Þjóðviljinn - 15.10.1985, Blaðsíða 5

Þjóðviljinn - 15.10.1985, Blaðsíða 5
imzm, imsm 1 vtms>i i SJMfiSU r $^N?NK&y Tí®STUW WORÆOj I Wj* ite, | Verkalýðshreyfingin sem lagði sjálfa sig niður [ dag langar mig að segja sögu frá fjar- lægu landi. Sögu sem er eins ótrúleg og sannar sögur geta einar orðið. Á Eldlandi, syðst í Suður-Ameríku, búa rúmlega 200 þúsund manns. Atvinnu- hættir voru frumstæður landbúnaður og fískveiðar fram á þessa öld. Pá hlut landið skyndilega hernaðarlegt mikilvægi, og bandaríkamenn hófu þar mikil hernaðar- umsvif, sem hafa haldist fram á þennan dag og valdið töluverðu innstreymi fjár- magns og tækniþekkingar til landsins. Petta innstreymi og gjöful fiskimið við landið hafa orðið lyftistöng iðnþróunar, en almennt má segja að í landinu blandist miklar andstæður. Landsmenn eru að hluta til harðgerir veiðimenn, en að hluta til stimamjúkir beiningamenn við dyr hins erlenda hers, og á milli þessara andstæðna hefur þróast sundurleitur kapítalismi, frumstæður um sumt en háþróaður að öðru leyti. Háþróaður kapítalismi Verkalýðsstéttin tók að skipuleggja sig snemma á öldinni, og í því spennuástandi sem fylgdi hernaðarframkvæmdum stríðsáranna tryggði hún sér kaupmátt til jafns við stéttarbræðurna í nágrannalönd- unum. Pau lönd eru Suðurvegur, Finn- mörk og Gotaríki, en þar er einhver há- þróaðasti kapítalismi veraldar, en jafn- framt öflugri verkalýðshreyfing en gerist annars staðar og lífskjör betri. Þar hafði mikill samtakamáttur verkalýðsstéttar- innar knúið borgarastéttina til málamiðl- unar. Gróðasköpunin var tryggð með vinnufriði og stuðningi ríkis og verkalýðs- hreyfíngar við vélvæðingu og vinnuhag- ræðingu. Á móti voru verkalýðnum veitt þau bestu lífskjör sem þekkjast í veröld- inni, aukinheldur sæmilega jöfn innan stéttarinnar. Verkalýðsforystan hafði því að bakhjarli stóra og samstæða verka- lýðsstétt, með langa reynslu um gildi sam- takamáttar síns. Verkalýðsforystan hlóð enn fremur undir veldi sitt með öflugum stofnunum: lífeyrissjóðum, verkalýðsbú- stöðum, byggingafélögum, verkfallssjóð- um og þátttöku í nánast öllum meiri háttar stofnunum og framkvæmdum í samfé- laginu. Verkalýðshreyfing nágrannalandanna hafði því bæði mikinn samtakamátt og mikið stofnanaveldi að baki þegar hún settist að samningaborði við vinnu- veitendur, enda sótti hún yfirleitt á og lét aldrei mikið undan. Öðru vísi var þetta á Eldlandi. Þar varð verkalýðshreyfingin hvorki að jafn sam- stæðri heild, né forystan að jafn miklu stofnanaveldi. Verkalýðnum tókst hins vegar sjálfum að halda uppi kaupmætti sínum með verkföllum og skærum, oftast hverí sínu horni, en þó sameinaðist stéttin yfirleitt þegar mikið reið á. Stéttaandstæðingurinn hefur löngum verið slunginn. Þegar átök höfðu knúið hann til undanhalds hvað eftir annað, fann hann upp á nýjum leiðum til að rétta hlut sinn. Einkum beitti hann verðhækk- unum, en þá fann verkalýðshreyfingin upp þann mlotleik að verðtryggja launin. Mótherjinn sætti næsta lagi og lét ríkis- valdið afnema verðtrygginguna, og smám saman fóru átökin að snúast meira og meira um ríkisvaldið. Með tilvísun til þeirrar samstöðu sem verkalýðsstéttin hafði sýnt á undanförnum áratugum, gat verkalýðsforystan sest að samningum við atvinnurekendur og stjórnmálamenn og samið um það hvernig þjóðarkakan skyldi bökuð og henni skipt. í meðbyr 8. áratugarins skiluðu þessi vinnubrögð verkalýðnum stöðugum kjarabótum. Forystan varð harla ánægð og vildi festa þau í sessi og þar með gera sjálfa sig að sams konar stofnun og verka- lýðsforysta nágrannalandanna hafði lengi verið. Var fyrirmyndin reyndar sótt þang- að. En eldlenska verkalýðsforystan gleymdi því að hún byggði ekki á sams konar valdi. í fyrsta lagi sat hún ekki á jafn traustu og valdamiklu neti stofnana, ekki enn. í öðru lagi, og það er aðalat- riðið, hafði hún ekki umboð frá sterkri og samstiga verkalýðshreyfingu. Sérhyggja ráðandi Máttur sérhverrar launþegahreyfingar felst í því að hún semur um kaup fyrir allan þorra starfandi manna, tryggir sér- hverjum hóp innan sinna vébanda kauptaxta, sem unnið er eftir, og gætir þess að munur milli taxta sé í samræmi við menntun, ábyrgð o.þ.h. Þetta mistókst eldlenskri verkalýðsforystu. í byrjun 9. áratugarins fékk hún á sig holskeflu efna- hagskreppu og afturhalds, og samdi þá um nokkurra ára skeið um kauptaxta, sem voru svo lágir að fjölmargir sterkir hópar innan stéttarinnar gátu tryggt sér skárri kjör, með sérsamningum hópa og einstaklinga. Brátt sáu launmenn sér al- mennt lítinn hag í að reyna að tosa kauptöxtum upp. Hins vegar reyndi hver sem hann best gat að tryggja sér yfirborg- anir og aukagreiðslur. Sérhyggjan varð alls ráðandi meðal launþega. Að vísu sátu stórir hópar verkafólks og opinberra starfsmanna eftir og urðu að þiggja laun samkvæmt lágum töxtum. Þeir stóðu hins vegar svo höllum fæti að þeir höfðu t.d. tæpast efni á að fara í verkföll. Einstaka hópar reyndu það þó, en mætti sameinuðum stéttarandstæðingi og ríkisvaldi, en verkalýðsforystan atyrti þá fyrir að fara í verkfall í stað þess að sætta sig við þessa fínu kauptaxta sem hún hafði samið um fyrir þá. Láglaunahóparn- ir töpuðu. Það þýddi ekki einu sinni að æsa til almennra verkfalla til að koma launatöxt- unum í eitthvert raunhæft form. Þess hafði aldrei verið gætt að fylla verkfalls- sjóði, og jafnframt hafði verkalýðsforyst- an tekið ábyrgð á húsnæðispólitík, sem gerði stóran hluta verkalýðs háðan því að standa í skilum með afborganir húsnæðis- lána, svo að hann mátti ekki við neinum tekjumissi. Niðurstaðan varð því sú að stöðugt seig á ógæfuhliðina fyrir láglaunafólk, en aðrir reyndu að bjarga sér eftir bestu getu. Verkalýðsforystan byggði því ekki á neinu valdi samstöðunnar í máttlausum tilraunum sínum til að bæta og jafna kjör umbrjóðenda sinna. Hún fann fyrir van- mætti sínum, en viðbrögðin urðu þau að reyna að efla sjálfa sig sem stofnun. Hún hálfmóðgaðist ef einhver hópur verka- fólks sýndi sjálfstætt frumkvæði til kjara- baráttu, en stóð sjálf í árangurslausum viðræðum við ríkisvaldið um húsnæðis- mál, skattamál og aðra slíka málaflokka, þar sem vænta mátti skrifræðislausna sem styrkt gætu verkalýðsforystuna sem stofn- un. Ný baráttuhreyfing Um þessar mundir, um miðjan 9. ára- tuginn, varð æ stærri hluta verkalýðs það hvort tveggja ljóst, að verkalýðsforystan gæti ekki tryggt kjarabætur, og að sér- hyggjan væri einstaklingunum skamm- góður vermir. Menn tóku að stinga saman nefjum á vinnustöðum og innan einstakra starfsgreina og setja fram kröfur. Sum verkalýðsfélög og sérsambönd tóku undir kröfurnar, en annars staðar háðu menn baráttuna í trássi við verkalýðsforystuna. Hin nýja baráttuhreyfing hlaut nafnið Samstaða, og breiddist hún út á síðari hluta 9. áratugsins. Kjarna hennar var að finna hjá láglaunahópum, bæði í einka- geira og hjá ríki, en hreyfingin breiddist smám saman út til allrar stéttarinnar, enda opnuðust augu manna fyrir nauðsyn þess að launataxtar réðu kjörum manna, en ekki einkapot hvers og eins. Tóku nú launataxtar að hækka, og smám saman gat verkafólk hætt að vinna yfirvinnu. Forysta gömlu verklýðshreyfingarinnar var hins vegar búin að girða sig svo vel af í stofnanaveldi sínu, að hún hélt áfram að vera til, á meðan verkafólk flykktist um Samstöðu. Smám saman hættu þó við- semjendurnir að tala við gömlu forystuna, og hún varð líka að fara að segja upp starfsfólki sínu, af því að félagsgjöldin hættu að streyma inn. Loks hættu gömlu leiðtogarnir að nenna að hittast til að lofa og prísa hver annan, þar til svo var komið að forseti sambandsins var einn eftir á rúmgóðum skrifstofum sínum og ráfaði þar á milli kontóra og hæða, en horfði af og til þreytulega út um gluggann og spurði sjálfan sig hvað hefði eiginlega gerst. Smoke Bay, Eldlandi haustið 1990 Gestur Guðmundsson. GLÖGGT ER GESTS AUGAÐ Gestur Guðmundsson skrifar Þriðjudagur 15. október 1985 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.