Þjóðviljinn - 07.05.1985, Síða 5

Þjóðviljinn - 07.05.1985, Síða 5
MINNING Ási í Bæ 1914 - 1985 Ási í Bæ fæddist í Litlabæ í Vestmannaeyjum 27. febrúar 1914 og var því á sjötugasta og öðru aldursári, er hann lézt að- faranótt 1. maí s.l. Hann var kominn af gáfuðu verkhögu al- þýðufólki; faðir hans og afi, Olafur Ástgeirsson og Astgeir Guðmundsson voru víðkunnir bátasmiðir, en faðir Guðmundar, langalangafi Ása, var Ögmundur bóndi í Auraseli, sem víðfrægur var á öldinni sem leið og Eiríkur frá Brúnum hefur frá greint í „Sögu af brögðóttum karli“. Ég drep hér einungis á þann ættlegg Ása sem mér varð kunnastur af frásögn hans; oft vitnaði hann til Ögmundar og sagna um hann. Þar átti Ási kæran vin í hugskoti. Ögmundur í Auraseli var góðvik- inn og greiðasamur, en þungur í orðaskiptum ef að honum var kastað, og hafði orð á sér fyrir sérkennilegar gáfur sem virtust ættaðar úr huldum stöðum. Ási hlaut hafið og galdur þess í arf, og sá arfur gæddi hann alla tíð sterku svipmóti. Eitt hið minnisstæðasta í fari hans var hin ramma togstreita sem háð var milli sjósóknar og skrifta; þar áttu sér stað harðar sviptingar og veitti ýmsum betur. Skáldleg til- þrif sýndi Ási strax í fyrstu bók sinni, Breytileg átt, 1948, en átj- án ár liðu unz út kom .útgerðar- saga hans ágæt, Sá hlær bezt, 1966. Eftir það rak hver bókin aðra frá hans hendi með skömmu millibili, verk sem geisluðu af mögnuðu fjöri, oft einkennilegur vefur grallaraskapar og sárs- aukafullrar snertingar við sálar- kvikuna: söngvísur, smásögur, skáldsaga, ferðabók, frásögu- þættir, ljóðaflokkur. Ási flutti búferlum ásamt konu sinni og börnum frá Vestmannaeyjum til Reykjavíkur 1968, en aðseturs- skipti, ritstörf og aðrir breyttir hagir komu ekki í veg fyrir að hann þreytti glímur við sinn foma fangvin Ægi þegar þéss var kost- ur, af þeirri atorku og aflasækni sem honum var frábær gefin. Drægjust fundir þeirra lengi kom að honum megn óþreyja. Málefni sjávarútvegs vora honum einkar hugleikin og rányrkjan á miðun- um lá honumþungt á hjarta. Jafn- framt var hann sífellt með nýjar ritsmíðar á prjónunum. Margur saknar þess sem vitað var að í brjósti hans bjó og beið færis og næðis á pappírnum; en þær stundir má heldur ekki vanmeta þegar sjálf návist Ása var iðandi skáldskapur. Ási í Bæ var þjóðkunnur gleði- og skemmtunarmaður, söngvinn mjög og fjörgandi í fasi öllu, hvar sem hann bar að garði; en þar var hann ekki allur séður. Að eðlis- fari var Ási alvöramaður, við- kvæmur og geðríkur, vinhlýr og vintryggur. Ekkert var honum fjær en að æðrast og berja lóminn þótt á móti blési, sem hann þurfti margsinnis og margvíslega að reyna í einkahögum. Hann átti við fótarmein að stríða frá æsku- áram, langvinnt og þjakandi, en þar er svo stytzt frá að segja að enginn vissi Ása glúpna. Eitt hið fyrsta er hann mælti við mig eftir að hann tók að hressast um sinn eftir það áfall sem leiddi hann til bana, var athugasemd í þá veru „að það væri nú seigt f djöfli“. Gamalkunnur glampi var löngu byrjaður að lýsa í augunum að nýju, þegar kallið kom. Ási var sagnasjór og stórvel máli farinn, heiðríkja og skírleiki einkenndu tungutak hans. Ó- gleymanlegt var að hlýða á Ása rekja minningar um margskonar brall og bjástur manna, ekki sízt einhverra „spjall-ljóra“í Eyjum. Hann hafði einstakt auga fyrir fólki, sérkennum þess og hinum sanna auði, sögulegum arfi anda og handa; í frásögnum hans var saltur keimur sjávar og starfs, ylj- aður af góðvild og hressandi geð- blæ. Ég hugsa með mér að án ræktarsemi við slíka menn hljóti þjóðin að rýrna að innan, hversu mjög sem hún kann að belgja sig að utanverðu. Margar setur áttum við Ási yfir spjalli og vangaveltum um hin óskyldustu rök, einu sinni háðum við langa kappræðu um vilja blóm anna, og minntumst hennar oft síðan. Stundum var sérstakt veð- urlag átylla til kyndugra ferða- laga, ef hentugt veður var þá ekki einfaldlega búið til með vissum svipbrigðum - sól eða regn. Með kærri þökk minnist ég vin- festu Ása í minn garð og minna nánustu, allt frá upphafi kynna okkar fýrir rúmum tveim ára- tugum; og hollir hugir reika til fjölskvldu hans við þessi leiðar- lok. Ási er kvaddur með hrærð- um huga, en hreysti hans og græðandi geðsmunir halda áfram að ylja þeim sem nutu við hann samvista. Þorsteinn frá Hamri Ég var búinn að frétta að hann væri orðinn heilsutæpur, hefði fengið hjartaáfall, hefði farið til Lundúnaborgar til að fá bót upp á von og óvon, væri kominn aftur og farinn að hressast. Ég hafði j verið fyrir norðan og ekki frétt neitt. Hann Ási, hugsaði ég þegar ég fékk fréttina, hann Ási í Bæ. En ég vissi að það var ekki fyrsta áfall hans í lífinu. Þau höfðu haf- ist í bernsku og við þau barðist hann og brotnaði ekki. En hve mörg áföll getur maðurinn þol- að? Nú var Ási kominn yfir sjötugt og skammt liðið frá síð- asta áfallinu í lífi hans, þegar sonur hans var hrifinn burt með sviplegum hætti. Og þó hugsaði ég nú með mér: Hann Ási! hann hlýtur að ná sér aftur. Hann Ási í Bæ! En tími hans var kominn. Hann heyrði kallað og varð að fara. Nú hitti ég hann ekki framar í Austurstræti og heyri hann ekki oftar hafa yfir ljóð eftir Stefán Hörð Grímsson undir beram himni á götustétt. Hann var einn í hópi okkar sem voram ungir og óþekktir rithöf- undar á stríðsáranum og reyndar varla höfundar, því enginn okkar hafði gefið út bók á þeim árum. Það var Hannes Sigfússon sem kynnti okkur, sá sem uppgötvaði alla nýja höfunda íslands á þeirri tíð. Heimbyggð Ása var í Vestmannaeyjum. Þar hafði hann alist upp innanum harð- skeytta sjómenn og varð síðar meir einn af þeim hörðustu í sjó- sókn, þótt fatlaður væri frá bernsku. Ási í Bæ tengdist okkur bókmenntamönnum í Reykjavík sterkum böndum á stríðsárunum og þau bönd reyndust óslítanleg. Hann varð fyrstur okkar til að gefa út bók, þeirra sem ekki vora komnir svo langt á stríðsáranum, enda að vísu eldri en við hinir og þroskaðri. Það var skáldsagan Breytileg átt, 1948, en í þá daga þótti það viðburður meðal bók- menntamanna, ef nýr höfundur kvaddi sér hljóðs, þótt ekki væri með flennifyrirsögnum og blaða- viðtölum eins og nú er algengt. Hann kom öðra hverju til Reykjavíkur að hitta fólk, hafði þá jafnan samband við okkur Hannes Sigfússon og Stefán Hörð og fleiri unga höfunda. Þá var sest inn í kaffihús eða önnur hús til að rabba saman. Og fersk- ur andi af hafi sveif yfir borðum. Ási í Bæ hafði mikið lesið og var ekki síður að sér í bókmenntum en við hinir, ef ekki betur, hrif- næmur tilfinningamaður og kvað fast að orði, ef honum féll eitthvað vel eða vildi lýsa van- þóknun sinni, var annars glaður og reifur í góðra vina hópi, stund- um við skál, skemmtilegastur okkar allra, eldrauður sósíalisti líkt og við Stefán Hörður, og skrifaði fyrstu skáldsögu sína í þeim anda, þjóðfélagsádeilu með sjávarplássið að vettvangi. Brátt fór hann að semja dægurljóð til að syngja á þjóðhátíðunum í Vestmannaeyjum, og þegar þau höfðu verið sungin þar, voru þau sungin um allt land. Síðar samdi hann einnig sjálfur lög við ljóð sín og gerðist fyrsti vísnasöngvari þessarar þjóðar. Eigum við hér á heimilinu skemmtilegar minning- ar um heimsóknir hans, þegar hann settist með gítar og söng ljóð eftir sjálfan sig og aðra. Það vora ógleymanlegar stundir, ósvikinn vísnasöngur, frjáls og óháður þeirri vélrænu taktfestu dægurlagahljómsveita sem skemma slíkan söng. Ég minnist ferðar til Laugarvatns, þegar sonur hans Gunnlaugur var þar við nám í menntaskólanum. Við fóram til að lesa upp úr verkum okkar ásamt Stefáni Herði Grímssyni. Þá hafði Ási bíl til umráða og ók báðar leiðir, þó hann væri með gervifót, en hvorki ég né Stefán hafði bflpróf. Og þegar við höfðum lesið upp, röbbuðum við góða stund við nemendurna, því þeir vildu um ýmislegt spyrja, en síðan vildu þeir fá Ása til að syngj a í lokin, og dugðu engin undanbrögð, því snarlega var náð í gítar og hann látinn í hendur Ása sem óðara byrjaði að slá strengina og syngja á þann frjálsa hátt sem ég fyrr gat um og þá heyrði ég hann í fyrsta skipti syngja vísurnar um Gölla Valdason og betur verða þær ekki sungnar en hann söng þær þetta kvöld. Mig minnir að þetta væri tekið upp á segulband og er vonandi að það band varðveitist, hvernig sem upptaka kann að hafa lánast, því ef til vill eru ekki til mörg dæmi um það hvernig Ási söng við gítarundirleik á frjálsan hátt. í blíðu og stríðu lífsins hafði Ási við hlið sér trausta dugnaðar- konu, Friðmeyju, ættaða úr Borgarfirði, og varla ofsögum sagt að án hennar hefðum við ekki eignast þann Ása í Bæ sem þrátt fyrir andstreymi lífsins gaf út nokkrar athyglisverðar bækur og söng sig inn í hjörtu allra ís- iendinga. Við hljótum öll að sakna hans. Jón Óskar Stundum hendir það menn að verða eins konar héraðs- eða þjóðareign. Fyrst og fremst eru það meðfæddir verðleikar sem ráða því að þjóðin eignar sér þá, því að umfangsmikið brölt og framapot endar oftast með and- legri skelfingu: Manninum tekst kannski að hreykja sér hátt, en uppsker þess í stað fyrirlitningu fjöldans. Sá maður, sem við minnumst í dag, Ási í Bæ, rithöfundur og lagasmiður, var einn þeirra manna, sem Vestmannaeyingar áttu og við hinir fengum að njóta með þeim. Ási var alinn upp í Vestmannaeyjum og átti við erfið kjör að búa í æsku vegna lang- vinnra veikinda. Lífið lék hann stundum grátt, en honum datt ekki í hug að bugast; sagði ör- lögum sínum stríð á hendur og sigraði. Að lokum sá skaparinn ástæðu til að viðurkenna Ása í Bæ sem einn af málsvörum al- þýðu þessa lands og ákvað því að velja aðfararnótt fyrsta maí síð- astliðins til brottfarar, en þann dag minnist alþýða heimsins unn- inna sigra og dokar við í dagsins önn til að átta sig á taflstöðunni og um það leyti sigla vorskýin hraðfara úr suðurátt. Ási var uppruna sínum trúr. Hann skrifaði eðlilegt mál og forðaðist hástemmdar lýsingar sem voru í ósamræmi við raun- veruleikann. Þannig varð stfll hans léttur og lipur hvort sem um ljóð eða laust mál var að ræða. Hann skildi eftir sig nokkrar skáldsögur, smásögur og þætti, ástarljóð, minningarljóð, bar- áttukvæði, gamanvísur og pólit- ísk ádeilukvæði, samdi mynd- ræna héraðslýsingu Vestmanna- eyja þannig að fáir munu leika það eftir, enda þekkti Ási eyjarn- ar flestum betur. Þar sem Ási forðaðist alla of- notkun hástemmdra lýsingarorða urðu ástarkvæði hans til Vestmannaeyja ólík flestum ætt- jarðarkvæðum íslenskum, sem byggjast á mærðarfullu lofi um heimabyggð þess er yrkir. Ási gekk hins vegar hreint til verks. í vísum sínum og ljóðum lýsti hann því hvað varð til þess að hann unni eyjunum: Það voru minn- ingar um strit forfeðranna og sigra í baráttu við óblíð náttúru- öfl, það vora vindstigin þrettán, vorfegurðin, sjórinn og lundinn, sem var „ljúfastur fugla“. Hvers vegna skyldi mönnum ekki þykja vænt um lundann eins og lóuna? Lóan syngur fyrir þá, en lundinn gerir bæði að kveða og verða þeim björg í bú. Um margra ára bil orti Ási ljóð við þjóðhátíðarlög Oddgeirs Framhald á bls. 6. Fréttaauki Já hún hét Ló - og átti heima í Dongsing-dó í dali grænum við bambusskóg. Blóm meðal blóma. í friði og ró - hún lúði akur í Dongsing-dó og dreymdi um ástir í bambusskóg. Hún unni einum, unni honum litla Hó. En svo kom þó - að sprengjur féllu á Dongsing-dó og dauðinn herjaði bambusskóg, blómin í blóma. Og litla Hó - þeir fundu látinn í Dongsing-dó, er daggir féllu á lauf í mó, skuggará skóga. Skelfd var þá hún litla Ló. Því erum við að syngja um sorgir, sólin meðan skín, við sem elskum dans og dufl og vín? Já hún hét Ló - og átti heima í Dongsing-dó í dali grænum við bambusskóg, blóm meðal blóma. Blómið hennar eina dó. Þriðjudagur 7. maí 1985 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 5

x

Þjóðviljinn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.