli Tarkovskís. Á frum- sýningu hennar í Háskólabíói s.l. föstudag sagði leikstjórinn eitthvað á þá leið að hún væri hans persónulegasta verk og það sem kæmist næst því að endur- spegla innra líf hans sjálfs. Hann sagðist ekki hafa vitað að þetta væri hægt. Og menn þurfa ekki að kafa neitt sérlega djúpt í myndina til að sjá að hún lýsir ferðalagi um innri heima, og að aðalpersónan, Andrei, sem leikinn er af þeim frábæra so- véska leikara Oleg Jankovskí, er enginn annar en Tarkovskí sjálf- ur. Myndin er að sjálfsögðu stút- full af táknum en Tarkovskí lætur ólíkindalega þegar menn spyrja hann um merkingu þessara tákna. Hundur er bara hundur, segir hann, rigning er bara veður. Hver og einn verður að lesa það út úr myndinni sem honum sýnist og það sem meira er: myndin höfðar fyrst og fremst til tilfinn- inga áhorfandans, ekki til heil- ans. Allt í lagi að spekúlera í myndinni eftir á, það sakar ekki, en höfuðmálið er að meðtaka hana tilfinningalega. Þeir sem ekki gera það hafa engar forsend- ur til að skilja hana. Eftir slíkan formála höfundarins dettur mér auðvitað ekki í hug að rýna í táknmál myndarinnar á prenti. Hitt skal ég fúslega játa að mér þótti seiðurinn magnaður. Tvö atriði þessarar myndar voru satt að segja með því albesta sem ég hef séð á hvíta tjaldinu. Það var í fyrsta lagi atriðið sem hefst þegar Jankovskí er orðinn einn á hótel- herbergi sínu, snemma í mynd- inni, og lýkur þegar hundur kem- ur inn og leggst við rúm hans - þetta er ein taka, án klippinga, og í rauninni gerist ekki annað en að það rignir á gluggann og skuggar leika um vegginn. Þetta flokkast ekki undir neitt annað en galdur, og sama er að segja um það fræga atriði þegar aðalleikarinn gengur með logandi kerti yfir stóra róm- verska laug. Þessi athöfn hans hefur táknrænt og trúarlegt gildi og hún er hundrað sinnum meira spennandi og ógnþrungin en nokkur tæknibrella hjá Spielberg og co. Einsog allar myndir Tarkov- skís ber Nostalgía þess glögg merki að höfundur hennar er trú- aður maður, trúaður Rússi, og það er áreiðanlega engin tilviljun að hann virðist vitna oftar í Dost- ojevskí en aðra rithöfunda. Á málþinginu í HÍ sagðist hann ganga út frá því í verkum sínum að mannssálin væri ódauðleg enda sæi hann engan tilgang með lífinu að öðrum kosti. Hann gekk jafnvel svo langt að segja að sá sem ekki tryði á ódauðleika sálar- innar, sá maður gæti ekki þjáðst. *Æðri öfl“ Staðhæfingaráboðvið þessaeru nokkuð algengar í málflutningi Tarkovskís og reyna töluvert á þolrifin í raunsæjum skynsemis- trúarmanni á borð við undirritað- an. Það var mér t.d. nokkur raun að heyra að einhver „æðri öfl“ hefðu ráðið því að Tarkovskí gerðist kvikmyndastjóri á sínum tíma - það hefði ekki verið með- vituð ákvörðun hans sjálfs. Ég var líka mjög ósátt við þá heims- sýn sem segir Tarkovskí að skipta heiminum í þrennt: austur, vest- ur og svo þann hluta sem ekki er „siðmenntaður". Þennan síð- astnefnda hluta virðist hann af- Tarkovskí á málþingi: Drama mannkynsins felst í því að sagan kennir mönnum ekki neitt. (Mynd: —eik) greiða með einhverju sem líkist mjög fyrirlitningu, en er senni- lega bara áhugaleysi. Hamlet nœst? En þótt mér fyndist ekki allt jafnmerkilegt í málflutningi Tarkovskís breytti það engu um álit mitt á honum sem einhverj- um snjallasta kvikmyndahöfundi allra tíma. Maðurinn sjálfur hlýtur líka að vekja aðdáun sökum staðfestu sinnar og barátt- uvilja. Velviljaðir aðdáendur hans hljóta að óska þess honum til handa að hann komist aftur heim til þeirrar ættjarðar sem hann saknar svo mjög - en einsog sakir standa virðast ekki miklar vonir til þess. Tarkovskí vinnur nú að gerð kvikmyndar í Svíþjóð sem kunn- ugt er. Hann vildi ekki segja mikið um þá mynd, annað en að hún yrði tilbúin í lok þessa árs og að í henni lékju m.a. sænsku stór- leikararnir Erland Josephsson og Allan Edwall, auk Guðrúnar okkar Gísladóttur og ensku leikkonunnar Susan Fleetwood. Kvikmyndatökumaður er enginn annar en Sven Nykvist. Erland Josephsson leikur í henni mið- aldra leikara sem er að hætta í leiklistinni. Flogið hefur fyrir að Tarkovskí sé að leita að fjár- magni til að kvikmynda Hamlet næst á eftir sænsku myndinni. Við getum áreiðanlega reiknað með fleiri myndum frá þessum mikla meistara myndmálsins. Ingibjörg Haraldsdóttir - , , >• ;« v" m A <■ 1 «V;-V r* * • .;. * • *£s.£t Laugardagur 23. mars 1985 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 15 J'* IS —r . SUÐURLANDSBBAUT 26'- REYKJAVÍK - SÍMI 84850

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.