Þjóðviljinn - 27.10.1985, Blaðsíða 17

Þjóðviljinn - 27.10.1985, Blaðsíða 17
„Þú hefur sigrað fyrir oss alla“ Þrjátíu ársíðon Halldór Loxness hlout bókmenntoverðloun Nóbels Þaö var fyrir þrjátíu árum, fimmtudaginn 27. október 1955, aö ritari Sænsku akademíunnar tilkynnti fréttamönnum að Hall- dór Laxness hefði fengið bók- menntaverðlaun Nóbels „fyrir lit- auðug epísk verk, sem hafa endurnýjað íslenska sagnalist," eins og komist var að orði. Hall- dór var þá staddur í Gautaborg á heimili Peters Hallberg og hafði ærinn starfa næstu daga af því að svara spurningum frétta- manna. En hann var á leið heim - kom til Reykjavíkur með Gullfossi þann fjórða nóvember og var þá margmenni niðri á höfn að taka á móti honum - stóðu Bandalag ís- lenskra listamanna og Alþýðu- samband íslands fyrir þeim mót- tökum. í sjöunda himni Það þarf ekki lengi að fletta blöðum frá þeim tíma til að sjá að menn eru í sjöunda himni yfir tíð- indunum, eða kannski þeim átt- unda. Þjóðviljinn hrópaði um það á forsíðu að tíðindin væru „stórsigur fyrir íslenskar nútíma- bókmenntir, menningu þjóðar- innar og sjálfstæðisbaráttu." Tómas Guðmundsson og Gunnar Gunnarsson, Guðmundur Hag- alín og Davíð Stefánsson sendu árnaðaróskir. Guðmundur skáld Böðvarsson taldi að loksins væri það böl bætt að Snorri Sturluson var veginn. Ólafur Jóhann Sig- urðsson kvaðst lengi hafa vitað að Halldór ætti Nóbelsverðlaun skilin, en hann hefði talið líklegt að Akademían sænska gengi fram hjá honum eins og mörgum öðrum góðum mönnum - væri það fagnaðarefni að hún hefði tekið upp betri sið. Hann vonaði að Halldór gerði eitthvað skynsamlegt við verðlaunin - keypti sér til dæmis veiðistöng! Einar Olgeirsson fagnaði því, að nú vissi allur heimur að ísland væri annað og meira en amrísk herstöð og svo því að nú gæti öll þjóðin sameinast um „að meta til fulls sitt mesta skáld“. Kristinn E. Andrésson heilsaði á Halldór með því að hann hefði átt köllunina miklu og metið skylduna við ísland ofar öllu og „þú hefur reist landið og þjóðina við með verkum þínum og for- dæmi þínu.“ Hannibal Valdim- arsson forseti ASÍ þakkaði Hall- dóri fyrir að gera íslenska alþýðu- manninn og íslensku alþýðuícon- una ódauðleg í verkum sínum í velkomanda minni. Við sama tækifæri (þegar Gullfoss lagði að bryggju 4. nóvember) sagði for- maður Bandalags íslenskra lista- manna, Jón Leifs: „Þú hefur sigr- að fyrir oss alla - einnig þá sem á eftir koma og fara sömu leið.“ Og Eggert Stefánsson söngvari sagði í smágrein hér í Þjóðviljan- um: „í dag eru allir íslendingar „nóbel.“ Þeir finna sig göfuga - þú hefur slegið þá til riddara með sigri þínum - þeir finna sig allir riddara í dag.“ Fordómum rutt úr vegi Úr fórum Magnúsar Kjartans- sonar er til úrklippusafn úr Norðurlandablöðum með frétt- um, greinum og viðtölum sem birtust fyrstu dagana eftir að Ak- ademían hafði fellt sinn úrskurð. Þessar úrklippur eru úr mörg- um ólíkum blöðum og er ekki annað að sjá en að allir séu harla glaðir yfir niðurstöðunni. Eins þótt sumir blaðamenn séu eitthvað ringlaðir yfir því að þessi íslenski „kommúnisti" hafi feng- ið verðlaunin og haldi jafnvel að hann hafi fengið Stalínverð- launin. Þann misskilning þarf Halldór oft að leiðrétta þessa daga (hið sanna var að hann fékk bókmenntaverðlaun Heimsfrið- arráðsins á þingi þess í Vínarborg tveim árum fyrr). Það voru ekki síst sænskir kol- legar Halldórs sem voru glaðir: Moa Martinson, Karl"Vennberg, Arthur Lundkvist, Olof Lager- cranz og fleiri. Þeir komu sumir inn á pólitísk- ar hliðar þessa máls með þeim hætti, að þeim hefur bersýnilega fundist að Akademían sænska hefði til þessa verið mjög íhalds- söm í vali sínu og varkár. Það ágæta skáld Karl Vennberg lýsti mikilli ánægju sinni yfir verð- laununum og tiltók tvær ástæður: Hann væri glaður Halldórs vegna og vegna þess að veiting til hans sýndi, að miklir fordómar væru á undanhaldi- nú ykjust líkur á því að skáld eins og Pablo Neruda fengju Nóbelsverðlaunin. Arthur Lundkvist, sem síðar var kosinn í Akademíuna og átti sinn þátt í því að byltingarsinninn Neruda fengi Nóbelsverðlaun tekur í sama streng: Eftir leiðinlegt undanhald fyrir skömmu eins og Francois Mauriac og Winston Churchill (sem skömmu áður höfðu fengið bókmenntaverð- laun Nóbels) þá eru þessi tíðindi „gjöf til róttækra manna um allan heim“. Nánari skýring á þessu öllu kemur fram í grein sem Erwin Leiser skrifaði í Morgontidning- en um Halldór Laxness og Aka- demíuna sænsku. Hann sagði á þá leið að akademían hefði til þessa ekki reynt að móta stefnu, ekki haft áræðni til að „hylla djarfan og nýskapandi höfund sem enn er um deildur eða ekki nægilegur gaumur gefinn.“ Hún hefði látið stjórnast af viðhorfum sem ríktu utan veggja hennar og Auður og Halldór Laxness á Nóbelshátíð 1955: Þjóðarsamstaðan var enn í deiglunni. ekki þorað að hafa áhrif á þróun- ina. En nú væri kannski brotið blað. Verðlaun og heimspólitík Það var jafnvel farið að tengja þessa verðlaunaveitingu til ís- Íensks vinstrimanns við Genfar- fund leiðtoga stórveldanna fyrr á árinu - en á þeim fundi þótti mönnum sem stigið væri merki- legt skref í þá átt að eyða grimmu andrúmslofti kalda stríðsins. Fyrrnefndur Leiser var m.a. á þeim buxum, að hin huglitla Ak- ademía „teldi sér nú óhætt að loka augum fyrir róttækni Lax- ness, sem áður hafi hindrað þá ákvörðun sem nú hefur verið tekin“ - einmitt vegna vinahóta milli austurs og vesturs. New York Herald Tribune taldi líka, að sænska akademían hefði yfirunnið „óbeit sína á vinstri- hneigðum Mr. Laxness,“ aðeins vegna batnandi andrúmslofts milli stórvelda. Franska blaðið Le Monde fagnaði því fyrir sitt leyti, að verðlaun til Halldórs Laxness þýddu, að „rofin er víta- hringur sem hefur útilokað fram- sækna rithöfunda" frá Nóbels- verðlaunum. í sömu grein er tal- ið, að þeir í akademíunni sem höfðu mest hugann við „þíðu“ í samskiptum stórvelda, hafi viljað finna einhvern sovéskan eða kín- verskan rithöfund heldur en Halldór Laxness! Ýmislegt er undarlegt í þessum skrifum. Og skal skýrt tekið fram að það er sjaldgæft að menn efist um ágæti Halldórs Laxness sem rithöfundar og útskýri tíðindin barasta með breytingum á pólit- ísku andrúmslofti. Engu að síður er líklegt að þær komi nokkuð við sögu. Anders Österling, ritari Akademíunnar, játaði það reyndar beinlínis í útvarpserindi um verðlaunin, að viss „andúð“ á Halldóri hefði verið uppi í Aka- demíunni af pólitískum ástæðum. Hann sagði þá: „Samúð Laxness með marx- isma hefur í mörgum greinum leitt til þess, að hann hefur kosið sér úrelt (anakrónísk) sjónarmið, sem hafa skekkt dýptina í verkum hans, og hafa leitt til langra um- ræðna í Akademíunni um verk hans.“ Þetta er reyndar merkasti vitn- isburður (hér er tilvitnunin tekin úr grein eftir Hans Kirk í Land og Folk 20. okt. 1955). Hún minnir á það, að þar var unnið gegn Nó- belsverðlaunum til Halldórs á þeim forsendum að hann væri of róttækur. Ekki allir með Auður Laxness vitnar reyndar í bókinni „Á Gljúfrasteini“ til bréfs sem hún fékk frá Halldóri í maí 1955. Þar hefur hann spurt, að Akademían sé að ræða um verðlaunaveitingu til hans „en unnið væri sterklega á móti mér af Islands hálfu á stjórnmála- grundvelli, og litlar líkur á því að ég fengi nóbelsverðlaun nema ég breytti um afstöðu í pólitík.“ Vitanlega væri fróðlegt að fá nánari heimildir um þetta sér- stæða framlag íslenskra stjórnmálamanna og diplómata til að koma í veg fyrir bók- menntafrægð íslendingi til handa. Ekki munu þau gögn að- gengileg, ef að líkum lætur. En við skulum ekki fara í grafgötur um það, að það fögnuðu ekki allir fslendingar þeim tíðindum sem spurðust út um heiminn fyrir rétt- um þrjátíu árum. Þeir höfðu vilj- að heyra aðrar fréttir. Ef til vill þær að Gunnar Gunnarsson fengi verðlaunin (Berlingske Tidende sagði reyndar að „við hér í Dan- mörku“ vildum gjarna), eða þá að þeim yrði skipt milli hans og Halldórs (Guðmundar Hagalín og Helgi Hjörvar, þáverandi for- maður Rithöfundafélagsins og fleiri ýja að þeim möguleika á þessum dögum í blöðum). Og það má taka eftir öðru. Þegar Gullfoss flutti Halldór Laxness heim þann fjórða nóv- ember, tóku Bandalag lista- manna og Alþýðusambandið á móti honum og þúsundir manna komu niður á höfn til að taka á móti skáldi sínu. En eins og segir frá í frásögn Þjóðviljans af þess- ari móttökuathöfn: „Hins vegar skörtuðu opinberir aðilar, forseti Islands, ríkisstjórnin og bæjar- stjórn Reykjavíkur með fjarveru sinni.“ Meiri var reisnin nú ekki. Og er þetta nokkuð í anda frásagnar sænsks diplómata sem vann á fs- landi um þessar mundir (í Dagens Nyheter): Hann hefur dirfst að minnast á Sölku Völku í fínu sam- kvæmi í Reykjavík - og menn setti hljóða af skelfingu! Það má vel vera rétt að Nóbels- verðlaunin hafi átt mikinn þátt í að skapa þjóðarsamstöðu um Halldór Laxness. En sú samstaða var svo sannarlega ekki til orðin þegar hann steig á land hér í plássinu eftir mikla frægðarför í vetrarbyrjun fyrir réttum þrjátíu árum. Óg sagði þá meðal annars: „Um leið og ég þakka alþýðu íslands sem heiðrar mig á þessum morgni, vil ég gera að mínum orðum orð skáldsins sem sent hafði ástmey sinni ljóð: Þakka þú mér eigi fyrir þessi ljóð; það varst þú sem gafst mér þau öll...“ Sunnudagur 27. október 1985 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 17

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.